Schrijver Davide Enia (1974, in eigen land bekend als toneelschrijver en acteur) is Palermitaan en dat zullen we weten. Zelden een debuut gelezen waarin zo veel smerigheid, narigheid, gescheld en geknok de revue passeerde. Enia toont in zijn debuut Zo ook op aarde de schaduwzijde van een van Italiës Italiaanste steden: vervuiling, vuilbekkerij, maffia en de oorlog die nog altijd als een slagschaduw over de oudere generaties hangt.

Dichtertje

Het verhaal van Zo ook op aarde is het verhaal van drie generaties: drie boksers die ieder hun eigen oorlog moeten uitvechten. Davidu, de jongste, is verliefd op Nina, de stoot van de wijk en het nichtje van Gerruso. Dat is de simpele schlemiel die zich als een ontstopper aan Davidu vastgezogen heeft en hem de voor een bokser weinig indrukwekkende bijnaam Dichter heeft gegeven. Hoe langer Davidu zich aan Gerruso tracht te ontworstelen, hoe meer hij verstrikt raakt in de liefdevolle wereld van de sukkel.

En dat terwijl de jongen wel andere dingen heeft om zich druk over te maken: de eer van de familie ligt op zijn schouders, de erfenis van zijn legendarische vader drukt zelfs zozeer op hem dat hij niet in staat is Nina bij zich te houden. En dan is er op de achtergrond altijd nog de eeuwige dreiging die van Palermo een zwart paradijs maakt: de maffia.

Cocktail van drie verhaallijnen

Enia heeft het zich met zijn debuut niet makkelijk gemaakt. Hij mengt de drie verhaallijnen dooreen als een ervaren cocktailmixer: een scheutje van het heden, een druppel verleden, een snufje oorlogsverhalen, en zo maar verder, een forse roman lang. En zoals dat gaat met cocktails: je zit niet op alle ingrediënten evenzeer te wachten. Bovendien moet je je goed concentreren: even niet opletten kan fatale gevolgen hebben. Precies, net als in een bokspartij.

Niet al die als verteltechnische hoogstandjes bedoelde trucs pakken even goed uit. Zo bestaat het slot van de roman uit de razendsnelle wisseling tussen de beschrijving van Davidu’s grote boksfinale en de finale van zijn verhouding met Nina, in de vorm van een telefoongesprek. Origineel, maar zo lang uitgesponnen dat de spanning die tot een climax zou moeten worden opgevoerd, nu doodslaat als bier in een warm glas.

Zo doet Zo ook op aarde denken aan de neerslag van enkele verhalen uit de orale vertelcultuur die in Europa vrijwel is uitgestorven. De verteller is weliswaar een puber, maar hij weidt uit als een opa van honderd, ’s avonds, wanneer de familie zich rond zijn krakende leunstoel heeft verzameld. Tegelijk is Zo ook op aarde een jongensboek, vol stoere, suffe of gemene jongens, in elk geval vol driedimensionale manspersonen. Terwijl de vrouwen het – op Davidu’s kordate nonna na – met zwijgende achtergrondrollen van de moeder of de minnares moeten doen. En net als in jongensboeken komt het ook in Enia’s debuut bijna goed, maar nét niet helemaal. Zo blijft de boel lekker geloofwaardig.

De Jantjes

Schrijven kan Enia, zijn stijl past uitstekend bij het volksverhaal dat hij vertelt. Ook complimenten voor vertaalster Manon Smits, die het smeuïge Siciliaanse dialect heeft weten om te zetten in een net niet te vet aangezet plat Nederlands. Langzaam duwt Enia je onder in de poel van ellende die Palermo is en – heel vreemd – hoe harder hij duwt, hoe minder graag je weer boven wilt komen. Alleen blijft de rauwheid toch iets te gestileerd, iets te gewild, alsof je naar een Siciliaanse remake van de musical ‘De Jantjes’ zit te kijken. Enia’s cocktail is met kunde gemixt, maar hij is wel wat zoet.

Aanleiding voor het nummer was Rudy Kousbroeks essay ‘De troost der pornografie’ (1984). Daarin zag hij uit naar porno die kwalitatief een beetje te pruimen is. Er blijft iets taboeachtigs hangen aan porno. Christiaan Weijts oogstte in het zaaltje gegiechel toen hij meldde onderzoek naar porno gedaan te hebben, alsof hij toch ook gewoon een viespeuk was. Theatermaker Andreas Vonder slaat de spijker op zijn kop: ‘Porno is gemeengoed geworden – zij het als publiek geheim.’

Aan de tand gevoeld

De Tirade-auteurs die voor de presentatie waren opgedraafd om iets uit hun artikel voor te lezen, werden eerst aan de tand gevoeld door een Tirade-redacteur. Deze demonstreerde van geen enkel taboe last te hebben. ‘Kijkt u naar porno? Heeft u daarna zin in seks?’ Er werd braaf geantwoord. Vreemd, want een mening over porno hebben is iets anders dan porno genieten. Eenvoudig omdat porno privé is, net als masturberen, cohabiteren, hoerenbezoek en vreemdgaan. Andere dieren kijken minder nauw, maar mensen zitten nu eenmaal in een beschavingsproces. Het was achteraf een goed idee van minister van justitie Van Agt om het aantal stoelen in een pornobioscoop tot 49 te beperken. Nog 48 stoelen te veel.

In zekere zin bevestigt stoer doen over seks eerder het taboe dan dat het dat afbreekt. Misschien maar goed ook. Totaal vrije liefde maakt net zo weinig kans als artistiek verantwoorde porno. Porno is er, voor wie het niet wist, om in de behoefte aan seksuele opwinding te voorzien, zelfs ook als er een partner van vlees en bloed in de buurt is. Meer valt er niet van te maken. Door de seksuele revolutie werd seks in speelfilms steeds openlijker getoond. De censuur moest er steeds meer vrede mee hebben en werd uiteindelijk afgeschaft. Maar de lol om seks min of meer pornografisch in beeld te brengen is er hoe langer hoe meer van af. Opgelegd bloot op toneel en in literatuur wordt ook minder. Als verhaal en seks in balans liggen, krijgt genot de kwaliteit die Kousbroek verlangde.

Surrogaat

Echt bevredigende porno is, als alle geluk, de speld in de hooiberg, net als prachtboeken en mensen met wie het klikt, aldus schrijfster Bianca Stigter. Wie liefdevolle seks of seksuele liefde mist, zoekt het surrogaat van porno, prostitutie, masturbatie of, iets verder afgeleid, een huisdier om te knuffelen, geloof in een opperwezen of weldadige kunst. Want mensen doen van alles om niet in eenzaamheid te creperen. Misschien stonden daarom in een bepaald kamp ten dode opgeschreven gevangenen uit Oost-Europa in de rij om door Duitsers verkracht te worden, zoals Kousbroek had gelezen.

Verder biedt de Tirade weinig waarvan je een beetje achterover valt, zo uitgekauwd begint het onderwerp in woord en geschrift onderhand te worden. Dat er nogal wat overlap tussen de verschillende stukken zit, verbaast niet. Het leesbaarst is de even nuchtere als laconieke benadering in ‘Pak jij mijn afvoerputje eens goed aan’ van Karin Amatmoekrim. De redactie had ook om scenariootjes voor betere porno gevraagd (‘minder detail en dus meer ruimte voor verbeelding’, wenst Tijs Goldschmidt). Maar die ontaarden al snel in soap door en voor intellectuelen. Het blijft dus nog even wachten op de ideale porno.