De eerdere boeken in deze reeks werd al veel lof toegezwaaid. Verhalen uit Istanbul is een waardig nieuw deel in de serie. Het is, allereerst, een mooi vormgegeven boekje, uitstekend vertaald door Hanneke van der Heijden en met een boeiend nawoord van Murat Isik. ‘Als ik niet schreef, werd ik gek,’ citeert hij Abasıyanık. De verhalen verschenen tussen 1934 en 1954 en geven een beeld van een veranderend schrijverschap.

De meeste verhalen in deze bundel spelen zich af in Istanbul, zo nu en dan in andere Turkse steden en slechts af en toe op het platteland. Abasıyanıks Istanbul is een stad van kleine lieden. Zijn personages zijn arm, jong, kleine handelaars of vissers – niet de mensen die spetterende levens in de binnenstad leiden. Ze vormen de working class, de groep die vaak zo onzichtbaar is in de literatuur. Bijna altijd is de zee dichtbij, of dat nu het echte open water is of de Bosporus in Istanbul. Het geeft de verhalen iets opens, en later in de bundel (die chronologisch gerangschikt is, daarmee dus ook later in Abasıyanıks leven) ook iets melancholieks. Het water biedt vrijheid en kansen, en de levens zijn gesloten.

Atmosfeer

Abasıyanık, gestorven in 1954, had een unieke stem in de Turkse literatuur. Zijn verhalen worden dikwijls als impressionistisch aangemerkt. Ze zijn kort, vaak niet langer dan enkele pagina’s, en bevatten een aantal scènes zonder al te expliciete samenhang. Er wordt weinig uitgelegd en veel gesuggereerd, in een prachtig eenvoudige stijl. ‘Ik herinner me een rijtuig,’ begint het verhaal ‘De angst om lief te hebben’:

Ik zie het liefje uit mijn jeugd, zitten op vilt dat naar dieren, weg en haver ruikt, met haar zachte mollige handen klappend naar de vogels die opvliegen in de berm. En nog eens sla ik haar gade, het liefje uit haar jeugd, terwijl ze in een strakke en donkerblauwe jurk wandelt langs het strand.

Daar is dat gevoel van verlies, de melancholie, in dit vroege verhaal. Deze sfeer wordt in de latere verhalen alleen maar sterker, wanneer Abasıyanık – aldus Isiks nawoord – meer begon te worstelen met zijn homoseksualiteit. Opvallend is echter dat het eerste verhaal, “Het tweede huis van mijn vader,” ook al door die lens bekeken kan worden.

Het is fijn om Abasıyanıks stem te horen en zijn atmosferische, sterke verhalen te lezen. Zijn geschetste levens zijn meeslepend en boeiend. In elk leven valt iets te vinden, valt een verhaal te ontdekken. De rangschikking van Verhalen uit Istanbul laat ook zien hoe een schrijverschap verandert, in dit geval de invloed van verdrongen homoseksualiteit op een carrière. Zonder schrijven werd Abasıyanık gek, maar tegen het einde staat in deze bundel: ‘Het lijkt wel of ik opnieuw moet leren schrijven.’

‘John Fante was mijn God,’ staat er op de kaft. Het citaat is van Charles Bukowski. Net als God is Fante in staat een authentieke, geloofwaardige, maar toch vooral krankzinnige wereld te scheppen.

Na Vraag het aan het stof is De broederschap van de druif de tweede roman van Fante die uitgeverij Meulenhoff in korte tijd op de Nederlandse markt brengt. Steeds meer vergeten Amerikaanse pareltjes duiken op. Na o.a. John Williams (Stoner) en John Carpenter (Noodweer) is nu John Fante aan de beurt. Parelduiken in de literatuur is niet zonder risico; boeken waarin eens schoonheid werd gevonden, blijken jaren later leeg. Dat geldt zeker niet voor John Fantes roman uit 1977.

Terug naar huis
Henry Molise is een vijftigjarige schrijver. Met vrouw en twee zonen woont hij in een mooi huis in Los Angeles. Zijn wortels liggen in San Elmo, een fictief stadje in de buurt van Sacramento. Het verhaal begint zo:

Op een avond, afgelopen september, belde mijn broer uit San Elmo om te melden dat mama en papa het weer over scheiden hadden.
‘Dat is niks nieuws, toch?’
‘Dit keer is het menens,’ zei Mario.
Nicholas en Maria Molise waren eenenvijftig jaar getrouwd, en hoewel het vanaf het begin een ellendige relatie was geweest, bij elkaar gehouden door het niet-aflatende katholicisme van mijn moeder die haar echtgenoot strafte met tot wanhoop drijvende tolerantie van zijn zelfzuchtigheid en minachting, leek het nu volkomen waanzinnig als die twee oude mensen in zo’n laat stadium van hun leven uit elkaar zouden gaan, want mijn moeder was vierenzeventig en mijn vader twee jaar ouder.

Henry besluit het vliegtuig te nemen en trekt voor enkele dagen in bij zijn ouders. Hij is terug in het stadje waaruit hij dertig jaar eerder vluchtte. Nooit wilde hij meer terug naar dat miezerige leven: zijn katholieke moeder, zijn alcoholistische vader en zijn broers en zus die er zijn blijven wonen. De stompzinnige conservatieve moraal, het harde werken en het nog hardere drinken in de haveloze kroegen en bordelen. Henry gruwt ervan. En wij als lezers met hem.

De achterkant van de Amerikaanse droom
Fante schetst de achterkant van de Amerikaanse droom. De arbeiders die in vervallen huizen wonen, niet of nauwelijks verzekerd zijn, hard werken en hun geld opzuipen en vergokken. De vrouw is er om voor de man te koken, de was te doen, het huis schoon te houden en de kinderen op te voeden. En zo nu en dan sleep je haar mee naar het echtelijk bed. Als je zin hebt en niet al te dronken bent natuurlijk.

De titel De broederschap van de druif verwijst naar het groepje oudere mannen dat kaartend, gokkend en zuipend hun oude dag doorkomt. In San Elmo is niets te doen. De zon beukt onbarmhartig op de stoffige straten en de krakkemikkige huizen kreunen onder de ondraaglijke hitte. Je hoort welhaast het roestige hekje repetitief klagen.

Italiaanse immigranten
Vader Nick is op zijn twaalfde uit Italië gevlucht voor de armoede en de honger. Zijn vader, grootvader en overgrootvader waren steenhouwers. Hijzelf heeft heel wat huizen en straten aangelegd in San Elmo. Verbittering, agressie, alcoholisme en zwijgzaamheid maken zich meester van hem als blijkt dat geen van zijn zonen het vak wil overnemen.

Nick is alles waar zoon Henry van gruwt en waarvan hij dacht dertig jaar eerder voor altijd te zijn verlost. Nick vraagt, nee sméékt, Henry om met hem mee te gaan voor een laatste klus. Samen gaan ze de bergen in om een rookhut te bouwen. In een roes van wijn en cement blijkt Henry nog steeds de zoon van een Italiaanse immigrant te zijn. Daar doen Los Angeles en het schrijven van romans niets aan af.

Een liefdevol portret, tegen wil en dank
Fantes stijl is kort, krachtig en zonder opsmuk. Amerikaans, zou je kunnen zeggen. Met een scherp oog voor onderlinge relaties en veel gevoel voor onderhuidse spanningen zet hij een Amerikaanse emigrantenfamilie neer. Mensen over wie je gemakkelijk lacherig kunt doen, die je kunt minachten en van wie je op het eerste oog misschien gruwt. Fante leert je van hen te houden, met al hun tekortkomingen. En dat zijn er, zoals bij veel van ons, veel.

Het boek is een ode aan het kleine Amerika, maar ook aan de vader-zoonrelatie. Een verbond waarop een vloek lijkt te rusten. Onderlinge liefde die in het beste geval de vorm aanneemt van een onbeholpen stomp op de schouder. Genegenheid is geen knuffel of een goed gesprek. Nee, het is samen zuipen en een rookhut bouwen. Fante heeft het prachtig en aandoenlijk beschreven. Lezen, deze parel!