De tijden zijn veranderd: de Trabant is van (soms) rijdende reutelbak veranderd in allerschattigst Ossi-troetelkind. Net zoals het zandmannetje, de oost-stoplichten en Kati Witt. ‘Ostalgie’, een merkwaardig gedweep met het kneuterigste dat de DDR te bieden had, slaat overal in Duitsland om zich heen. Zozeer dat je temidden van alle weemoed bijna vergeet dat de DDR eigenlijk helemaal niet zo leuk was. De schattigheid van de Trabant kon niet voorkomen dat elke DDR-burger met enige kredietwaardigheid het kreng binnen de korste keren (letterlijk) aan de kant zette om een bij elkaar geleende Audi of een Mercedes te kopen. Ze hadden groot gelijk.

Onweerstaanbaar truttig

Waarom dan die belangstelling voor het DDR-verleden? Ik denk dat de uitvinding van het idee ‘camp’ daar veel mee te maken heeft. De DDR mag dan grauw en troosteloos zijn geweest, ze was ook bijna onweerstaanbaar truttig: de strijkfineren panelen, de in bloemen neergezette communistische emblemen, de mobiele rookwolken waarin ergens een auto verscholen ging: kneuterigheid spettert er vanaf en maakt de Arbeiter- und Bauernstaat tot een dankbaar object voor nauwelijks verholen spot.

Dat de voormalige DDR-burgers daar soms wat pissig op reageren, is te begrijpen. Deels omdat het de draak steekt met henzelf en met dingen die ze veertig jaar voor dierbaar hebben gehouden, maar ook omdat op deze manier de minder prettige trekjes van het regime wat weggepoetst lijken te worden. Hoe kun je Walter Ulbricht als misdadiger zien als diezelfde Ulbricht hilarische ochtendgymnastiek-achtige filmpjes in elkaar draaide? Waarom zou de Stasi een bedreiging zijn als hij gerund werd door een seniele bedwaterende bejaarde? Maar de Stasi was een terreurapparaat en Ulbricht was een misdadiger.

Coma

Wolfgang Beckers grootste prestatie met Good Bye, Lenin! is misschien nog wel dat hij die valkuilen zo goed weet te omzeilen. Good Bye, Lenin! is een komedie die niet alleen de DDR op de hak neemt, maar ook de inderhaast in elkaar gefiguurzaagde Duitse eenheidsstaat die daarna de tent overnam. Het gegeven is wat onwaarschijnlijk: De moeder van een demonstrant (voormalig DDR-filmcoryfee Katrin Sass) raakt in november 1989 in coma, mist dus de hele eenwording en komt een klein jaar later in een nieuwe staat weer bij.

Geen probleem, zou je zeggen. Maar moe was een overtuigd DDR-burgerin en ze is nog extreem zwak – de geringste schok kan fataal zijn. Dus houdt zoonlief Alex (Daniel Brühl) met plakband en paperclips de illusie in stand dat de DDR niet alleen nog steeds bestaat, maar dat ze de strijd met de Westbuur zelfs aan het winnen is. Het is de spanning tussen het streven van de zoon en de genadeloos oprukkende werkelijkheid die de dynamiek van de film bepaalt. Het appartement ligt namelijk in het midden van een snel veranderende hoofdstad. Een flatgebouw voor het raam van moeder wordt voorzien van Coca-Cola-spandoek en dient zo snel mogelijk weer uit het gezicht te worden gehaald. Vrienden zetten speciaal voor Alex’ moeder een journaal in elkaar waarin we mensen naar de muur zien lopen – de indruk wordt alleen gewekt dat ze naar het Oosten gaan.

De scepsis en argwaan die Becker moet hebben overwonnen om Good Bye, Lenin! te maken was groot, om begrijpelijke redenen. Maar de film heeft noch de Wessis, noch de Ossis teleurgesteld, gezien de hoge bezoekersaantallen aan beide zijden van de voormalige Muur. En wie een politiek-correcte compromisfilm verwacht komt bedrogen uit: de eigenaardigheden van beide culturen wordt haarscherp neergezet, van de DDR-ambtenaar met kadavermentaliteit tot de Westduitse Burger King-filiaalchef die naar Oost-Berlijn is geparachuteerd. Recensenten in Berlijn merkten al op dat Oost en West om verschillende grappen lachten en je kunt je goed voorstellen waarom. Dat de film daarbij nergens zijn scherpte verliest of kapittelend wordt, is een grote prestatie.

Charmant

Maar heel veel van de charme wordt ook bepaald door de manier waarop Becker de jonge Alex volgt. Dat hij daarbij gebruik maakt van het soort trucjes waar stadgenoot Tom Tykwer ook groot mee werd zij hem vergeven, want Good Bye, Lenin! is een oneindig veel evenwichtiger en charmantere film dan Tykwers Lola Rennt. De sympathie en spanning die Becker weet op te wekken is echt en verzandt nooit in een stripverhaal.

We hebben zelf even moeten wachten (in Duitsland trekt de film sinds februari al volle zalen), maar het succes over de oostgrens en elders heeft de distributeurs en gelukkig toe gebracht ook ons een blikje te gunnen op het beste van de Duitse cinema van het afgelopen jaar. Misschien toch eens vaker doen?

Hub (Robert Duvall) en Garth (Michael Caine) zijn geweldig in Secondhand Lions. Betere ooms voor deze film had je niet kunnen vinden. De blik in hun ogen, hun doen en laten, alles past in dat profiel van die twee chagrijnige, vage ooms die op een dag met een achterneefje worden opgescheept. Achterneefje Walter wordt gespeeld door Haley Joel Osment (The Sixth Sense, Pay it Forward). En wat je ook van hem vindt, acteren kan hij wel. Alleen blijft hij voor mijn gevoel dat jongetje met die bange ogen. Zeker als hij zich in het begin opstelt als het stille, verlegen jongetje dat eigenlijk weer terug naar huis wil.

Sterke verhalen

In ieder geval een sterke cast, maar helaas spelen ze in een zwak verhaal. De film is erg braaf en verliest zichzelf soms in teveel sentiment. Het verhaal gaat als volgt: moeder dumpt Walter bij de twee ooms, waarvan het gerucht gaat dat ze stinkend rijk zijn. Eerst klikt het voor geen meter, want beide vragen zich af wat ze met het joch aanmoeten. En die ooms zitten daar maar met hun geweer chagrijnig voor zich uit te kijken en hun erf te beschermen, waar ze later ook een (tweedehandse) leeuw voor kopen. Als Walter de ooms eenmaal aan de praat krijgt over vroeger (die goede oude tijd), krijgen de drie een band en bloeit Walter helemaal op. De avontuurlijke verhalen over vroeger gaan over hun belevenissen in Noord-Afrika. Mooie prinsessen, rijke sjeiks, kapers op de kust: een sprookje dus. Die verhalen worden door de hele film versnipperd verteld en steken qua sfeer bij de rest van de film af. Met weemoed denken Hub en Garth terug aan die tijd en zien hun eind naderen.

Luchtig familiefilmpje

Als je weet dat Secondhand Lions werd geschreven en geregisseerd door Tim McCanlies, die eerder het script schreef van The Iron Giant, dan is de keuze voor de sprookjesachtige elementen niet zo raar. Maar de vraag is of dat nou wel zo goed past in deze film. Het heeft wel iets, maar McCanlies had er ook voor kunnen kiezen om de fragmenten weg te laten en meer diepgang aan deze film te geven. De ooms hadden een nog grotere dragende rol kunnen hebben. Nu blijft Secondhand Lions zo’n luchtig familiefilmpje met een paar goede grappen, maar wel aardig om een keer gezien te hebben vanwege het sterke duo Duvall en Caine.

Net als bij elke andere boekverfilming, of het nu gaat om The Lord of the Rings of De ontdekking van de hemel, ziet ook de verfilming van de Kameleon er heel anders uit zoals je het je jaren lang hebt voorgesteld. De Klinkhamertjes zijn een stuk jonger in de film dan in mijn herinnering, terwijl Maarten Spanjer minstens twintig jaar ouder is dan de Gerben Zonderland die ik nog uit de boeken ken. Het enige personage dat sprekend lijkt, is de titelheld: de Kameleon ziet er prachtig ongestroomlijnd uit (een kenmerk dat veel slechteriken in de boeken op het verkeerde been zet, want lomp en lelijk hoeft niet altijd log en langzaam te betekenen) en heeft exact de goede kleuren.

Nozems

Met zulke stapels boeken als inspiratie is het onbegrijpelijk dat scenarist Jean Ummels en regisseur Steven de Jong zo’n dun verhaaltje hebben kunnen bedenken voor De schippers van de Kameleon. Twee stelende “nozems” uit de grote stad zijn de grote boosdoeners in de film, maar de intrige is bij lange na niet genoeg om de film te dragen. Daardoor hangen veel scènes als los zand in elkaar en worden personages geïntroduceerd zonder ook maar iets aan het verhaal bij te dragen. Maar naast de gebrekkige structuur van het script ligt de grootste zwakte van de film in de knullige dialogen. Peter Tuinman, over het algemeen toch gezien als een van Nederlands topacteurs, heeft zichtbaar moeite met zijn teksten en ook de jonge hoofdrolspelers, de tweeling Jos en Koen van der Donk, weten er geen raad mee. Houterige teksten zijn in de nostalgische boeken van H. de Roos een stuk minder storend dan in een moderne film.

Pittoresk

Gelukkig scoort de film stukken beter op het visuele vlak: het pittoreske Friese dorpje IJlst is een perfecte locatie voor de avonturen van de blonde tweeling, en de meeste speciale effecten zijn prima, waaronder een orkaanscène die met verrassend weinig middelen toch heel overtuigend is. Een mooi detail is verder dat de mannelijke Klinkhamers altijd onder het vet, de modder of ander vuil zitten: logisch voor een smid en zijn zoons.

Edwin Evers

Een blockbuster als De schippers van de Kameleon verdient natuurlijk een rijk gevulde dvd-uitgave, en op het eerste gezicht stelt deze ook niet teleur. Naast een complete cd met zestien liedjes en muziekjes uit en over de film bevat de set een prima audiocommentaar van regisseur Steven de Jong, die ook de rol van vader Klinkhamer speelt. De Jong is een vakman en vertelt verschillende interessante verhalen over het maken van de film, problemen bij de opnamen, het werken met de verschillende acteurs en enkele leuke weetjes (zo werd de stem van de nieuwslezer ingesproken door dj Edwin Evers). De “Making of” begint goed, met enkele leuke soundbites (in het Fries) van De Jong en zijn acteurs, maar na een paar minuten krijgen de beelden uit de film de overhand – erg irritant als je net de hele film hebt bekeken. Een videoclip en een trailer maken de boel compleet.

Sequel

De schippers van de Kameleon is een leuke film, laat dat duidelijk zijn. Maar met een beter uitgewerkt script was het misschien wel een goeie geworden. Nu blijft de film steken in goede bedoelingen die niet helemaal uit de verf komen. De film vormt hierdoor een prima opstapje naar een tweede deel. De personages en hun karakters zijn geïntroduceerd, de verhalen liggen klaar en ook een tweede deel zal weer een gegarandeerde hit worden. Normaal houd ik niet zo van sequels, maar De schippers van de Kameleon verdient er een.