Tag Archief van: recensie

Theater / Voorstelling

Klucht zolang het nog kan

recensie: De Nationale Opera - Il Barbiere di Siviglia

Lotte de Beer behoudt in het prachtig vormgegeven Il Barbiere di Siviglia de bekende kluchterige toon, maar aan de randen knaagt een op handen zijnde revolutie.

De Nationale Opera brengt met Il Barbiere di Siviglia een van de beroemdste opera buffa’s (komische opera’s) op de planken. Regisseur Lotte de Beer toonde in onder meer The New Prince al haar hang naar visuele overdaad. Ook deze klassieker is vanaf het begin een lust voor het oog. De Nationale Opera zou echter De Nationale Opera niet zijn als er onder al die beeldenpracht niet iets zou wringen.

Oogkleppen

Foto: Marco Borggreve

Rossini’s vroege meesterwerk – hij schreef de opera op zijn 24ste – is gebaseerd op de komedie Le Barbier de Séville ou la Précaution inutile van Pierre Beaumarchais uit 1772. In dit verhaal probeert graaf Almaviva (René Barbera) zijn geliefde Rosina (Nino Machiadze) te trouwen door in verschillende vermommingen het huis van haar voogd Bartolo (een briesende Misha Kiria) binnen te komen. Almaviva krijgt hierbij hulp van de titelheld, Figaro (Davide Luciano).

Rossini zag in het verhaal vooral een draaideurklucht die als vehikel diende om zijn virtuoze muzikale humor tentoon te spreiden. Het toneelstuk van Beaumarchais is echter ook een maatschappelijke satire waarin de geest van de Franse Revolutie al rondwaart. Beide kanten komen in De Beers regie aan bod. De kern van het verhaal is een traditionele opera buffa en speelt zich nog af binnen een overzichtelijk aristocratisch systeem (een levensgroot poppenhuis met meerdere kamers). Via de kiertjes sluipen anonieme sansculotten het huis binnen. Hebben de personages wel door dat hun huis wordt leeggeroofd?

Overdadige onvrijheid

Foto: Marco Borggreve

Producties van De Nationale Opera blinken vaker uit in imposante decors en kostuums, maar ontwerper Julian Crouch steelt hier de show vanaf de ouverture. Hij schotelt ons een parade voor van dansende taarten en cupcakes, maar ook van herderinnetjes en – iets minder zoet – onthoofde vijanden van de revolutie. Via een stijl die duidelijk geïnspireerd is op de 18de eeuw, maar ontegenzeggelijk modern is, laat hij al in de eerste minuten zien dat er hier sprake is van een systeem van exorbitante weelde en tegelijkertijd, zeker in het geval van Rosina, een gebrek aan vrijheid.

De Beer vertelt tegelijkertijd Rossini’s en Beaumarchais’ Barbier van Sevilla. Beide perspectieven zetten het andere weer in een nieuw daglicht. Een enkele keer komt de focus in het gedrang, met chaos tot gevolg. Tegelijkertijd zit er in die chaos misschien wel de belangrijkste les van de voorstelling: juist in die verwarrende momenten is het noodzaak goed om je heen te blijven kijken. De personages zijn te zeer bezig met hun eigen verwikkelingen en hebben niet door dat er gewelddadig aan de stoelpoten van hun gezag wordt gezaagd. Is het een waarschuwing aan een bezadigd operapubliek? Hoe het ook zij, hou je hoofd erbij, de revolutie is onomkeerbaar.

Theater / Voorstelling

Klucht zolang het nog kan

recensie: De Nationale Opera - Il Barbiere di Siviglia

Lotte de Beer behoudt in het prachtig vormgegeven Il Barbiere di Siviglia de bekende kluchterige toon, maar aan de randen knaagt een op handen zijnde revolutie.

De Nationale Opera brengt met Il Barbiere di Siviglia een van de beroemdste opera buffa’s (komische opera’s) op de planken. Regisseur Lotte de Beer toonde in onder meer The New Prince al haar hang naar visuele overdaad. Ook deze klassieker is vanaf het begin een lust voor het oog. De Nationale Opera zou echter De Nationale Opera niet zijn als er onder al die beeldenpracht niet iets zou wringen.

Oogkleppen

Foto: Marco Borggreve

Rossini’s vroege meesterwerk – hij schreef de opera op zijn 24ste – is gebaseerd op de komedie Le Barbier de Séville ou la Précaution inutile van Pierre Beaumarchais uit 1772. In dit verhaal probeert graaf Almaviva (René Barbera) zijn geliefde Rosina (Nino Machiadze) te trouwen door in verschillende vermommingen het huis van haar voogd Bartolo (een briesende Misha Kiria) binnen te komen. Almaviva krijgt hierbij hulp van de titelheld, Figaro (Davide Luciano).

Rossini zag in het verhaal vooral een draaideurklucht die als vehikel diende om zijn virtuoze muzikale humor tentoon te spreiden. Het toneelstuk van Beaumarchais is echter ook een maatschappelijke satire waarin de geest van de Franse Revolutie al rondwaart. Beide kanten komen in De Beers regie aan bod. De kern van het verhaal is een traditionele opera buffa en speelt zich nog af binnen een overzichtelijk aristocratisch systeem (een levensgroot poppenhuis met meerdere kamers). Via de kiertjes sluipen anonieme sansculotten het huis binnen. Hebben de personages wel door dat hun huis wordt leeggeroofd?

Overdadige onvrijheid

Foto: Marco Borggreve

Producties van De Nationale Opera blinken vaker uit in imposante decors en kostuums, maar ontwerper Julian Crouch steelt hier de show vanaf de ouverture. Hij schotelt ons een parade voor van dansende taarten en cupcakes, maar ook van herderinnetjes en – iets minder zoet – onthoofde vijanden van de revolutie. Via een stijl die duidelijk geïnspireerd is op de 18de eeuw, maar ontegenzeggelijk modern is, laat hij al in de eerste minuten zien dat er hier sprake is van een systeem van exorbitante weelde en tegelijkertijd, zeker in het geval van Rosina, een gebrek aan vrijheid.

De Beer vertelt tegelijkertijd Rossini’s en Beaumarchais’ Barbier van Sevilla. Beide perspectieven zetten het andere weer in een nieuw daglicht. Een enkele keer komt de focus in het gedrang, met chaos tot gevolg. Tegelijkertijd zit er in die chaos misschien wel de belangrijkste les van de voorstelling: juist in die verwarrende momenten is het noodzaak goed om je heen te blijven kijken. De personages zijn te zeer bezig met hun eigen verwikkelingen en hebben niet door dat er gewelddadig aan de stoelpoten van hun gezag wordt gezaagd. Is het een waarschuwing aan een bezadigd operapubliek? Hoe het ook zij, hou je hoofd erbij, de revolutie is onomkeerbaar.

Zaaloverzicht met Dapne (1939) - Foto van Museum Beelden aan Zee
Kunst / Expo binnenland

Een zee van beelden aan zee

recensie: Recensie: Ossip Zadkine ǀ Zadkine aan zee
Zaaloverzicht met Dapne (1939) - Foto van Museum Beelden aan Zee

Als de naam Zadkine wordt genoemd, denk je meestal direct aan het beeld De verwoeste stad (1953) in Rotterdam. Daar blijft het dan wel zo’n beetje bij. Deze tentoonstelling geeft echter ook een andere kijk op het oeuvre van deze beeldend kunstenaar.

Bij binnenkomst in het museum word je overweldigd door een ‘zee’ van beelden in één ruimte. Om enige rust in de tentoonstelling te brengen, hebben de makers geprobeerd de ruimte te verdelen door er een aantal schermen in te plaatsen. Bovendien zijn de beelden allemaal voorzien van een nummer dat je kunt vinden op een lijst die je aan het begin van de tentoonstelling meekrijgt.

Vrouwenkop, Beelden aan Zee (1).-013405

Vrouwenkop, Beelden aan Zee (1).-013405

Taille Direct

Zadkine wordt in 1888 in Vitebsk (het huidige Wit-Rusland) geboren, maar vestigt zich op tweeëntwintigjarige leeftijd in Parijs. Daar leert hij veel gerenommeerde kunstenaars kennen. Zijn eerste werken dateren van het begin van de twintigste eeuw. Zadkine begint zijn carrière als beeldhouwer van de ‘taille directe’. Dit betekent dat hij zijn beelden maakt zonder voorstudie en direct het hout en steen bewerkt. Daarbij laat hij zich leiden door de vorm van het materiaal, waardoor ze een primitieve uitstraling hebben. De tentoonstelling toont geweldige voorbeelden daarvan, onder andere Vrouwenkop (1922) waarin het houtblok met deuk nog goed is te zien en Daphne (1939), gehakt uit iepenhout.

Thema’s

In de jaren twintig maakt hij onder invloed van het kubisme sterk gestileerde beelden, zoals La Belle Servante (1926). Naast hout en steen werkt hij nu ook in brons. Zijn thema’s komen uit de mythologie en het dagelijks leven. Zadkine is gefascineerd door muziek en zelf improviseert hij op de accordeon. Dat thema keert veelvuldig terug in zijn werk.

La Belle Servante, 1926, Bronze, 3/5, Susse Fondeur, Paris, Signé : O.Z., 103 x 35 x 27 cm, Inv. MZS 171

La Belle Servante, 1926, Bronze, 3/5, Susse Fondeur, Paris, Signé : O.Z., 103 x 35 x 27 cm, Inv. MZS 171

In de jaren dertig wordt zijn werk wat losser en beweeglijker. Hij werkt met holten en volume en werkt zijn beelden driedimensionaal uit. Het statische maakt plaats voor dynamiek. Zadkine blijft zich ontplooien. Zijn werk wordt steeds expressiever. Opvallend zijn handen die veelvuldig voorkomen in zijn werk; vredige –, reikende -, omklemmende -, en wanhopige handen.

Zadkine is ook geboeid door Vincent van Gogh. Hij reist in zijn voetsporen, leest zijn brieven en maakt verschillende beeldjes van hem.

Orpheus

Zadkine is zeer geïnteresseerd in de mythologische figuur Orpheus. De legende gaat dat deze met zijn lier mensen, dieren en zelfs stenen wist te ontroeren en het kwaad in de wereld op afstand probeerde te houden.
Op de tentoonstelling zijn er verschillende beelden van hem te zien in hout en brons. Later zal Zadkine steeds meer geboeid raken door deze zanger en dichter uit de Griekse oudheid. Hij voelt net als Orpheus dat vreugde en verdriet dicht bij elkaar liggen.

Invloed van de oorlog

Een beeld dat grote indruk maakt is De Gevangene (1943). Zadkine verblijft tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Verenigde Staten, waar hij naar toe gevlucht was vanwege zijn Joodse achtergrond. Dat hij zich bezighield met de verschrikkingen van de oorlog en zijn concentratiekampen, blijkt uit dit beeld. Een vrouw omringd door tralies, die zij met haar handen omklemt. De intens droeve blik waarmee zij naar buiten kijkt doet je huiveren. Dit beeld is niet zomaar gewoon een beeld, maar vat het lot van een heel volk samen.

Schreurs_BAZ-Zadkine-DeVerwoesteStad

Schreurs_BAZ-Zadkine-DeVerwoesteStad

Na de Tweede Wereldoorlog maakt hij beroemde herdenkingsmonument De verwoeste stad (1951-1953) voor Rotterdam. Zadkine zit in de trein al hij in de verte de vernietigde stad ziet. Hij geeft het beeld vorm met een heftige expressie van ten hemel geheven handen en een groot gat op de plaats waar het hart zou moeten zitten, symbool van een wanhopige stad zonder hart.

De tentoonstelling omvat zoveel beelden, dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. Ondanks de ‘hulpmiddelen’ is het moeilijk de nummerlijst te volgen, vooral als het druk is. Met een iets minder uitgebreide tentoonstelling waren de beelden beter tot hun recht gekomen.

Theater / Voorstelling

Evita is terug. En hoe!

recensie: De Graaf & Cornelissen Entertainment – Evita

Van musicalcomponist Andrew Lloyd Webber wordt wel eens gezegd dat hij vrouwen haat – zo moeilijk zijn de noten die hij voor zijn vrouwelijke hoofdrollen schrijft. Evita is daarvan het voorbeeld bij uitstek. De muziek is als de titelheldin – een mix van extremen: van ballades, tot nummers met extreem hoge noten, tot tango’s, tot up-temponummers die veel eisen van de uitspraak des persoons.

Wie haar speelt, begint als de 15-jarige Argentijnse Eva Duarte, die zich losmaakt van haar leven in de sloppenwijken, wordt vervolgens actrice in Buenos Aires en schopt het uiteindelijk tot first lady van de gladde en vooral corrupte president Juan Perón. Eva Duarte creëert een cultus rondom haar man en haarzelf en wordt zodoende zowel geliefd als verguisd door het volk. Daarmee is Evita niet alleen een biografische musical over de machtigste vrouw van Argentinië van de 20ste eeuw, maar behandelt het stuk ook hedendaagse thema’s als doorslaand populisme, bijbehorende massahysterie en politieke sterallures.

Elf jaar aan ervaring rijper

Elf jaar geleden speelde Brigitte Heitzer als winnaar van Op zoek naar Evita al de titelrol. Waar Heitzer elf jaar geleden nog een brave, zelfs prille Evita neerzette, geeft ze de rol nu veel meer gestalte. In haar eerste ontmoeting met Juan Péron is ze zwoel maar berekenend en in een lastig nummer als ‘Een nieuw Argentina’ is ze (zowel vocaal als in mimiek) krachtig. In de tweede akte laat Heitzer meer een kwetsbare Evita zien. Daarin zit vooral haar kracht. Die kwetsbaarheid begint al bij de klassieker ‘Huil niet om mij Argentina’, maar komt nog sterker naar voren in een nummer als ‘Hoog vloog je te hoog’, waarin regisseur Paul van Ewijk slim koos om Evita nostalgisch en eenzaam terug te laten kijken op haar jeugd.

Maar het beste, en dat is toch wat deze rol vraagt, is dat Heitzer sterk schakelt tussen die karakteristieken. Ja, ze is kwetsbaar, maar desondanks – of juist daarom – herpakt zij zich, zingt ze dat ze ‘geen wijze les’ nodig heeft, om vervolgens het masker van de politieke diva weer op te zetten.

Sterk samenspel

Niet alleen Brigitte Heitzer overtuigt. Vrijwel de hele cast, inclusief het ensemble, levert sterk werk. Zo speelt Esmée Dekker Pérons minnares. Hoewel haar aandeel beperkt is tot één nummer, laat ze een sterke indruk achter. Haar stem is prachtig en haar uitspraak helder. Ook de mannelijke personages worden overtuigend neergezet. Tangozanger Magaldi is een personage dat doorgaans weinig beklijft, zeg gerust: eenzijdig wordt gespeeld, maar Yoran de Bondt neemt hem op humoristische wijze op de hak. Hij maakt hem een tikkeltje overdreven, zonder daarin door te slaan. Dankzij De Bondts interpretatie kan Magaldi met recht zijn historische bijnaam ‘de sentimentele stem van Buenos Aires’ dragen.

René van Kooten speelt de kritische marxist Ché Guevara alsof het ‘m op het lijf geschreven is. Hij is stoer, rauw, maar ook scherp en ironisch. Van Kooten zet subtiel de tweezijdigheid van zijn personage neer. Aan de ene kant speelt hij de criticus die vanaf de zijlijn niet beïnvloedbaar lijkt voor Evita’s politieke spel, aan de andere kant is ook hij, net als het volk, stiekem gecharmeerd van Evita. Dit komt, mede dankzij het decor van Eric van der Palen en de choreografie van Chiare Re, al mooi naar voren in de opening. De massa verenigt zich bij Evita’s graftombe om een requiem te zingen. Ché en Juan Péron staan als Evita’s ‘belangrijkste’ mannen, maar nog meer als elkaars ideologische tegenstanders, lijnrecht tegenover elkaar. Toch komt ook Ché naar haar graf om zijn laatste eer te bewijzen.

Mooi is ook dat Van Ewijk Juan Péron (Paul Donkers) zonder zijn vrouw toch niet zo’n man van het volk laat zijn. Péron maakt zich uit de voeten zonder zijn rouwende kiezers een blik waardig te gunnen, terwijl Ché (hetzij ook ironisch bedoeld) zijn mededogen toont door zakdoeken uit te delen. Zoals later blijkt in het nummer ‘Wals voor Eva en Ché’, is het verschil tussen Evita en Ché ook niet zo groot als Ché aanvankelijk beweert. Hij mag Evita weliswaar politieke sterallures verwijten, maar dan weet hij nog niet dat zijn gezicht jaren later een wereldwijde merchandising in gang zal zetten.

Verfrissende vernieuwingen

Overigens moet er worden gezegd dat de vernuftige, frisse vertaling van Daniël Cohen meer karakter aan de personages geeft. Het merendeel van de tekst is hetzelfde als tien jaar geleden, maar een herformulering hier en daar geeft de musical extra sjeu. Ook het idee om Evita’s corrupte goededoelenfonds als RTL 4’s Miljoenenjacht neer te zetten, is een van de troeven die het stuk zowel humor als meer gelaagdheid geeft.

Voor een musical die al voor de vierde keer wordt opgevoerd, ligt onder het mom van ‘never change a winning formula’ herhaling en gemakzucht op de loer, waarbij elke nieuwe heropvoering een kopie is van de voorafgaande. Helaas gebeurt dat bij het gros van de populaire musicals. Gelukkig laten regisseur, choreograaf, decorontwerper en vertaler in deze Evita-productie zien dat enkele aanpassingen al een frisse, vlotte en toch gelaagde uitvoering kunnen opleveren, De acteurs weten hun personages weer nieuw leven in te blazen.

Theater / Voorstelling

Matroesjka stroomt over van ambitie en engagment, maar vergeet de balans

recensie: Matroesjka - Brainwash

Typetjes, taalgrappen, tien vingers en een eendenbek. Ze passeren allemaal de revue in de tweede voorstelling van het zogenaamde technocabaretduo Matroesjka. Na hun debuut Eeuwig vlees is het een tijdje stil geweest rondom Janneke Rinzema en Lisa Loeb, maar nu zijn ze terug. Met scherp engagement én persoonlijke verhalen, maar helaas blijft er weinig ruimte voor verbeelding.

Als een cabaretduo weer samenkomt, zoals vorig seizoen bij bij Veldhuis & Kemper, zou het zomaar kunnen zijn dat het een leuk, gezellig avondje wordt. Maar nee, ook de dames hebben de nodige debatjes, discussies en andere confrontaties uit te vechten. Dat begint al voordat ze ‘geboren’ worden, met een gesprek over het bestaan van God en de evolutietheorie. Vanaf dan is het spel op de wagen: de meest uiteenlopende maatschappelijke onderwerpen komen voorbij, van een rebranding van de islam, de vluchtelingenproblematiek, de boze witte man en privacy tot feminisme en vaccinaties. Het is duidelijk dat ze begaan zijn met de wereld. Het is jammer dat er is gekozen voor een expliciete vorm – letterlijke discussies op het toneel – en niet voor sketches met dezelfde impliciete boodschap. Juist in het theater kan een beroep worden gedaan op de verbeelding, die eigenlijk alleen in het begin wordt geprikkeld. Die lijn hadden ze gerust mogen doortrekken.

Nu blijft het toch teveel bij vertellen en te weinig spel. Daarbij houden ze ook nu weer vast van de formule van Eeuwig vlees, met sketches en een keur aan prachtig gezongen liedjes. En ook nu weer maken ze gebruik van typetjes, die dit keer rechtstreeks vanuit het absurdistische tv-programma Toren C lijken te komen. En de scenes met de snackbar doen in de verte denken aan Draadstaal, ware het niet dat Matroesjka er af en toe best aardige woordspelingen op nahoudt. Naast de lolligheid komt uiteraard ook de reden van het uitblijven van deze tweede voorstelling aan de orde. Eigenlijk zouden de dames een jaar geleden in première gaan, maar Loeb kreeg last van een depressie.

Zo verwoordt ze in een speelse rap hoe ze die periode ervoer, waarmee Loeb lijkt te suggereren dat alles achter de rug is. Toch kan Rinzema het even later niet nalaten om Loeb de noodzaak van de pillen te blijven benadrukken. Vervolgens blijven ze nog even kibbelen over de verschillen en overeenkomsten tussen een depressie en religie. Hoezeer ze ook van mening verschillen, met liedjes en zinnen als Beloof me dat je nooit meer gaat en Laat me vallen hier voor jou tonen ze aan dat ze niet zonder elkaar kunnen. Het moet gezegd: van begin tot eind spat de energie er zonder meer van af. Voor een derde programma mogen ze echter iets abstracter te werk gaan.

Theater / Voorstelling

Dorian Gray van de moderne tijd

recensie: Silbersee en Ulrike Quade Company - Dorian Gray

Momenteel staan er twee theaterbewerkingen van Oscar Wildes The Picture of Dorian Gray op de Nederlandse planken. Eind september ging Dorian van het NNT in première. Vorige week was het de beurt aan Dorian Gray, een samenwerking tussen de muziektheatergezelschap Silbersee en beeldend theatergezelschap Ulrike Quade Company.

The Picture of Dorian Gray vertelt het verhaal van de hedonistische Dorian, wiens portret wordt geschilderd door zijn vriend Basil. Dorian is zwaar onder de indruk van de schoonheid die spreekt uit het portret en betreurt het dat zijn eigen schoonheid en jeugdigheid van slechts een tijdelijke aard is. Hij wenst daarom dat niet hij, maar het portret in zijn plaats verouderd en lelijker wordt. Een wens die uit blijkt te komen.

Instagram

Het is voorstelbaar waarom The Picture of Dorian Gray, geschreven in het Victoriaanse Londen van 1890, zoveel inspiratie biedt voor hedendaagse theatermakers. De thema’s van uiterlijke schoonheid en de strijd tegen veroudering lijken in een tijdperk van Instagram, superfoods, fitboys- en girls, plastische chirurgie en onmogelijke paleodiëten, nog nooit zo actueel geweest.

Silbersee en Ulrike Quade Company koppelen het klassieke verhaal ook aan een andere eigentijdse kwestie: die van de wetenschappelijke vooruitgang. Dorian Gray is gesitueerd in een futuristische en klinisch gestileerde wereld. Een wereld van technofeestjes in ziekenhuiskleding. Ditmaal is Dorians vriend Basil geen portretschilder maar beeldhouwer, en creëert een sculptuur naar Dorians gelijkenis. Wanneer Dorian (gespeeld door bariton Job Hubatka) verzucht dat hij wilde dat zijn jeugdigheid net zo onveranderlijk was als het beeld, vertelt een kwaadaardige bio-informaticus hem dat hij deze wens uit kan laten komen. Dorians geest word in een softwareprogramma geprogrammeerd en in het beeld geïmplementeerd. Zodoende komt de zwaarte van de thematiek te liggen op de vraag in hoeverre een mens kan leven zonder ook te sterven. En in hoeverre wetenschappelijke vooruitgang wenselijk is wanneer we dit inzetten om onze eigen dood te ontlopen.

Verlies aan spanning

Aanvankelijk kan de voorstelling met deze vraagstukken prima uit de voeten en weet zeer te boeien. De muziek – een eigenzinnige mix tussen opera en elektronische muziek – weet samen met het decor een vervreemdende retrowereld neer te zetten. Al het geluid wat te horen is, wordt live op het podium geproduceerd – al is het soms even zoeken waar het vandaan komt, wat weer bijdraagt aan een verdere vervreemding. Dat alles zorgt ervoor dat zeker de eerste helft van de voorstelling een fascinerende kijk- en luisterervaring oplevert. Maar gedurende de voorstelling verliest Dorian Gray ook aan spanning. Dat komt doordat Dorian vrij vroeg in het verhaal ingaat op de aanbieding van de boze bio-informaticus, en zijn ondergang wel erg snel en abrupt plaatsvindt. Nadat Dorian onsterfelijk en de facto een computerprogramma is geworden, is het grootste spanningsveld uit het verhaal verdwenen. Het is direct duidelijk dat Dorians transformatie geen goed idee was, waarmee ook de ontwikkeling in het verhaal begint te haperen. De voorstelling weet verder namelijk weinig meer te zeggen over de eerder gestelde vragen wat betreft de menselijke aard, die daarmee wel erg retorisch blijken te zijn geweest. Ondanks sterk spel en goede muziek biedt Dorian Gray daardoor niet genoeg stof die aanspoort om verder over de thematiek na te denken.

Theater / Voorstelling

Een millennial masterclass van lifecoach tot lotusbloesem

recensie: Alex Ploeg - Ultimatum

Nee, voor Alex Ploeg (1985) is volwassen worden bepaald geen gemakkelijke weg gebleken. Zijn debuutvoorstelling Ultimatum staat bol van onhandigheid, worstelingen en ander ongemak als dertiger, wat voor hemzelf nog het meest confronterend is. Het levert gelukkig wel een prima resultaat op, met hier en daar wat losse eindjes.

Hoewel Alex Ploeg ogenschijnlijk een cabaretier uit de klassieke comedyschool (want opgeleid bij ComedyTrain) is, met sterke sketches over zijn dating-avonturen, een uit de hand gelopen crematie en ‘hangjongeren’ in Chesterfields in het Groningse kakplaatsje Haren, valt er wel degelijk een rode draad te ontdekken. Goed beschouwd is het leven van Ploeg een aaneenschakeling van grootse verwachtingen, die maar niet lijken uit te komen. Zo heeft zijn studie filosofie niet geleid tot veel geld en vrouwen, maar is hij tegenwoordig gewoon ‘een clowntje’. Ook dacht hij op een gegeven moment een punt te bereiken waarop hij zichzelf en de wereld snapt. Die openbaring is (nog) niet gekomen. Laat staan dat hem ooit eens is gevraagd om als romantische gitarist bij een kampvuur op te treden.

Allemaal redenen om op jonge leeftijd flink cynisch te worden, maar daar is Alex de man niet naar. In plaats daarvan lacht hij dikwijls als een boer met kiespijn, al is het maar om zijn chronische eenzaamheid te verzachten. Daarnaast beschikt hij over fijn gitaarspel, van een bluesy openingsact tot een rustgevend riffje aan het einde. Veel van zijn grappen zijn spitsvondig en origineel, zoals zijn kritiek op larmoyante herdenkingsgedichten op de Dam en het nut van crêpe-papier. Helaas lijkt zijn verhaaltje over de gaypride er bij de haren bij gesleept en voegt het niet veel toe aan het geheel. Ook het feit dat sommige kinderen gekke voornamen hebben, weten we nu wel. Ondanks deze kleine omissies blijft de voorstelling overtuigend overeind staan. Zijn luchtige zelfspot draagt daar in grote mate zeker aan bij, maar bovenal heeft Ploeg een programma gemaakt dat, met name voor veel millennials, precies de juiste snaar raakt.

Theater / Voorstelling

Mannenmusical scoort punten

recensie: MORE Theater Producties - All Stars de Musical

Voetbal en musicals, niet de combinatie die je meteen zou verwachten, maar met deze eigenaardige samenvoeging scoort MORE Theater Producties veel (hoogte)punten. All Stars de Musical belooft makkelijke grappen, die een tikkeltje beledigend kunnen zijn, en veel vermakelijke vertoningen. Een musical waarvoor je je man van de bank trekt…

Al bij het beginakkoord is het raak. Uit de grote boxen schalt het openingslied van The Lion King. Het is een knipoog naar de wereldberoemde – van oorsprong – Broadway Show. Daar waar je in The Lion King wilde dieren verwacht, reken je in All Stars op een paar fanatieke voetballers. De negen voetballers van de Swift Boys 8 zijn inmiddels tegen de dertig en vertonen eerder lui dan energiek gedrag. De enige die nog zin heeft om een balletje te schoppen, is aanvoerder Bram (Alex Hendrickx). Hoewel hij voor zijn werk de hele wereld rondreist, rent hij zich rot om de 500ste wedstrijd van zijn voetbalteam in goede banen te leiden – van nieuwe shirtjes tot een teamuitje op een golfbaan. Zijn teamgenoten zijn ondertussen met geheel andere zaken bezig. Hero (Jim Bakkum), ex-filosofische student, is een hopeloze romanticus die liedjes schrijft totdat hij kan werken in zijn vaders bedrijf. Samen met Johnny (Lucas Hamming), die op zijn beurt zowel zijn vader ‘Meeuwse’ (Kees Boot) als zijn vriendin Deborah (Ruth Sahertian) tevreden moet zien te houden. Dat laatste geldt al helemaal voor notoire vreemdganger Mark (Urvin Monte) die ‘zijn laatste kans’ bij zijn zwangere vriendin Roos (Withney Sawyer) dreigt te verspelen. Niet dat het huwelijk van Willem (Mike Weerts) met Anja (Sara Janneh) nu zo’n succes is; Anja ziet graag dat Willem op zijn dierbare zondagen ook eens met haar meegaat naar zijn schoonmoeder. De enigen die niet kampen met relatieproblemen, zijn vrouwenversierder Paul (Jasper Demollin) en de nerd-achtige Peter (Bart van den Donker).

Niets verhullende dansjes

De vluchtige interactie tussen de acteurs maakt deze voorstelling zo humoristisch. Steeds maken de jongens gemene opmerkingen als Peter zijn mond opentrekt om een voorstel in de groep te gooien: hij hoort er als laatkomer ‘toch niet echt bij’. Het begint als een echte mannenmusical: flauwe grappen met een neiging naar racisme en discriminatie (‘Homo’s!’) – waar buiten de voetbalwereld om veel controverse over is – vliegen je om de oren. Daarnaast wordt de doorgaande begroeting van deze voetballers, die stoer willen ogen, niet diepgaander dan ‘Hé pik’. Vrouwen schijnen in de ogen van de mannen voornamelijk zeurderige wijven te zijn. Het leuke is dat dit steeds meer verschuift. De mannen moeten op den dure boeten voor hun luie gedrag. De vrouwen – die op hilarische wijze op Whatsapp via spraakberichten contact hebben (‘Aapje met handen voor zijn gezicht’; ‘Deborah is aan het typen!!!’) – komen in actie. Hun plan om voor hun rechten op te komen? Een potje voetbal tegen hun eigen mannen.

Aan die allesbepalende wedstrijd, gaat natuurlijk van alles vooraf. Het grootschalige decor wordt hierbij functioneel ingezet. Van flatappartement gaan we naar voetbalveld en bejaardentehuis en van bedrijf naar woonkamer en golfbaan: het decor beweegt net zo snel als de voeten van de acteurs. Het is letterlijk een dynamische voorstelling, waarin de verhalen van zeven voetbalvrienden worden uitgelicht. Deze vrienden hebben allemaal een geheel divers, eigen karakter en komen daardoor ook als geloofwaardig voetbalteam over. Niet alleen is het spel goed getimed en ontzettend grappig, het gezelschap trakteert het publiek op (niets verhullende) opzwepende en onverwachte dansjes – shout outnaar de geweldige choreografie van Daan Wijnands – en liedjes (die Thomas Acda voor zijn rekening nam). De afwisseling in spel, muziek en dans, maar ook de samenkomst daarvan, is een genot om te zien.

Bombarie buiten de vloer

Niet alleen de voorstelling pakt uit. Het beïnvloedt geenszins de receptie van deze musical, maar het is het vernoemen waard dat het rondlopend personeel in het Luxor Theater geheel in voetbaltenue is gehuld. Ook het gros van de bezoekers heeft zich uitgedost als nooit tevoren: de voetbalsokken zijn hoog opgehesen en buiten de zaal flitsen de kleuren kleurt het van de verschillende soorten voetbalt-shirts. En alsof dat nog niet al genoeg kostelijk vermaak is voor het oog, staat een “hoempapa band” ouderwetse Nederlandse liedjes te spelen. Hierdoor waan je je met het omringend publiek net in een voetbalkantine. Een feestje in de voetbalkantine, om precies te zijn, want deze musical is meer dan geslaagd.

Theater / Voorstelling

Er is hoop, voor iedereen

recensie: Theater Utrecht – Thuislozen

In Thuislozen van Thibaud Delpeut (Theater Utrecht) en Adelheid Roosen (Adelheid&Zina) wordt er op verschillende manieren een verbintenis met de samenleving gemaakt, voornamelijk door ook lokale ervaringsdeskundigen aan het woord te laten. Hoewel hun plaats niet even prominent is, zorgt het samenspel tussen toneel en praktijk voor confronterende, maar tevens ontroerende en zelfs hoopvolle verhalen.

Na het geprezen Een soort Hades uit 2015 voert  regisseur Thibaud Delpeut met Thuislozen opnieuw een stuk van Lars Norén (wederom vertaald door Karst Woudstra) op. Een dergelijke opvolger is zeker niet willekeurig, integendeel. De kliniek van Een soort Hades is ingeruild voor de straat en de patiënten zijn vervangen door (voornamelijk verslaafde) dak- en thuislozen. In beide stukken is de ruimte enerzijds de plaats van alle onheil, maar tegelijkertijd – paradoxaal genoeg – de enige plek waar de personages op kunnen terugvallen. De personages zijn ontheemd, horen nergens thuis, maar proberen desondanks (of juist daarom) hun situatie te ontvluchten, al hebben ze geen idee waar ze naartoe moeten. Zelfs wanneer ze hun verslaving onder controle lijken te hebben, duurt het niet lang voor ze weer terugvallen op de straat: hun enige thuis, hetzij tegen wil en dank.

Veilige kloof tussen beschaving en hel 

Overigens speelt Thuislozen zich eveneens in een Hades af. Niet zozeer dé onderwereld, maar in de schaduwwereld van de maatschappij. Aanvankelijk bestaat het toneel grotendeels uit een koffietentje waar een deel van het publiek zit. Vanachter een raam kijken zij met gepaste afstand naar de daklozen en verslaafden, die hun geschiedenissen niet plotgedreven, maar juist ietwat warrig, en daarom des te geloofwaardiger, uit de doeken doen. Stukje bij beetje krijgen ze meer vorm en worden hun dromen, angsten en verleden concreter. Het merendeel van de thuislozen had een goed leven voor ze in deze hel terechtkwamen.

Neem bijvoorbeeld de beschadigde man (gespeeld door George Groot), wie een mooi huis en een fijne baan binnen de CDA-fractie had, maar alles verloor na de dood van zijn verslaafde dochter. Of de alcoholist (gespeeld door Titus Muizelaar), die al jaren zijn zoon niet heeft gezien. Op een gegeven moment lijkt hij zijn verslaving onder controle te hebben, maar uiteindelijk krijgt hij weer een terugval. Het is des te pijnlijker dat uitgerekend hij Kafka citeert: ‘Er is oneindig veel hoop, maar niet voor ons’.

Hoe meer de personages hun verleden uitspinnen, hoe meer de veilige, beschaafde grens tussen publiek en personage wordt opgeheven. De personages mengen zich in het publiek, lopen door het koffietentje, schuiven bij mensen aan tafel en dringen zich zodoende aan de ‘beschaving’ op. Stukje bij beetje verdwijnt dat gezellige tentje. Er blijft hooguit een tafeltje over. Voor de rest is het toneel veranderd in de harde schaduwwereld, bezaaid met vuile matrassen, vuilnis en lege bierblikjes. Zo komt de afstand tot de dakloze ‘ander’ op losse schroeven te staan en wordt het pijnlijk duidelijk dat het tragische lot van de personages iedereen kan overkomen.

 Samensmelting van toneel en harde realiteit

Dit wordt nog eens benadrukt door het feit dat Adelheid Roosen, net als in haar wijksafari’s, de realiteit probeert te verhevigen door toneel en de harde werkelijkheid samen te brengen. Dat komt allereerst tot uiting doordat Roosen zelf een van de thuislozen speelt, maar ook de suggestie dat de theatermaker (gespeeld door Naomi Velissariou) wel veel weg heeft van Adelheid Roosen. Ze reflecteert zelfs op Adelheid Roosens eerdere theaterwerk. Zo wordt al subtiel duidelijk gemaakt dat ook een intellectuele theatermaker als Adelheid Roosen in een thuisloze hel kan belanden.

De samensmelting tussen toneel en realiteit komt overigens veel meer tot uiting doordat er in elke stad ook ‘lokale helden’ spelen met wie het publiek in de pauzes in gesprek kan gaan. In Utrecht zijn dat (ex-dakloze) Fred van Stichting Rechtop en Rik van Nachtopvang Noiz, die er vroeger voor nachtopvang kwam maar daar nu als beheerder werkt. Hun ervaringen weerspiegelen de verhalen van de personages. Tegelijkertijd staan ze er ook mee in contrast. Dat de ervaringsdeskundigen hun leven weer op de rails hebben, ontkracht gelukkig Kafka’s citaat. Er is altijd hoop, ook voor hen.

Het is alleen jammer dat deze ontmoetingen soms gereduceerd worden tot intermezzo’s. Het gesprek met Fred wordt tamelijk lomp afgekapt, omdat de pauze voorbij is. Tijdens het gesprek met Rik komt er ook een andere dakloze jongeman aan het woord die Rik van de opvang kent. Zijn openhartige verhaal is even schrijnend, maar wordt onderbroken, alsof de spelers niet op deze spontaniteit waren voorbereid. Helaas, want die persoonlijke verhalen geven Noréns stuk juist meer lading. Als de lokale helden beter tot hun recht komen, komen fictie en realiteit nog indringender samen.

Theater / Voorstelling

Een strijd die maar niet wil ontbranden

recensie: Victor Luis van Es - Stille strijd

Victor Luis van Es won in 2015 de publieksprijs op het Amsterdams Studenten Cabaret Festival en stond in 2016 in de finale van het Rotterdamse comedyfestival Cameretten. Dit seizoen staat hij op de planken met zijn debuut Stille strijd, dat hier en daar droogkomisch is, maar over het geheel toch weinig originaliteit met zich meebrengt.

Van Es is duidelijk een maker die goed heeft gekeken naar (Amerikaanse) stand up comedy, een vorm die uitstekend past bij korte, puntige en bovenal persoonlijke verhalen met een punchline. Zo begint hij zijn voorstelling met een anekdote over sterrenkijken met zijn vader, wat uiteindelijk leidt tot een enorm besef van de nietigheid van de kleine Victor. Het tekent min of meer zijn worsteling hoe hij zich tot de wereld moet verhouden, als zoon van een broodnuchtere Hollandse vader en een Chileense moeder. Dat hij door zijn uiterlijk bij tijd en wijle als Turk wordt gezien, doet hij af met wat Spaanse en Turkse imitaties. Daarnaast heeft Van Es ook te maken met zijn biseksualiteit, die hij angstvallig voor zijn vader verborgen houdt. Tegelijkertijd maakt hij korte metten met de vooroordelen ten aanzien van biseksuelen, wat enigszins een verfrissend en nodig inkijkje geeft in zijn strijd. Het biedt in elk geval genoeg stof om op geheel eigen wijze, in deze tijden van discussies over seksisme en racisme, met een overdonderende lading maatschappijkritiek te komen.

Dat gebeurt te weinig, waardoor het gevoel overheerst dat hij meer uit dit materiaal had kunnen halen. Twee jaar na een finale van een groot festival is genoeg tijd om kritisch te kijken naar grappen over ‘fair trade’ cocaïne, selfies in een lift en een Turkse rijschoolhouder. Het is jammer dat hij dat niet heeft gedaan, want Van Es is een goede verteller met een warme stem, waardoor je moeiteloos meegaat in zijn gedachtegoed. Ook zijn zelfspot draagt bij aan zijn sympathie. Maar Van Es is vooral op zijn sterkst wanneer hij een gloedvolle tirade afsteekt als iemand zelfmoord ‘laf’ noemt, waardoor zijn boodschap invoelbaar wordt. De meeste van zijn grappen zijn echter niet altijd even origineel en particulier van aard, waardoor zijn strijd met alle twijfels niet naar een hoger plan wordt getild. Desalniettemin heeft Van Es de potentie om het publiek aan het denken te zetten, zolang hij zichzelf blijft uitdagen met scherpere observaties en analyses te komen.

Theater / Voorstelling

Ijzingwekkend familiedrama in benauwende regie

recensie: De Nationale Opera - Jenůfa

De Nationale Opera brengt Jenůfa in een nieuwe productie, waarin orkest en zangers excelleren in de barse, expressionistische muziek van Leoš Janáček. De regie en decors leiden af en scheppen verwarring.

Pierre Audi heeft nog maar enkele dagen geleden afscheid genomen bij De Nationale Opera, en zijn kernachtige opvattingen over het op de planken brengen van een opera worden al node gemist. In de eerste maten zien we de hoofdpersoon, het dorpsmeisje Jenůfa, overgeven in een kantine-wc die in de eerste acte het midden van het decor vormt.
Zou ze soms zwanger zijn?

Dan ontspint zich de opmaat tot het drama, op Janáček leidmotief van een ronddraaiend melodietje op de xylofoon. Dit ‘spinning wheel’ van een molen – de oorspronkelijke setting – symboliseert ook de tredmolen van het harde boerenwerk. Die molen staat centraal, als plaats van handeling en bezit van de rijke kant van de familie. Maar in deze regie speelt de handeling zich af op een kantoor, in een kantine en in een caravan. Kleine ruimtes, die in de eerste acte ook hinderlijk de balans van zangers en orkest verstoren. Regisseur Katie Mitchell heeft het verhaal van een kindermoord in een boerendorp op het Tsjechische platteland van de 19e eeuw geactualiseerd. Zodat wij als toeschouwers ons beter kunnen herkennen in de personages.

Dorpsdrama

In het libretto is de plot opgebouwd uit een bericht over een kindermoord uit een lokale Moravische krant ergens in het midden van de 19e eeuw. De zwangere Jenůfa houdt van Steva, die alleen maar in haar schoonheid en in zichzelf geïnteresseerd is. Laca houdt van Jenůfa en rijt in jaloerse razernij haar appelwangetje open met een bot mes. Jenůfa is radeloos, want als Steva niet met haar trouwt is ze verloren. Haar stiefmoeder, die het goed met Jenůfa voor heeft, verbergt haar en verdrinkt de baby om de schande uit te wissen en haar stiefdochter weer ‘vrij’ te maken – voor een huwelijk met Laca.

White trash

Dit gruwelijke fatsoensdenken is realiteit in gesloten (dorps)gemeenschappen wereldwijd. En het is nog steeds werkelijkheid voor talloze jonge vrouwen die niet leven binnen de westerse cultuur. Het hoeft dus eigenlijk niet geactualiseerd te worden, en al helemaal niet in overvolle decors, die afleiden van de kern.
In het tweede en derde bedrijf blijken stiefmoeder en -dochter gehuisvest in een stacaravan. Stiefmoeder is in het oorspronkelijke libretto een strenge kosteres. Kerk en traditionele geloofsbeleving zijn hoorbaar in de muzikale vertolking van oude gebeden tot Maria. Maar in de ‘white trash’ setting van een truttige caravan zijn noch kosteres noch oude liturgie (o.a. een prachtig gezongen Salve Regina in het Tsjechisch) op hun plaats.

Muzikaal expressionisme

Dit is geen pleidooi voor een naturalistische regie. Er hoeft geen molen en ook geen dorpskerk op de bühne te staan, en de zangers hoeven echt geen folkloristische pakjes te dragen. De echte identificatie met verhaal en personages vindt plaats in de muziek. De muzikale taal van Janáček, die hij baseerde op volksmelodie-fragmenten en op de spreektaal tussen mensen, ligt heel ver af van het Italiaanse ‘verismo’ dat in dezelfde periode opgeld deed. Janáčeks muziek is expressief en modern, afwisselend bars en lyrisch. De personages in Jenůfa krijgen ieder hun eigen muziek en de melodie van hun dialogen worden voortdurend in het orkest herhaald. De volkse groepsscènes met het voortreffelijk zingende operakoor zijn niet vrolijk ‘Slavisch’. Onheilspellende dansmuziek klinkt in de dronkemansscène met Steva. Aan het slot, wanneer Jenůfa en Laca met elkaar worden verenigd, zingen de bruidsmeisjes een langzaam, stokkend lied. Het voorspelt niet veel goeds over dat huwelijk met zijn vreselijke aanloop. Wat ik als toeschouwer nodig heb, is een regie en een decor die niet afleiden van dat muzikale verhaal.

Er wordt fantastisch gezongen. Drie generaties dorpsvrouwen: grootmoeder (Hanna Schwarz) de kosteres-stiefmoeder (Evelyn Herlitzius) en Jenůfa (Annette Dasch) dragen, samen met Pavel Cernoch (een opvallend warme en expressieve tenor) als Laca en Norman Reinhardt als Steva, het drama. De directie van de Tsjech Tomáš Netopil sluit hier naadloos bij aan. Hij houdt de lange tragische lijn met de vele stiltes en uitbarstingen van begin tot eind vast, in een lichte kleur en een stuwend tempo. Nergens wordt het bombastisch, nergens sentimenteel.

Jammer van de claustrofobische setting en de truttig overladen decors. Dit is wat mij betreft, een opera die ruimte, eenvoud en maximale concentratie op de tragiek van de protagonisten verdient.