In 2013 verscheen De blokkade, een ‘verslag van een zoektocht,’ waarin Renate Dorrestein haar writer’s block verkende. Hoewel haar blokkade ernstig was, en terugging tot gebeurtenissen lang geleden, bleef haar productie onverminderd hoog: sinds 2010 publiceerde ze onder andere De leesclub, De stiefmoeder en nu haar nieuwe ‘Almere-roman’ Weerwater. Van de achterflap blijkt al dat dit Dorresteins experiment met dystopische sciencefiction is: ‘De wereld vergaat. Alleen Almere blijft bestaan.’ Wat volgt is een bij vlagen humoristische, soms spannende, maar over het algemeen tegenvallende roman.

Vintage Dorrestein

In de roman gaat een fictieve Renate Dorrestein als writer-in-residence naar Almere, de stad waar de schrijfster ook een jaar heeft vertoefd. Zelf is ze – in het licht van een twee jaar durende schrijfblokkade – enthousiast over het reizen naar een plek zonder geschiedenis of tradities, maar haar ‘eigenhandig in elkaar geknutselde’ patchwork familie (met haar dochters heeft ze geen bloedband) ziet minder in het plan. Wat valt er te doen in Almere? Nou, heel veel, probeert ze wanhopig: er is een ‘authentiek, vervallen kasteel’ en in een Almeerse roman ‘zou je letterlijk álles kunnen laten gebeuren.’ Een mooie kans voor een schrijver dus om naar Almere te gaan, en al helemaal als die schrijver Renate Dorrestein heet.

Op de eerste pagina’s van haar roman zet Dorrestein twee vintage thema’s in: de familie en gotieke locaties. Vooral haar romans uit de jaren tachtig en negentig laten de gebreken van het klassieke familie-ideaal zien, waarbij vooral de moeders niet kunnen voldoen aan en bezwijken onder maatschappelijke en sociale verwachtingen. In Weerwater treedt een keur aan personages op uit gebroken families en gezinnen, die samen moeten overleven. Nadat een mysterieus voorval de hele wereld behalve Almere heeft vernietigd worden er ‘Naaste Families’ opgericht, waar mensen redelijk willekeurig bij elkaar gegroepeerd worden. Patchwork families – net als Dorresteins eigen omgeving van voor de ramp.

Bijtende humor?

Met een schijnbaar sardonisch genoegen beschrijft het personage Dorrestein, die na de ramp van writer-in-residence tot officiële stadschrijver benoemd wordt, hoe Almere langzaam uit elkaar valt. Alle winkels en huizen zijn geplunderd, overal staat onkruid en de brandnetels staan metershoog in de tuinen. Zijzelf woont in een glazen kubus genaamd De Fantasie, waarin alleen de keuken ommuurd en niet van buiten zichtbaar is. Het is een wat opzichtige symboliek, maar gelukkig legt de auteur Dorrestein er niet al te veel nadruk op.

Humor is altijd een element geweest in Dorresteins romans. Ook Weerwater wordt gekenmerkt door een soms bijtend sarcastische vertelstem. ‘Net zoals je soms struikelde over een losse stoeptegel, kon het gebeuren dat je je verhing of vergaste,’ is heerlijk morbide humor die ervoor zorgt dat Weerwater niet te zwaar wordt. Of het door het nieuwe stadsbestuur gemunte eufemisme ‘probleemgestuurd onderwijs,’ in feite kinderarbeid, een nogal dodelijke praktijk waardoor de noodzaak om te ‘fokken’ en zo de gemeenschap voort te zetten steeds groter wordt.

Reisgids

In Weerwater geeft Dorrestein een goed overzicht van wat er in Almere zoal te vinden is. De Esplanade neemt een centrale rol in, net als het meer Weerwater, en het vervallen kasteel van waaruit roofzuchtige criminelen opereren. De roman fungeert hier als reisgids, die de niet-Almeerse lezer een beter inzicht in de stad geeft. De verteller-Dorrestein wordt heen en weer geworpen tussen idylle en realiteit, tussen ‘verderop de zee kunnen horen ruisen’ en ‘dat bleek het verkeer op de A6 te zijn.’ Maar misschien is dat nog een zegen in een roman waar uiteindelijk alles geroofd en kapot gemaakt wordt – een roman, ook, waar van de gemeenteraad alleen drie PVV-ers overblijven.

Een mislukking

Het is riskant sci-fi elementen ‘ongeloofwaardig’ te noemen – alle sciencefiction vereist immers een zekere meegaandheid van de lezer. Maar laat ik toch een poging ondernemen. Wanneer de mistmuur Almere omsloten heeft, wordt al snel duidelijk dat ze in de stad op zichzelf aangewezen zijn. Daarmee is ook gelijk alle hoop verloren: alle mensen die op dat moment niet in Almere waren, zijn doodverklaard en daarmee gaat het leven door. Waarom deze stap zo makkelijk gezet wordt, blijft onduidelijk en ook onlogisch – wat is er over van dat gezegde dat Dorrestein de titels van twee eerdere romans opleverde: zo lang er leven is, is er hoop?

Weerwater zit vol met hints naar verwante films, series en boeken als Under the Dome en de Hunger Games-boeken. Het is jammer dat Dorrestein daar niet echt iets aan toevoegt, geen nieuw thema aansnijdt. Een interessant C-plotje bestrijkt de maniakale focus van de vele vrouwen op het zwanger worden, waardoor de mannen tot mechanische voortplantingsmachines worden gemaakt – maar ook dat wordt uiteindelijk niet echt gethematiseerd. Het passeert en gaat.

Dorresteins taalgebruik is vlot, levendig en eigentijds, maar staat ook bol van de gemeenplaatsen en clichés. Het vertelplezier gaat hier boven de zorgvuldige stijl. Weerwater bewijst, zoals al haar romans doen, dat Dorrestein goed een onderhoudend verhaal kan vertellen; maar dat, hoe zwaar het thema ook mag zijn, ze het altijd licht zal houden.

Welkom in Knockemstiff
‘Toen ik zeven was, leerde mijn vader me op een augustusavond in de Torch Drive-in hoe je een man aan gort moet slaan’, luidt de allereerste zin van Pollocks verhalenbundel Knockemstiff. Welkom in Knockemstiff: een daadwerkelijk bestaand dorpje in Ohio, USA, waar de bevolking hopelijk iets minder ranzig is dan Pollocks boeken je willen doen geloven. Geweld, misdaad en seks met alles en iedereen – dik of dun, mooi of lelijk, maar vaker lelijk, dood of levend – zijn er aan de orde van de dag. Het leven van de mensen is er uitermate uitzichtloos en al snel wordt duidelijk dat zelfs mensen met enig perspectief, omdat bijvoorbeeld hun overleden oma een paar duizend dollar voor ze blijkt te hebben gespaard, nooit verder zullen komen omdat de incestueuze genen van Knockemstiff nu eenmaal een hoog gehalte aan stupiditeit en lamlendigheid bevatten.

Voorstudie
Knockemstiff lijkt met zijn achttien korte verhalen een soort voorstudie voor Pollocks eerste roman: Al die tijd de duivel. Het duurt even voordat duidelijk is dat ieder verhaal een ander personage beschrijft; wellicht omdat hun ellendige levens zoveel overeenkomsten vertonen dat ze geen duidelijke eigen identiteit hebben. Dat is meteen een van de grootste problemen van beide boeken, die eerder bevolkt lijken te worden door zombies dan door mensen. Dagelijkse bezigheden in het dorp betreffen zaken als:

‘Ik daalde de Mitchell Flats af met drie pijlpunten in mijn zak en een dode koperkop als een ouwewijvensjaal om mijn nek geslagen, toen ik in het Dynamietgat een knul met de naam Truman Mackey betrapte die zijn eigen kleine zusje een beurt gaf.’ 

Of:

‘Ik werd wakker in de overtuiging dat ik weer in bed gezeken had, maar het was maar de natte plek waar Sandy en ik de voorafgaande avond geneukt hadden.’ 

Misschien reflecteert het tweeluik Pollocks eigen mening over Knockemstiff. De auteur groeide er op en omschrijft het als ‘een claustrofobische plek’. In tegenstelling tot de karakters in zijn twee boeken weet hij zelf wél te ontsnappen en verhuist naar Chillicothe, twintig kilometer verderop. Daar werkte hij meer dan dertig jaar lang in een vleesverwerkingsfabriek en een papiermolen alvorens hij besluit te gaan studeren en publiceren: The American Dream. Critici zijn laaiend enthousiast en met zijn vlotte, zenuwslopende schrijfstijl haalt Pollock The New Yorker over om het ene na het andere verhaal te publiceren. Eén verhaal tegelijkertijd is wellicht de beste dosering voor Pollocks proza. Hoop doet leven en in Knockemstiff is er nooit hoop.

Van los zand naar klei
Tussen de twee boeken door evolueert Pollock waarneembaar in zijn schrijverschap. Waar Knockemstiff, ondanks de onderlinge connecties tussen de personages, voornamelijk bijeen wordt gehouden door de kaft om het boek, focust Al die tijd de duivel zich op minder verhaallijnen. Door deze focus is de samenhang van het boek beter. Al die tijd de duivel zit tussen een verhalenbundel en een roman in, waarbij de oorsprong in korte verhalen nog duidelijk herkenbaar is, maar deze soepel in elkaar overlopen.

Wie zich niet, en waarschijnlijk nooit, ontwikkelen zijn de inwoners van Knockemstiff zelf. Dit keer met juweeltjes als een vader die zijn zoon meesleept om bloedoffers te brengen en dagenlang te bidden voor zijn aan kanker stervende vrouw. En een vetlap die erop geilt foto’s te nemen wanneer hij zijn kettingrokende vrouw aan het hoereren zet alvorens haar sekspartners om zeep te helpen. Je moet ervan houden.