Na het succes van Verrassing uit 2012 is ook Etgar Kerets debuut Superlijm vertaald. Een razendsnelle verzameling flash fictie, samengesmeed tot een absurdistisch geheel.

Flash fictie betreft het genre extreem korte verhalen, hoewel de meningen verdeeld zijn over hoe kort die verhalen dan precies moeten zijn. In het geval van Keret betekent het dat ze zelden boven de vijf pagina’s uitkomen, waardoor er maar liefst vijftig verhalen zijn verzameld in de tweehonderd pagina’s van Superlijm. Dat geeft de bundel een hoog 365 verhaaltjes voor het slapengaan-gehalte. Geen boek om in één adem uit te lezen dus, daarvoor springen de verhalen al te zeer van de hak op de tak. Door enkele verhalen per keer te lezen komt de bundel beter tot zijn recht.

Kabouters zien

In de bonte stoet verhalen komen even voor de hand liggende als vergezochte karakters voorbij. In ‘Sjoeni’ vindt Meir troost bij een leger kabouters wanneer zijn vriendin bij hem is weggegaan. In ‘Voor maar 19,99 sjekel (incl. BTW en verzendkosten)’ koopt Nachoem een boek over de zin van het leven. Pas na een instructieve brochure hoe hij mensen naar zich kan laten luisteren en het lezen van het boek Van vijand tot vriend kan hij de boodschap overbrengen.

Vanaf dat moment duurde het niet lang voor de betekenis van het leven aan de rest van de mensheid was geopenbaard. Alle landen ter wereld ontwapenden zich, sommigen smeedden hun zwaarden om tot ploegscharen, andere vonden er nog betere toepassingen voor. Nachoem bracht het grootste deel van zijn tijd door met de verzorging van de tomatenplanten op de binnenplaats van de flat van zijn ouders, trots dat ook hij zijn steentje had bijgedragen tot het geluk van de hele wereld.

Het titelverhaal, over een vrouw die haar vreemdgaande partner ‘vastlijmt aan haar lippen’, werd vorig jaar beloond met een korte film op het Rhode Island International Film Festival. Dat is voor Keret niet de eerste keer dat een van zijn verhalen verfilmd wordt. Wristcutters: a love story is gebaseerd op zijn Kneller’s Happy Campers.

Het stuur los en gáán

Voor Keret is verhalen schrijven zoals autorijden, waarbij hij het gaspedaal indrukt en zijn handen van het stuur haalt. Inspiratie haalt hij uit Kafka, de broeders Coen en Terry William, allen bekend om hun knotsgekke verbeelding. ‘Mijn verhalen zijn subjectief,’ zo verklaart hij de aanwezigheid van kabouters en schepsels als ‘de wormenman’. ‘Subjectieve ervaringen kunnen zowel surrealistisch en waar zijn als realistisch en volledig fout. Wanneer ik schrijf ben ik geïnteresseerd in wat verhalen representeren, niet in of ze correct zijn.’ Hoewel iedere roman tot in zekere mate subjectief is, vat Keret hier samen waarom hij in grote delen van de wereld zo razend populair is: zijn verhalen zijn absurdistisch genoeg om eenieder er zijn eigen waarheid uit te doen extraheren. Niet het verhaal, maar de boodschap, niet de bestemming, maar de weg is waar het om gaat.

In zijn geboorteland Israël wordt beweerd dat Kerets boeken het meest worden gestolen. Na publicaties in onder andere The New York Times en Le Monde wordt hij geroemd als meester van het korte verhaal, maar in zijn debuutroman Superlijm heeft hij duidelijk nog last van opstartproblemen. De bundel werd voor het eerst uitgebracht in 1992 en de meeste verhalen stammen al uit de jaren tachtig, de diensttijd van Keret. Grofweg de helft van zijn verhalen hebben dan ook te maken met zijn ervaringen in het leger en eenzelfde deel van zijn verhalen mislukt omdat de opbouw ontbreekt, de personages eendimensionaal blijven of, wat het meest frequent voorkomt, het verhaal gewoon niet af is. Verhalen als ‘Apenkuren’, waarin onderzoekster Jaël een aap zover probeert te krijgen om een banaan te eten voor de deadline die haar professor haar stelt, ontstijgen nooit het niveau van een situatieschets. De harde voltreffers in verhalen als ‘Superlijm’ compenseren dat maar ten dele.

Ja, omdat Dan Brown er opnieuw in slaagt om een absurd gegeven met een rotvaart te vertellen. Zodat je geen tijd hebt je te ergeren aan de bordkartonnen personages en de overvloed aan clichés (‘De mediterrane zon scheen fel op het dek van de Mendacium, die op de golven van de Adriatische Zee deinde’ – waw). Zodat je gedwongen wordt verder te lezen tot het einde van het hoofdstuk, dat helaas steevast eindigt met een cliffhanger. Zodat je er dus snel nog een hoofdstuk bij wilt doen. Kortom, in dat opzicht is Brown wederom meer dan geslaagd.

Nee, omdat de auteur tussen The Da Vince Code en dit boek de kwalijke en geweldig storende gewoonte heeft geperfectioneerd om aan onverholen product placement te doen. Professor Langdon, zijn vaste hoofdpersonage, draagt nog altijd tweed kostuums van een welbepaald merk, er wordt geen gin of whisky gedronken, maar Bombay Sapphire en Highland Park single malt, en op een bepaald moment passeert zelfs heel expliciet een privé-vliegtuigmaatschappij voor welgestelde burgers – ongetwijfeld een service waar de schatrijke auteur al eens gebruik van heeft gemaakt.

Dat product placement, en dat zou Brown toch moeten weten, rukt je als lezer uit de suspension of disbelief, die zo broodnodig is bij dit soort knettergekke plots.

Overbevolking
Over die plot kunnen (en moeten) we kort zijn: als we het tot in detail vertellen, is de kans groot dat u als lezer het boek met hoongelach zult onthalen en het sowieso links laat liggen. Maar dan mist u misschien wel de perfecte vakantieliteratuur.

De wereld raakt stilaan overbevolkt. Daar zijn we het met zijn allen over eens. Maar niet iedereen komt met een even radicale oplossing als Zobrist: die wil één derde van de wereldbevolking decimeren door de Zwarte Dood – de middeleeuwse pest – op de bevolking los te laten.

Maar in plaats van dat gewoon te doen en dus de nodige ziektekiemen op een druk plein los te laten en de besmetting zijn werk te laten doen, besluit hij om een spelletje te spelen en overal aanwijzingen achter te laten, waarbij hij zich laat inspireren door Inferno, het eerste deel van Dantes beroemde Goddelijke Komedie, waarin hij het vagevuur beschrijft. Want ook de mensheid bevindt zich volgens de booswicht in die fase. Aan professor Langdon om al zijn ervaring als professor in de symbologie (bestaat dit eigenlijk?) in te zetten en een afschuwelijke ramp af te wenden.

Toeristische dienst
Nu doemen er twee vragen op. Ten eerste: waarom zou Zobrist zo veel moeite doen om een kat-en-muis-spelletje te spelen, als hij doodleuk en zonder iemand daarvan te verwittigen zijn plan tot uitvoer kan brengen? Heel eenvoudig: omdat de auteur anders geen boek van ruim 400 pagina’s kan vullen.

Een nog prangender vraag is deze: waarom kiest de antagonist voor de wel heel pittoreske en charmante steden Firenze, Venetië en Instanbul? Ook heel eenvoudig: omdat Dan Brown in zijn achterhoofd al volop bezig is met een mogelijke verfilming van het boek. En dat is misschien wel de meest opvallende vorm van product placement: de betreffende steden worden zo fraai en clichématig in beeld gebracht dat het wel lijkt of Brown het op een akkoordje heeft gegooid met de respectieve toeristische diensten. Om maar één voorbeeld te noemen:

Een architect had het paleis eens beschreven als iets wat voortkwam uit de natuur zelf… alsof de enorme stenen bij een aardverschuiving van de hoge steile heuvel waren gerold en zich aan de voet daarvan hadden verzameld tot een fraaie, smaakvolle barricade.

Interessant detail: bovenstaande omschrijving vindt plaats tijdens een achtervolging, en wordt gevolgd door nog enkele bedenkingen van professor Langdon, die daarbij zelfs citeert uit… toeristische brochures.

Conclusie: wie bereid is zich over alle onwaarschijnlijkheden, van de pot gerukte plotwendigen, drakerige omschrijvingen en schreeuwerige advertenties heen te zetten, begint aan een jachtige thriller door drie van ’s werelds bekendste hotspots. Met het voortbestaan van de mensheid als inzet. Wie daar niet toe bereid is, zal zich meteen in Dantes hel wanen. Aan u de keuze.

De dynastie Heerma van Voss heeft met zoon Thomas een loot-van-formaat aan de familiestamboom toegevoegd. Na zijn veelbesproken debuut De Allestafel (2009) over een wereldvreemde controlfreak komt de 23-jarige schrijver opnieuw met een gemankeerd, mannelijk hoofdpersonage op de proppen. In Stern wordt vooral de onmacht van een verstikkend aanwezige vader blootgelegd.

Als de jonge Hugo Stern na zijn eindexamen een jaar in ‘Swinging London’ gaat wonen om met overspannen verwachtingen ‘mijn toekomst een gezicht te geven’, gaat het meteen helemaal mis. Zijn opdringerige wijze van contacten aanknopen en de geforceerde omgang met de medebewoners van het studentenhuis zorgen voor een averechts effect: iedereen keert zich van hem af. De enige die met hem optrekt is John, een vereenzaamde en voornamelijk zwijgende Koreaan.

Onder controle
In nuchtere flashbacks beschrijft Heerma van Voss hoe Hugo Stern van eigenaardig jongmens opgroeit tot de volwassen vader die hij uiteindelijk zal worden. Alles wordt onder controle gebracht: er wordt gewoond (Amsterdam) er wordt geleerd (Pabo), er wordt gewerkt (groep 4, basisschool) en er wordt getrouwd (Merel). Zijn werk als onderwijzer staat model voor zijn leven vol regelmaat, met als tastbaar hoogtepunt de gedetailleerde verslagen die hij aanlegt over de vorderingen van zijn leerlingen.

Het ongemak groeit naarmate dit verhaal vordert. Hugo Stern wil koste wat het kost een kind op de wereld zetten en na een ingrijpende miskraam bij Merel wordt hij alleen maar meer volhardend in zijn wens. Dat resulteert in de adoptie van de zoon waarmee hij de zingeving van zijn leven wil waarborgen.

Lieverd
Heerma van Voss begint deze geschiedenis uitgerekend op het moment dat Stern door zijn schooldirectie met prepensioen wordt gestuurd. Dat keiharde bewijs van zijn overbodigheid zorgt ervoor dat hij zich nog meer met het leven van zijn inmiddels achttienjarig zoon gaat bezighouden. Met kromme tenen lezen we hoe deze vader zijn volwassen kind nog steeds aanspreekt met ‘lieverd’, hoe hij dagelijks diens kamer opruimt en daarbij gewoon rondneust in alle privézaken waar hij verre van zou moeten blijven.

Zoon Bram daarentegen is een stoïcijnse puber die na zijn eindexamen het ouderlijk huis wil verlaten om de wereld te gaan ontdekken. Dat feit is voor Hugo Stern onverdraaglijk. Hoe kan een kind dat zo liefdevol een goed thuis wordt geboden, gewoon met de noorderzon vertrekken? Wanhopig probeert hij de onderlinge band aan te halen en nog meer zijn best te doen zijn vaderrol te perfectioneren. Maar het is onbegonnen werk en zijn acties worden alleen maar pijnlijker. ‘Nooit meer zal ik zoveel tijd investeren in iets wat zomaar afgelopen kan zijn.’

Zelfbeschouwing
Hugo Stern ontbeert het vermogen zichzelf te beschouwen, die hoogstbelangrijke eigenschap om van een afstand je eigen handelen, je eigen leven te analyseren. Hij is geen onzekere ouder die weifelend hoopt het goede te doen voor die onbegrijpelijke nieuwe generatie; Stern is een totaal van zichzelf overtuigde vader die verontwaardigd vaststelt dat de rest van de wereld niet mee wil in zijn visie. Want iedereen doet het verkeerd: de basisschool door hem met pensioen te sturen, zijn vrouw door hem geen kind te schenken, de gyneacoloog door zijn vruchtbaarheid in twijfel te trekken en uiteindelijk zijn enige zoon door hem niet de vader te laten zijn die hijzelf vol overtuiging wil opvoeren.

Het is de eenvoud van deze pijnlijke geschiedenis die dit boek je op het verkeerde been doet zetten. Waar Stern aanvankelijk de indruk wekt aan de verhalende oppervlakte te blijven, brengt de auteur uiterst geraffineerd een aantal details aan die het verhaal plotseling een bijzondere diepgang geven. Samen met de losse maar zorgvuldige stijl van Heerma van Voss maakt dit Stern tot een zeer geslaagde tweede roman.