De mens wil te veel van de natuur. Hij wil haar behouden, maar ook gebruiken, zo niet uitbuiten. Ondanks gebruik en misbruik moet de natuur wel onaangetast, in evenwicht, lijken. Dat dilemma wreekt zich ecologisch, maar ook in de natuur van de mens zelf. Het milieu moet dankzij voortdurend natuurherstel ongerept lijken; vriendschappelijke relaties moeten dankzij onophoudelijk overleg in evenwicht blijven. Dat gaat goed, tot het moment waarop blijkt dat wat hersteld en overlegd moest worden, fictie is. Dé oernatuur bestaat niet; die ene vriendschap is een vergissing.

Varende vissen

Tegennatuur werkt het psychologische dilemma uit in de afhankelijkheidsrelatie van de bestuurswetenschappers Grad Vaessen en Leslie Breitbart. Leslie is een neurotische theorieënbouwer; Grad een nuchtere polderjongen zonder vaststaande overtuiging. Grad krijgt van Leslie de kans mee te doen aan een onderzoek in de Verenigde Staten, dat zijn naam als wetenschapper definitief kan vestigen. Grad moet zichzelf echter steeds meer geweld aandoen om verder te kunnen werken met Leslie, die vooral uitblinkt in systematisch denken en voelen.

Het ecologische thema wordt uitgewerkt in Leslies en Grads poging gezamenlijk aanbevelingen te formuleren voor Calfed, het California Federal Bay Delta Program, waarin managers ecologische alchemie bedrijven. Calfed moet het water in Californië verdelen tussen mens en natuur, waarbij de visstand en waterkwaliteit hersteld moeten worden. Dat levert de wonderlijkste experimenten op: een van Calfeds projecten bestaat uit het inladen van vissen in boten om ze zo langs de sluizen varen. Bizar, vissen die boten nodig hebben. 

Van nature tegengesteld

Tegennatuur is een ideeënroman over twee tegengestelde karakters, waarin het dilemma van behoud en gebruik ‘van nature’ voortwoekert. De tegengestelde naturen van beide heren worstelen met ideeën over seksualiteit, huwelijk, vriendschap, wetenschap en culturele verschillen. Hoe ver mag de mens het landschap naar zijn hand zetten? Manipuleren mensen elkaar niet altijd? Hoe ver gaat wetenschappelijke manipulatie? Essayistische vragen met geestige antwoorden: ‘Menselijke bevrediging was zo vluchtig dat tevredenheid in evolutionair opzicht een verliezende strategie geweest moet zijn.’

Van Eeten heeft in een ander leven als bestuurskundig wetenschapper onderzoek gedaan naar de materie die in dit debuut haar verzorgde literaire vorm heeft gevonden. Van Eetens grammatica is soms onjuist (‘het enige, dat (…) iets, dat‘), maar dat valt in het niet bij de heldere symboliek en het poëtische idioom, dat alinea’s voorziet van aforistische gedachtestrepen: ‘Hij blokkeerde de deur met de rugleuning van een houten stoel en opende de internetbrowser.‘

Gedwongen keuze

In dit minidrama reiken wetenschappelijke en geestelijke manipulatie elkaar de hand. Daarin ligt de grootste verdienste van Tegennatuur. De lezer wordt gedwongen te kiezen tussen Leslies of Grads standpunten en ideeën, die hem met humor en spot toegeworpen worden. Het kan niet anders dan dat hij met verontwaardiging reageert op een van beide heren, waarbij het blijft knagen: was het andere standpunt ook niet legitiem? De lezer worstelt mee in het machtsspel, de intuïtieve sympathie strijdt met de ratio. De mens kan immers niet kiezen: hij wil behouden en gebruiken. Maar hij moet kiezen, in elk geval voor meer literair lekkers van Van Eeten.

De eerste quote is afkomstig van Elizabeth Gilbert, auteur van Eten, bidden, beminnen: het boek voor de moderne vrouw. De tweede quote komt uit de JAN. Bij wie de naam van het blad geen belletje doet rinkelen; het is een glossy maandblad dat zich richt op de 30+ vrouw ‘die het beste uit haar leven wil halen’. Blijkbaar valt dit soort boeken daar ook onder. Het moge duidelijk zijn dat Het literaire aardappelschiltaart genootschap van Guernsey bestemd is voor vrouwen. En helaas, hoe triest het ook mag zijn, echte vrouwenboeken staan meestal niet garant voor hoogstaande literatuur.

Libelle-gehalte
Niet alleen de quotes laten zien dat we met een vrouwenboek te maken hebben, ook de gekrulde roze letters op de omslag doen het ergste vermoeden. Het verhaaltje over de schrijfsters op de achterkant verraadt nog meer van het hoge Libelle-gehalte en de truttigheid waarmee het boek is doordrenkt. De ene schrijfster, de Engelse Mary Ann Schaffer, werd door haar leesclub uitgedaagd om een roman te schrijven, de ander is het nichtje dat Mary Ann wel een handje wilde helpen. Je ziet ze al zitten onder het genot van een kopje thee aan de keukentafel bij Mary Ann, werkend aan hun veredelde hobby.

Het resultaat van hun noeste arbeid, is een 350 bladzijdes tellende briefroman. Dit genre was uitzonderlijk populair in de achttiende eeuw, maar wordt sindsdien gelukkig nauwelijks meer toegepast. Een briefroman is namelijk over het algemeen erg saai; je leest pas over de gebeurtenissen als ze al lang en breed achter de rug zijn. Spannend zal een briefroman dan ook bijna nooit worden. Meestal staat de lezer geheel buiten het verhaal, en hoe hij ook z’n best doet, de personages blijven op een afstand.

Op afstand
Zo is dat ook in dit boek. De hoofdpersoon is Juliet, een dertigjarige schrijfster die in Londen woont. Alle brieven in het boek zijn afkomstig van haar of aan haar gericht, maar je leert haar toch niet echt kennen. De Tweede Wereldoorlog is net afgelopen en Juliet is naarstig op zoek naar een onderwerp voor een nieuwe roman. Dat vindt zij wanneer ze een brief ontvangt van een bewoner van Guernsey. Er ontvouwt zich een levendige correspondentie tussen Juliet en de bewoners van Guernsey, waarin ze haar vertellen hoe hun leven, en de rol die hun leesclub daarin speelt, eruit zag tijdens de Duitse bezetting.

Overdonderd door de warmte die uit de brieven naar voren komt, besluit Juliet naar Guernsey te vertrekken om verder onderzoek te verrichten voor haar boek. Op Guernsey aangekomen, wordt ze al snel opgenomen in de gemeenschap en leert ze de bewoners pas echt goed kennen. Met name één man trekt haar aandacht. Dit laatste zorgt ervoor dat het verhaal opeens wel heel veel doet denken aan een kostuumdrama à la Jane Austen, maar dan zonder kostuums. Niet toevallig wordt er meerdere keren naar de gezusters Brontë verwezen; de hoofdpersoon Juliet heeft zelfs een biografie over een van de zussen geschreven. De Victoriaanse vrouwenliteratuur is dus zeker geen vreemde voor de schrijfsters van Het literaire genootschap.

Liefdesverhaal
De essentie van het verhaal is, hoe kan het ook anders, de liefde. De Tweede Wereldoorlog lijkt toegevoegd om het verhaal toch nog enige tragiek mee te geven. Verdrietig is het ook zeker, soms, maar de Tweede Wereldoorlog blijft een decor. Uiteindelijk is het ook diezelfde oorlog die ervoor zorgt dat het verhaal uitstijgt boven de gemiddelde Bouquetreeksroman, maar de grote vraag van het boek blijft of Juliet kiest voor de rijke, knappe maar zelfzuchtige Mark of toch voor de eenvoudige, norse, onbaatzuchtige varkensboer Dawsey. De keuze laat zich raden.