Theater / Voorstelling

Dans hippie dans

recensie: Hair (Stairway Productions)

Love, peace en happiness. Je wordt soms een beetje week van de klefheid die de musical Hair uitstraalt. Maar het publiek eet het en hunkert naar de tijden van Aquarius en Let the Sunshine in. De voorstelling over het wel en wee van een groep hippies lijkt gedateerd, maar sommige onderwerpen raken nog steeds de hedendaagse belevingswereld. Toch is daar geen heel duidelijke vertaling naar gemaakt. De musical ademt duidelijk hippietijd.

Wat meteen opvalt is de trage manier van opbouw van deze musical, wat heel goed pas bij de mooie spirituele uitstraling van de show. Maar dus veel minder snel en heftig dan het rockerige The Who’s Tommy, waarin de band ook nog eens prominenter aanwezig was op het toneel. Het zijn allemaal keuzes. De vaart in Hair komt vooral voort uit de rapheid waarmee de nummers achter elkaar worden gezongen en de dansen. Lange gesprekken hoef je niet te verwachten tijdens deze voorstelling.

Goede uitstraling

~

Hair is na bijna 35 jaar nog steeds vooral een muzikaal spektakel, waarin in deze versie ook oprecht goed en mooi wordt gezongen en geacteerd. Deze Amerikaanse cast heeft precies de goede uitstraling voor zo’n hippiestuk als deze. In de Nederlandse tour wordt de cast bijgestaan door René van Kooten en Chaira Borderslee, die beiden in de musical Aïda hebben gespeeld. Helaas moest Borderslee het af laten weten tijdens deze avond, maar ze werd prima vervangen door de Amerikaanse Kristen Hertzenberg, die zich – zo leek het – helemaal vrij voelde in haar doen en laten. Van Kooten speelt met wapperende lange haren één van de hoofdrollen (Claude, die verliefd wordt op Sheila en wordt opgeroepen om als soldaat in Vietnam te vechten) en dat doet hij uitstekend. Hij zit goed in zijn vel in deze rol. Tussen al die Amerikanen valt hij niet eens zo heel erg op, zelfs zijn Engelse accent is best oké.

Visuele lust

Regisseur David Gilmore heeft het weer voor elkaar gekregen om van zo’n klassieker weer wat leuks te maken. Dit keer niet alleen een visuele lust (dans, projecties, kleding), maar ook een muzikale. Gilmore heeft nu de mazzel dat hij samenwerkt met een veel betere en sprankelende cast dan tijdens Grease. Maar ook deze musical leunt weer op herkenbaarheid, daar waar het Nederlandse publiek graag behoefte aan heeft. Maar bovenal is het een uitbundige voorstelling, waarin uiteraard ook de boodschap van hoop en verlangen duidelijk wordt uitgedragen. Verder hoef je weinig diepgang te verwachten.

Meebrullen

Na een wat sloom begin weten de acteurs in Hair naar het eind toe het publiek helemaal mee te krijgen. Iedereen gaat los. Nog een keer lekker meebrullen met al die evergreens en de hippiesfeer inademen. Om vervolgens weer heel ontspannen en de liedjes nog naneuriënd de zaal te verlaten.

Hair toert nog tot en met 10 juli 2005 door Nederland.

Muziek / Album

Lente uit een laptop

recensie: Kettel - Through Friendly Waters

Kettel is het eenmansproject van de klassiek geschoolde Reimer Eising, een 23-jarige student uit Groningen. Sinds een jaar of vier maakt hij prachtige laptopmuziek die via verschillende in de underground bekende labels de wereld in gebracht werd (onder andere Kracfive en Planet Mu). Zijn nieuwste album, Through Friendly Waters, wordt uitgegeven op het gloednieuwe Nederlandse label Sending Orbs en is een van de meer interessante Nederlandse elektronicaproducties van de laatste tijd.

Wanneer je niet weet wie Kettel is, doet de eerste luisterbeurt van Through Friendly Waters het vermoeden opborrelen dat je luistert naar een Britse of IJslandse artiest van het beroemde Warp-label. Het Britse Plaid is voor Reimer duidelijk een bron van inspiratie geweest en ook zijn er Squarepusher-achtige ritmes te horen. Gelukkig weet hij er een geheel eigen draai aan te geven. In tegenstelling tot veel Warp-producties is zijn muziek erg toegankelijk, het is vrolijke, dromerige muziek voor bij een pril lentezonnetje. In zijn vriendelijke, gemakkelijk mee te neuriën composities hoor je bloeiende sneeuwklokjes en rustig kabbelende beekjes. Een glimlach rond de lippen.

Bij elkaar gezocht

De cd is helaas een beetje een allegaartje: nieuwe nummers, een oud nummer en live-tracks. Gelukkig zijn de nummers over het algemeen wel erg prettig om naar te luisteren. De eerste vijf nummers van de cd vormen een compact geheel. De nummers zijn dromerig maar opgewekt en hebben een heel relaxt en speels karakter. Het tweede nummer, Pinch of Peer, is wat dat betreft heel representatief en van een ongekende schoonheid. De twee nummers die op deze eerste helft volgen, hebben iets meer drum en tempo en zijn iets steviger. Iets minder Plaid en Boards of Canada en iets meer Aphex Twin en Squarepusher (al blijft het lieflijke ruimschoots overheersen). Hieronder valt ook het oude nummer Purple Jacket Trot, wat duidelijk iets minder goed in elkaar zit dan zijn nieuwe werk. De cd wordt afgesloten met twee nummers uit de live-sessie bij VPRO’s Club Lek in 2003. Deze beide tracks zijn sferischer en iets melancholischer dan de rest van de cd. Het lijkt haast alsof Boards of Canada Sigur Rós remixt.

Rustgevende beats

Hoewel de cd niet echt één geheel uitstraalt, is Through Friendly Waters een prettige luisterervaring. Deze organisch geproduceerde cd staat bol van de lieflijke melodieën, ondersteund door rustgevende, relaxte beats. De composities zijn aan de ene kant erg origineel maar klinken aan de andere kant ook bekend in de oren. Commercieel is niet het goede woord maar Reimer Eising weet donders goed hoe hij de luisteraar kan vermaken en blijven boeien. Vooralsnog ligt Through Friendly Waters niet in de cd-winkels maar is alleen aan te schaffen via de website van Sending Orb. Als je nog op zoek bent naar de ultieme soundtrack voor de komende lente, weet je waar je moet zijn.

Film / Films

De keuze tussen macht en sympathie

recensie: Vera Drake

Hoewel het schijnbaar van weinig respect getuigt, maakt Mike Leigh eigenlijk al jaren dezelfde film. Leigh is een regisseur die duidelijke keuzes maakt. Hij kiest altijd voor de ‘lower class’, is geen bewonderaar van de Engelse overheid en de helden in zijn films zouden naast de bioscoopbezoeker kunnen wonen. In Vera Drake draait alles om Vera. Ze zorgt voor man en twee kinderen, maakt schoon bij de ‘upper class’ en heeft een geheim.

~

Leigh maakte films als Naked (1993), Secrets & Lies (1996) en Career Girls (1997). In de films gaat het om de gemeenschap, de gewone man en de gewone vrouw in een huurhuis ergens in Engeland. In de films van Leigh gaan mensen naar hun werk om op vrijdagavond een pint in de kroeg te kunnen kopen. Ook Vera gaat op pad. Ze maakt schoon, stoft en maakt daarbij een praatje met de dames voor wie ze werkt. De gefortuneerde dames zitten met een sigaret op de bank en wachten op manlief. Ze doen de hele dag niets, ze wachten.

Onbaatzuchtig

Vera gaat van het een werkadres naar het volgende huis waar ze schoonmaakt, kent alle zwakkere en ziekelijke mensen uit de buurt en gaat na haar werk even bij ze langs. Vera is onbaatzuchtig, heeft een hart van goud en vraagt voor geen van haar werkzaamheden erg veel geld. Ze helpt vrouwen met problemen zelfs voor niets. Vera verzorgt namelijk al jaren, pijnloos en gratis, abortussen. Ze gaat bij de vrouwen langs, stelt ze gerust en doet haar werk. Na een of twee dagen buikpijn is het probleem door te trekken. Vera werkt in opdracht van een mevrouw uit de buurt, die blijkt te verdienen aan de arbeid van Vera. De dokter uit de buurt krijgt op een dag te maken met een door Vera geholpen vrouw, die buikpijnklachten heeft. En dan gaat de medische wereld en Vrouwe Justitia zich met Vera bemoeien.

Prijskaartje

~

Vera heeft een man en twee volwassen kinderen. Pas als de politie aan de deur komt, horen ze van de werkzaamheden van Vera. De arme Vera is zich van geen kwaad bewust. Haar arrestatie leidt tot verwondering en verbijstering. De arts die Vera laat oppakken, blijkt ook abortussen uit te voeren. Bij die ingrepen is er echter een gediplomeerde arts aanwezig en hangt er een stevig prijskaartje aan de ingreep. De rechtelijke macht mag zich dan over de zaak buigen. Vera wordt voorgeleid en veroordeeld.

De wet

Mike Leigh maakt in Vera Drake opnieuw een aantal duidelijke keuzes. Hij kiest voor het respect waarmee Vera de vrouwen in problemen helpt. Hij toont onbarmhartig de financiële belangen van de medische wereld en de macht van politie en justitie. Leigh vergeet daarbij niet zijn film te kleuren met leuke karakters. Haar man werkt in een garage en ligt te slapen op voor het gezin belangrijke momenten, de zoon heeft hersenen en dus ambities, de dochter heeft nauwelijks hersenen en is maagd, de buurjongen wordt een schuchtere minnaar.

Bij Leigh is het duidelijk waar zijn sympathie ligt. In zijn films winnen de mensen met macht en goedgevulde beurzen. De toeschouwer verlaat de bioscoop met een duidelijke boodschap. Vera Drake zou een kei van een buurvrouw zijn en bij politie, justitie en medici telt slechts de wet van het geld. De gewone burger verliest het in dit machtsgeweld in alle gevallen, maar behoudt de sympathie van de toeschouwer en de filmmaker.

Film / Films

Massale vernietiging

recensie: Team America: World Police

.

~

De makers van South Park, Trey Parker en Matt Stone, hebben een nieuwe film gemaakt. En alle rollen worden gespeeld door marionetten. En er is geen enkele poging gedaan om de draden waar de poppen mee in beweging worden gezet te verbergen: “Freedom Hangs By A Thread”. Vanaf het eerste moment is duidelijk dat de kijker naar een poppenkast vol humor, romantiek, seks en spektakel kijkt. De humor is ranzig, de romantiek vol tranen, de seks uitbundig en het spektakel voorspelbaar. De filmmakers jatten uit de films van James Bond, hebben Charlie’s Angels meerdere malen bestudeerd, lenen het uiterlijk van Kelly McGillis (Top Gun) voor de seksscènes en gebruiken vliegmobielen en andere vervoersmiddelen uit Thunderbirds en hebben daarmee een eigen team terroristenbestrijders opgezet. Met succes!

Acteur

~

Parker en Stone hebben het Team America volgestopt met stereotiepe helden. Joe is de sportieve sul, Sarah is de blinde vamp, Chris de specialist in gevechtssporten en Lisa is de psychologe van het stel. Ze worden geleid door Spottswoode. Deze mentor heeft het vloekwoord voor op de tong liggen. Hij vertaalt alles naar orale seks. Het team heeft versterking nodig. Acteur Gary Johnston wordt in de limousine van Spottswoode uitgenodigd en naar het hoofdkwartier gebracht. Hij moet met zijn acteerkwaliteiten de terroristen om de tuin leiden.

1000 x 9/11

Daarna verlopen de ontwikkelingen in een razend tempo. Van Caïro in Egypte verplaatst men zich naar Panama, blijkt Michael Moore een zelfmoordcommando, verenigen Amerikaanse acteurs als Alec Baldwin, Sean Penn, George Clooney en Tim Robbins zich om wereldvrede op een niet politieke manier te bewerkstelligen, voert Kim Jong II, de leider van Korea, vredesduif Hans Blix aan de haaien in zijn eigen aquarium en spreekt iedereen in wiskundige formules over 9 september. De schade aan de aarde bij een terroristische aanslag zou 1000 x 9/11 kunnen worden. Voor wat dat waard is en over die waarde laat niemand zich uit.

Knipoog

Team America: World Police is een film vol humor, verwijzingen naar eerdere spektakelfilms en veel speciaal voor de film geschreven muziek (met titels als I Need You Like Ben Affleck Needs Acting Lessons). De terroristen blijken weinig te vernietigen, Team America des te meer. Zo zit de film vol met grappige omkeringen en knipogen naar hedendaagse politiek. In deze poppenwereld is alle politiek ridicuul, zijn de echte sterren warhoofden en is het portie poppenseks dampend. Team America: World Police hangt van clichés met draadjes aan elkaar en heeft voldoende eigen smoel om overeind te blijven. Amusement met een vette knipoog.

Film / Films

Raging Babe

recensie: Million Dollar Baby

Clint Eastwood lijkt erop uit te zijn om als regisseur nog meer naam te gaan maken dan hij als acteur al heeft gedaan. Met Unforgiven zette hij zijn regietriomftocht in en zijn laatste film, Mystic River, haalde zelfs twee Oscars binnen. Ook zijn nieuwe film, Million Dollar Baby, gooit hoge ogen en heeft zeven Oscarnominaties op zak. Een afvaardiging van de Amerikaanse filmpers riep het in slechts zeven weken gefilmde Million Dollar Baby zelfs uit tot beste film van 2004. Niets dan lof dus voor Eastwood. Maar iemand anders steelt de show…

~

Naast de regie nam Eastwood zelf ook een van de hoofdrollen voor zijn rekening. Hij speelt Frankie Dunn, een boxtrainer aan het einde van zijn carrière die samen met Scrap (Morgan Freeman) een bokshal runt. Op een dag komt Maggie (Hilary Swank) binnen, een vrouw van een jaar of dertig die vastbesloten is om onder leiding van Frankie wereldkampioene boxen te worden en hij begeleidt haar op weg naar de top. Vlak voordat het zo ver is, neemt het verhaal echter een onverwachte wending die aankomt als een rechtse directe.

Minder vrolijke kant

Er zijn veel elementen in de film die Million Dollar Baby tot een topfilm maken. Als eerste zijn de boksscènes vreselijk spannend, erg overtuigend gespeeld en realistisch gefilmd: een kleine Raging Bull flashback. Als kijker krijg je het gevoel dat je op de tribune je favoriete boksheld zit aan te moedigen. Naast spanning weet de film een breed scala aan emoties naar buiten te trekken: blijdschap, medeleven, angst, trots en pijn (haast letterlijk). Met name de tweede helft van de film speelt met haar rustige tempo erg in op de gemoedstoestand van de kijker. De sfeer wordt naar het einde toe steeds duisterder, unheimischer, zoals in Mystic River. Hier wordt de minder vrolijke kant van de menselijke geest ontleed.

Oscars

~

Het allersterkste punt aan Million Dollar Baby is het acteerwerk van de drie hoofdrolspelers, Swank, Eastwood en Freeman. Alleen Freeman heeft nog nooit een Oscar weten te verzilveren, maar nu spelen ze echt de rollen van hun leven. De twee oude rotten, Eastwood en Freeman spelen een sterk uitgebalanceerd koppeltje dat wel een zestig jaar getrouwd stel lijkt. Deze beide heren hebben ontzettend veel ervaring maar toch acteren ze absoluut niet op de automatische piloot. En sorry Clint, maar de show wordt absoluut gestolen door de ongelofelijk sterk acterende Swank. Haar southern white-trash boksende Maggie is stoer en breekbaar tegelijkertijd, ze roept een licht gevoel van afkeer op maar tegelijkertijd steelt ze je hart. Daarnaast speelt ze de boksscènes echt ontzettend overtuigend. Als er één van deze drie een Oscar verdient, is Swank het wel.

Knock-out

Na het zien van Million Dollar Baby kom je naar adem happend de bioscoop weer uit. Eastwood jaagt je de touwen in. Het predikaat ‘Beste Film van 2004’ is misschien iets overdreven, dat doet de film te veel eer aan. Maar eerlijk is eerlijk, Million Dollar Baby is een prachtig stukje werk met een iets dramatisch maar ijzersterk einde dat je knock-out achterlaat. Nog heel even de Oscaruitreiking afwachten om te zien of Clint en kompanen beloond worden voor dit pareltje. Ze verdienen het.

Theater / Voorstelling

Een theatrale lunchpauze is niet zonde!

recensie: Zonde! (Teatro en Bellevue Lunchtheater)

.

De zeven hoofdzonden komen allemaal aan bod: hebzucht, ijdelheid, jaloezie, luiheid, lust, vraatzucht en wraakzucht. Wij mensen zijn allemaal zondig. De ene mens alleen wat meer dan de ander. In deze voorstelling worden verhalen verteld over mensen die een flinke portie van één of meerdere van deze zonden bezitten. Toneelgroep Teatro benaderde zeven Nederlanders (o.a. Kim van Kooten, Gerardjan Rijnders en Ine te Rietstap) om een toneeltekst te schrijven over mensen die gedreven worden door deze hoofdzonden. Elke schrijver is gekoppeld aan een zonde op basis van stijl en de mate van uitdaging voor de schrijver. Dit resulteerde in zeven zeer uiteenlopende verhalen, met stuk voor stuk sterke teksten. De verhalen schakelen tussen komisch en pijnlijk. Met onderwerpen als het pijnlijk stukgaan van een relatie, een uit de hand gelopen reallife televisieprogramma, kindermishandeling, een Michael Jackson- dansje en naïeve toeristen. En dan is er ook nog een verhaal over hebzucht gespeeld door een kabouter, Superman, een banaan, een gorilla en Cupido, die ruziën om kartonnen dozen.

~

Naakte lichamen in de mist

Al bij binnenkomst vergeet je waar je mee bezig was en gaat de lunchpauze echt beginnen. Decorontwerper Dries Verhoeven heeft de ruimte vindingrijk aangekleed. De gekozen muziek helpt ook steeds weer de juiste sfeer te vinden. Midden in de zaal staat een glazen tuinhuis, gevuld met dikke witte stoom. Aan weerszijden van het huisje staan rijen met kerkbanken. De ramen van de zaal zijn beplakt met gekleurd plastic waardoor een mysterieus licht binnenvalt. De lucht is zwoel door wierrook en op de achtergrond klinkt kerkmuziek. Deze setting sluit prachtig aan bij de eerste acte over eten, die als hymne wordt uitgevoerd. De acteurs bevinden zich in het huisje en drukken hun naakte lichamen tegen de ramen, ze verschijnen en verdwijnen steeds weer in de dikke mist. Alle vertellingen vinden plaats in deze kleine ruimte die qua aankleding steeds aangepast wordt aan het verhaal. Het publiek aan de ene kant van de zaal ziet weer iets anders dan de mensen aan de andere kant.

Plezier en intensiteit

De jonge acteurs, allemaal zo rond de 25 jaar, zitten nog op de toneelschool. Ze spelen met zichtbaar veel plezier en intensiteit. De sfeer van de verhalen zijn erg verschillend en vraagt van de acteurs om snel te schakelen van serieus naar melig spel. Dit doen ze heel goed. Ook hebben ze geen moeite om naakt op het podium zo dicht op het publiek te staan. Doordat de groep bestaat uit zes jonge mannen en één jonge vrouw brengt dit ook de nodige onderhuidse spanning mee, in zo’n kleine ruimte. De vrouw staat ook enigszins buiten de groep, op afstand, als een soort object waar de mannen naar hunkeren.

Herkenning en emoties

In het spel worden de slechtste eigenschappen van de mens in de verhalen blootgelegd. Maar wat doet dit met ons en hoe gaan we om met de spiegel die ons wordt voorgehouden? Voelen we ons ongemakkelijk? Gaan we ons bezinnen op ons doen en laten? Mensen zijn koppig en hardleers en een theaterstuk zal daar weinig aan veranderen. Dat het toch iets met de kijker doet is duidelijk, ongeacht of men zich wel of niet kan identificeren met de verhalen. Er worden opmerkingen van herkenning gemaakt en het spel zorgt een scala aan emoties: van verrassing, ontroering, verbazing, plezier en schok tot medelijden en verdriet.

Zo’n klein avontuurtje tijdens het middaguur inspireert weer voor de rest van de dag. Ik raad het iedereen aan. Maar vergeet niet te eten, zo kan men vernemen uit één van de verhalen: “van honger komt chagrijn. In Amerika is iedereen op dieet. Dat zegt genoeg”.

Zonde! is nog te zien tot en met 13 maart 2005.

Muziek / Album

Reis terug in de tijd met emotionele hoogtepunten

recensie: Tori Amos - The Beekeeper

Als we de verzamelaar Tales of a Librarian en het verknipte tussendoortje Welcome to Sunny Florida uit 2004 even vergeten is het drie jaar geleden dat we de laatste studioplaat (Scarlet’s Walk) van Tori Amos mochten horen. Persoonlijk begon Tori Amos mijn aandacht te verliezen met het album To Venus and Back uit 1999, dat elke richting mist en nooit echt een duidelijke plaat wil worden. Met The Beekeeper lijkt Amos zich echter hervonden te hebben in een lange plaat, met stuk voor stuk composities waarbij ze succesvol teruggrijpt op haar over het algemeen ijzersterke muzikale verleden.

~

Het eerste wat opvalt bij The Beekeeper is dat Tori Amos gestopt is met experimenteren. Deze lijn, die met Scarlet’s Walk was ingezet is hiermee bevestigd. De inmiddels 41-jarige Amos grijpt terug naar ervaringen uit het verleden. Dit is logisch, omdat ze tijdens het maken van het album samen met de journalist Ann Powers haar autobiografie Piece by Piece aan het afronden was. Dit hoor je in het hele album waarin duidelijk telkens weer een andere ‘oude’ Tori Amos opduikt.

Emotioneel hoogtepunten

Een opvallend nummer is The Power of Orange Knickers, een intiem duet met de Ierse folkzanger Damien Rice. Dit nummer valt vooral op door de mooie tweestemmige zang. Opvallend is dat Rice de ritmische zang van Tori Amos met een lage stem goed weet te accentueren. Het totaal is een emotioneel en toch eenvoudig nummer. Een ander emotioneel hoogtepunt is Ribbons Undone een nummer dat Amos schreef als ode aan haar dochter van vier. Ook dit ingetogen nummer is door zijn eenvoud een hoogtepunt van de plaat geworden. Het grijpt je bij je strot, zoals goede muziek dat hoort te doen.

Ongestructureerde inspiratie

~

De rest van de nummers is opvallend gevarieerd. Rustige tracks als Goodbye Pisces, worden afgewisseld met meer elektronische songs als The Beekeeper. Wat jammer is van het gevarieerde album is dat het zo afwisselend is dat het niet een geheel wil worden. Dit wordt al duidelijk als je naar de hoes kijkt, waar achterop de indrukwekkende lijst van 19 nummer in drieën is verdeeld, terwijl er in het boekje zelf voor een verdeling in vijf categorieën is gekozen. Het lijkt wel alsof Tori Amos van de reis door haar eigen verleden zoveel inspiratie heeft opgedaan dat deze zich moeilijk laat structureren. Je luistert dus een verzameling nieuwe liedjes met allemaal een bekend geluid en die ook allemaal vertrouwd in het gehoor liggen. De grote vraag blijft of dit het definitieve einde is van de experimentele kant van Tori Amos, of dat het slechts een tussenstap is voor nieuwe creatieve verrassingen.

Op 11 juni 2005 is Tori Amos te zien in Ahoy’ Rotterdam.

Boeken / Fictie

Ook voor niet-Friezen

recensie: Tsead Bruinja en Hein Jaap Hilarides (samenstellers) - Droom in blauwe regenjas / Dream in blaue reinjas

.

Bruinja geeft in zijn inleiding aan dat er niet zoveel aandacht is voor schrijven in het Fries op zich. Het is voor de dichters een natuurlijk gegeven en ze besteden minder aandacht aan talige aspecten of de Friese taal op zichzelf. Dit betekent niet dat er geen Friese aspecten te vinden zijn in de poezie. Eén van deze kenmerken is dat ze zich tegen het kale Friese land afspelen. ‘Oer Fryslân’ Over Friesland is een van de meest tekende gedichten over dit onderwerp. In dit gedicht beschrijft Albertine Soepboer, die overigens ook in het Nederlands dicht, over de alomtegenwoordige natuur en leegte van het landschap dat ook in zichzelf geen beschutting vindt. Ze sluit af met de mooie, fysieke zin, ‘altyd neaken, altyd’.

Dat waaien, altyd dat waaien

de beammen yn ús tún
dy’t ûnwennich binne fan it bosk

de maitiid dy’t yn grauwe wolken
oer it lege lânskip jaget

altyd neaken, altyd.

(Dat waaien, altijd dat waaien

de bomen in onze tuin
die heimwee hebben naat het bos

de lente die in grauwe wolken
over het lege landschap jaagt

altijd naakt, altijd.)
vert. auteur

Nostalgie

Naast het landschap is er nog een ander thema dat meerdere keren de aandacht vraagt in de bundel. Doordat er in het Fries wordt geschreven, een moedertaal en een taal zo gebonden aan een bepaald gebied, ontstaat er bij sommige gedichten ook een gevoel van nostalgie of een beeld van de jeugd, die in de gedichten een rol speelt. Die gedichten maken veel indruk, of zijn bijzonder. Ik denk dat dit vooral voor ‘Friezen om utens’, Friezen die niet meer in de provincie wonen, het geval is. Bijvoorbeeld in het lange verhalende gedicht ‘Brugwachter’ van Tsead Bruinja. In dit gedicht gaat het over een zoon en een vader. De zoon vertelt een aantal anekdotes om zijn vader te zichzelf ervoor te behoeden zijn vader in te vergetelheid te laten zakken. Door over zijn vader te vertellen blijft hij in leven en blijft er een relatie tussen deze twee mensen, die van elkaar verwijderd zijn. Door die herinneringen is het een emotioneel relaas. In het gedicht komt een aantal keren een refrein terug, waar ijs en schaatsen een grote rol in spelen, elementen doen denken aan de jeugd. Door dit terugkerende element leest het gedicht als een ballade.

kom byn my de houtsjes ûnder
ik ha de krappe griene jongeslearskes oan
byn my de houtsjes ûnder
it iis is tin as de tydlike ôfstân tusken ús
(…)

(kom bind me m’n houtjes onder
ik heb de krappe groene jongenslaarsjes aan
bind me m’n houtjes onder
het ijs is dun als de tijdelijke afstand tussen ons
(…))
vert. auteur

Niet Fries

De bundel bevat echter ook veel gedichten die zich niet rond deze zaken afspelen en een mate van universaliteit hebben. Een van de dichters wiens poezie deze elementen bevat en opvalt is Elmar Kuiper. Zijn poezie raakt aan het filosofische, zoals in ‘Bylden’ (Beelden) waarin hij speelt met het begrip beelden. Beelden worden als een personificatie opgevoerd. In de eerste strofe is er een vergelijking van beelden met honden. Deze vergelijking van beelden, die ‘als speelse honden/over elkaar heen tuimelen’ is in het hele gedicht doorgevoerd. De beelden zijn honden. In de zesde strofe gebruikt Kuiper een andere betekenis van beelden door de beelden als marmer voor te stellen. Aan de ene kant lijken het dan standbeelden, aan de andere kant zijn de beelden ook meer statisch en niet zo speels als de honden waar ze mee vergeleken worden. Het gedicht eindigt met honden van verschillende karakters. Zijn deze beelden verschillende soorten baaeldspraak, die zijn liefde voor voor beelden verklaren?

Rop de rotweiler op!
Rop de foarbyldhûn!

Neam bekbânbyld foar mûle
nim braaf oan tou

Lit de goeie lobbes rêste.

(Roep de rottweiler op!
Roep de voorbeeldhond!

Noem muilkorfbeeld voor mond
neem braaf aan touw

laat de goeie lobbes rusten.)
vert. Tsead Bruinja

Ook voor niet-Friezen

Omdat nu eenmaal slechts een klein deel van de Nederlandstalige bevolking Fries spreekt, is er naast het Friese gedicht een Nederlandse vertaling opgenomen. Hoewel deze vertalingen goed zijn en vaak recht doen aan het gedicht, gaat er zeker iets verloren. Het Fries is een taal die lastig te lezen is, omdat de klemtoon soms anders ligt dan je deze in het Nederlands zou lezen en bepaalde letters spreek je anders uit. Hierdoor mis je als niet-Fries alliteraties of mooie klankcombinaties.
Toch bestaat het genot van het lezen van Friese poezie niet alleen in de klank zoals ook blijkt uit bovenstaande alinea’s. Soms zijn bepaalde woordkeuzes of rijm echter wel goed overgekomen. Ook vertaald is er nog genoeg te analyseren én te genieten. Bruinja heeft gelijk als hij zegt dat Friese poezie een groter publiek verdient.

Theater / Voorstelling

Kippenvel door intiem en intens toneelspel

recensie: Nationale Toneel - De Meiden

Toevallig verscheen recent nog een artikel op 8WEEKLY over naakt in Nederlandse films. Ook in de Nederlandse theaters is dat niets nieuws. Soms gaan acteurs, al dan niet functioneel, kortstondig uit de kleren. In De Meiden gaan de actrices nog een stap verder. Naast de blote borsten en billen wordt er ook gesekst op het toneel en likken de actrices elkaar van top tot teen. Als toeschouwer voel je je een voyeur. Een film kun je wegzappen, maar in een theater stap je niet snel op. Terwijl je kijkt voel je je onprettig, maar niet naar de handelingen kijken voelt onbeleefd. De dames van het Nationale Toneel laten je van begin tot eind letterlijk en figuurlijk met een ongemakkelijk gevoel zitten.

~

De Meiden is gebaseerd op een waargebeurd verhaal in de jaren dertig in Frankrijk. Twee dienstmeisjes brachten de vrouw des huizes en haar dochter om het leven. De Franse toneelschrijver Jean Genet (1910-1986) zag hier een mooi verhaal in. Zijn rijke fantasie over dood, misdaad en perversie heeft hij verwerkt in dit stuk. Voor deze homoseksuele man, die meerdere keren in de cel heeft gezeten, was veel bespreekbaar en hij zette zich graag tegen alles en iedereen af. Dat moet voor zijn tijd nog best shockerend zijn geweest.

Doorgedraaid

~

In De Meiden spelen de dienstmeisjes een wreed spel met elkaar als Mevrouw van huis is. Eén van de dienstmeisjes verandert in Mevrouw en de ander speelt haar meid. Zonder enige uitleg over wat vooraf is gegaan, krijg je toch al snel een indruk hoe de verhoudingen liggen. En langzaam wordt duidelijk hoe ver dit is gekomen. Pijn, verdriet en onmacht is van de gezichten van de meiden af te lezen. Ze zijn volledig doorgedraaid en zien nog maar moeilijk verschil tussen werkelijkheid en fantasie. Ondertussen worstelen ze ook met hun haat/liefdeverhouding met Mevrouw.

Tot op het bot

De actrices bezorgen je met hun emoties een naar onderbuikgevoel. Mede doordat het publiek in een kring om de boksring van de vrouwen zit, is het lastig om enige afstand te houden. Met recht een intieme voorstelling met maximaal negentig toeschouwers. Regisseur Franz Marijnen, die eerder met deze drie dames heeft gewerkt, heeft duidelijk de touwtjes goed en strak in handen. Bien de Moor (Cyrano de Bergerac) en Heike Wisse (Cyrano de Bergerac, Bash en Ivanov) als de dienstmeisjes spelen hun rollen heel intens. Hun woorden en gezichtuitdrukkingen raken je tot op het bot. Wat een kracht! Het moet vast een hele opgave zijn om steeds weer zo’n zwaar stuk te moeten opvoeren waarbij je alles uit jezelf moet halen. De actrices lijken daar in ieder geval geen problemen mee te hebben. De ijskoningin, Madame, gespeeld door Marie-Louise Stheins (Ivanov en Demonen) steekt een beetje af bij het duo. Zij heeft een niet al te grote (spelende) rol in het stuk, maar is desondanks wel nadrukkelijk en akelig aanwezig.

Seksuitspattingen

De meiden gaan in de voorstelling makkelijk uit de kleren, zonder enig schaamtegevoel lijkt het. De naaktscènes zijn niet bedacht om op te winden of te shockeren, al zullen er genoeg toeschouwers wel degelijk geshockeerd zijn door wat zij hebben gezien. Soms gaat het ook wel zo ver dat dit toneelstuk er een kijkwijzeradvies mee verdient. Maar de seksuele handelingen van de twee meiden zijn zo dwangmatig, dat je wel ziet dat het bij hun ‘spel’ hoort. Zonder de seksuitspattingen en vernederingen zou het stuk toch behoorlijk aan kracht hebben verloren.

Werkelijkheid

De Meiden is een kippenvelvoorstelling die je nog een tijd bij zal blijven. Het verstikkende gevoel dat je tijdens het stuk ontwikkelt, zakt wel in de loop van de avond. Maar na zo’n emotievolle en intrigerende voorstelling is een beetje frisse lucht wel welkom. Ook de meiden willen graag weer terugkeren naar de werkelijkheid. Als de voorstelling is beëindigt, stappen ze meteen van het toneel om het publiek, dat nog beduusd voor zich uit kijkt, de uitgang te wijzen. Eigenlijk zonde, want deze vrouwen verdienen een minutenlange staande ovatie!

De Meiden wordt alleen in Scheveningen opgevoerd tot en met 19 maart 2005.

Theater / Voorstelling

Parels voor de zwijnen

recensie: De Theatermaker (De Paardenkathedraal)

~

“Theater is pervers. De toneelschrijver liegt, de spelers liegen, het publiek liegt. En de mensheid is dom en al eeuwen lang dol op haar eigen
leugens.” Hier spreekt een theatermaker. Hij is samen met zijn familie aangeland in het gehucht Otzbach, waar hij voor het laatst zijn meesterstuk ‘Rad der geschiedenis’ op zal voeren. Terwijl hij de voorstelling voorbereidt, vecht hij verbeten tegen alle aardse beslommeringen die een perfecte opvoering in de weg staan. Het lijkt het gevecht van zijn leven: de strijd tussen zijn grootse idealen en een smakeloze middelmatigheid.

Zijn vrouw is ziekelijk en kucht door haar tekst heen, zijn weerspannige kinderen zijn niet geworden wat ze moesten zijn, de stank van varkensmest hangt op het toneel, de soep is te vet en de noodverlichting mag op last van de brandweer niet uit. Daarbij is het ook nog eens bloedworstendag. Hij gaat verbitterd en voluit te keer tegen alles, maar tegelijkertijd heeft hij iedereen ook lief, of gewoon nodig om de avond tot een goed einde te brengen. Hij voelt zich onbegrepen en onderschat in zijn strijd voor het goede en het schone. Zijn geliefde toneelstuk behandelt de hele wereldgeschiedenis en achtereenvolgens zullen maar liefst Napoleon, Caesar, Churchill, de Tsaar, Hitler en Madame Curie er hun opwachting in maken.

Verbittering

~

De Theatermaker zou haast een zelfportret kunnen zijn van de schrijver van het stuk: Thomas Bernhard, taalvirtuoos en eenzelvig enfant terrible. Zelfmoord achtte hij de enige juiste uitweg uit dit troosteloze bestaan vol provinciale bekrompenheid, en het venijn van deze tekst slaat je dan ook meedogenloos tegemoet. Kun je hier tegen, dan ontdek je ook zelfspot en ironie (“Vrouwen zijn de remblokken van het theater”), maar de humor blijft wrang.

Monoloog

Thomas de Bres moet deze ruim twee uur durende voorstelling haast in zijn eentje overeind houden als de gal spuwende theatermaker Bruscon. Geen eenvoudige opgave, alleen al door de verschrikkelijke hoeveelheid tekst vol lange virtuoze zinnen en de galm die op zijn stem is gezet. Het decor is een rotzooitje, het gebruikte TL-licht ongenadig, er is amper muziek en pijnlijk weinig interactie met zijn medespelers die als een soort veredelde figuranten in het rond waden. Er is dus geen ontkomen aan de schijnbaar eindeloze monoloog vol grootheidswaan en zelfbeklag. De Bres doet wat hij kan, maar het blijft heel stevig doorbijten want de voorstelling krijgt pas in het laatste deel een onverwachte dimensie.

Theater

Dan rijst opeens schijnbaar uit het niets een prachtig, overweldigend decor op. Alles komt uit de kast, oogstrelend licht, meeslepende muziek en bizarre kostuums. Daar is het sprookje eindelijk en nu pas merk je hoe je het hebt gemist. Je kijkt je ogen uit terwijl het stuk op een haast surrealistische manier op zijn plaats lijkt te vallen en zijn einde krijgt. Opgelucht haal je adem en nu pas denk je ook ineens weer aan de man die al die tijd voor je aan de touwtjes trok: regisseur Dirk Tanghe. Eigenzinnig, poëtisch, onnavolgbaar en uitbundig. En altijd – en ondanks alles – een gepassioneerd theatermaker.

De Theatermaker is nog te zien tot 27 mei 2005.