Op 19-jarige leeftijd vlucht Abou Jahjah weg uit Libanon. Hij krijgt asiel in België en studeert politieke wetenschappen. Na zijn studie richt Abou Jahjah de Arabisch-Europese Liga op, een organisatie die pleit voor de integratie van moslims met behoud van de eigen identiteit. Sinds 2014 is hij voorzitter van Movement X, een organisatie die allochtonen en autochtonen wil verenigen in de strijd tegen discriminatie. Abou Jahjah heeft in de loop der jaren bekendheid verworven in Europa, met name door zijn vaak ietwat geduchte uitspraken. Toen begin 2015 bleek dat juist deze man bij De Bezige Bij een boek zou uitbrengen, brak de hel los. Verschillende vooraanstaande schrijvers stopten hun samenwerking met deze uitgeverij. Toen bekend werd dat Abou Jahjah te gast zou zijn bij het programma Zomergasten was het hek van de dam. Een aanzienlijk aantal mensen zei hun lidmaatschap op de VPRO op. En dat allemaal vóórdat Abou Jahjah zijn zegje had gedaan.

Politieke filosofie

We lezen dus een omstreden figuur, wat het boek natuurlijk alleen nog maar interessanter maakt. Want wat zégt Abou Jahjah nou eigenlijk in zijn Pleidooi voor radicalisering? Wie controverse en razernij verwacht zal teleurgesteld worden. De bewoordingen van Abou Jahjah zijn niets van dien aard. Als politiek wetenschapper poogt hij een bijdrage te leveren aan het hedendaagse politiek-filosofische denken, en zijn pleidooi dient dan ook op die manier gelezen te worden.

Het is duidelijk dat Abou Jahjah weet waarover hij schrijft. Tal van hedendaagse filosofen en kapitalismecritici passeren de revue en vullen het pamflet op een zinvolle manier aan. De stellingen van Abou Jahjah zijn genuanceerd en doordacht. Hassan Bahara, recensent bij de Volkskrant, noemt het ‘taaie academische kost’. Maar voor eenieder die weleens academische kost gelezen heeft, is direct duidelijk dat dit pleidooi allesbehalve taai genoemd kan worden. Abou Jahjah noemt hier en daar filosofische termen, maar altijd op zo’n manier dat volstrekt duidelijk is wat ermee bedoeld wordt en waarom juist dat begrip nuttig is om te gebruiken. De manier waarop Abou Jahjah schrijft is spannend, alarmerend, kort en bondig. Daarmee is het pleidooi uitermate geschikt voor iedereen die geïnteresseerd is in politiek en filosofie, mét of zonder academische achtergrond.

Crisis en opstand

Abou Jahjah schetst in zijn werk de huidige tijd. We leven in een tijd van crisis en onzekerheid. Crisis van het kapitalisme, het klimaat, Europa en de vele vluchtelingen. Al deze onzekerheden zijn tot stand gekomen binnen de manier waarop het huidige systeem functioneert. De enige manier om tot oplossingen te komen en weer op een progressieve manier over de toekomst te kunnen denken, is door te breken met die status quo die de crises veroorzaakt heeft. Om dat te kúnnen doen is een manier van denken nodig die loskomt van het huidige conservatieve discours. Dit noemt Abou Jahjah progressief radicalisme. Progressief radicalen breken met de status quo, maar willen wél alle positieve verworvenheden van het systeem behouden. De slechte zaken worden aangepast, de goede blijven bestaan. Dit in tegenstelling tot destructief radicalen. Zij hebben als doel de gehele samenleving omver te werpen om op de ruïnes ervan een utopie te stichten.

Progressief radicalisme

Abou Jahjah staat dus voor een progressief radicale manier van denken.

Zonder afbreuk te doen aan de verworven mensenrechten en democratische instellingen, is de tijd rijp de democratie op een hoger niveau te brengen.

Hij pleit voor een vrije manier van redeneren en reflecteren die inziet dat de crises veroorzaakt worden door het huidige systeem, en dat enkel een verandering van dat systeem tot een duurzame oplossing kan leiden. Dit is een bijzonder interessante en spannende gedachtegang. Hij is radicaal, want hij wijkt af van de gebaande paden. Ook is hij positief, want hij zoekt naar een betere manier van leven. En tegelijkertijd ook agressief, omdat hij pleit voor een radicale omwenteling. Pleidooi voor radicalisering is daarmee een gedegen politiek-filosofisch werk dat op een verhelderende wijze de werkelijkheid op een andere manier beziet.

De grote afwezige

Wel is er één ding dat steeds meer gaat knagen bij het lezen van het pamflet. De gedachtegang die Abou Jahjah poneert is interessant, maar niet geheel nieuw. Er is één wereldberoemde hedendaagse filosoof die in al zijn werken dezelfde denkwijze uiteenzet. Toch wordt Slavoj Žižek door Abou Jahjah nergens genoemd. Hij wordt niet geciteerd, niet geparafraseerd, zelfs zijn naam wordt nergens vermeld. En dat terwijl de filosofie die Abou Jahjah uiteenzet zoveel lijkt op die van Žižek, dat het domweg onmogelijk is dat hij nog nooit van deze Sloveense filosoof heeft gehoord. Zeker als je nagaat hoeveel andere hedendaagse filosofen Abou Jahjah wél noemt.

Dat is een grote misser. De reden voor dit stilzwijgen is niet duidelijk. Waarschijnlijk zou het vernoemen van Žižek het betoog enkel sterker hebben gemaakt. Daarnaast zou Abou Jahjah daarmee direct een groter publiek hebben. Pleidooi voor radicalisering kan gelezen worden als een zeer kwalitatief en origineel werk binnen eenzelfde filosofie, en is dus interessant voor fans van Žižek. Abou Jahjah is bovendien uitermate geschikt voor iedereen die op zoek is naar iets mals en die de kost van Žižek te taai vindt. Abou Jahjah schijft namelijk niet alleen inhoudelijk goed, maar ook helder, kort en duidelijk. Dat laatste vind je niet snel in een filosofisch werk. Jammer van de grote afwezige dus, maar dat maakt het pleidooi niet minder sterk. Hopelijk hebben de critici de openheid van geest om het boek tóch te lezen, want het is zeker de moeite waard en helemaal niet zo griezelig.

Op diverse plaatsen in dit boek duikt het allesomvattende begrip op waarmee schrijver/dichter/verzamelaar/programmamaker/tv-personality Boudewijn Büch (1948-2002) getypeerd wordt: ‘Theater Büch’. De geschiedenis is ingedaald, de feiten zijn bekend, de schijnwereld van de Leidse alleskunner is inmiddels geheel doorgeprikt. Boudewijn maakte het grootste deel van zijn leven tot klucht door de wereld te overladen met verzinsels, zoals het bestaan én het overlijden van een zoon, diverse academische studies en graden, een ongeneeslijke ziekte en een uit de duim gezogen familiegeschiedenis.

Gesamtkunstwerk

Dat ‘Theater Büch’ wordt door biografe Eva Rovers met flair gepresenteerd. In vijftien zeer leesbare hoofdstukken brengt ze de levensloop van Büch adequaat over het voetlicht, waarvoor ze exclusief toegang heeft gekregen tot het complete privé-archief van de schrijver. Het boek ademt een grote bewondering voor het onderwerp: in de vijf jaar die dit project heeft belopen is er tussen Rovers en Büch een relatie ontstaan die helaas iedere kritische noot in deze biografie wegneemt. En dat wringt een beetje.

De biografe zet het leven – en de leugens – van Büch eenvoudig weg onder de noemer ‘Gesamtkunstwerk’: een literator moet nu eenmaal de mogelijkheid hebben in zijn werk de waarheid met een korrel zout te presenteren. Daarmee gaat ze te gemakkelijk voorbij aan de impact die Boudewijns strapatsen hebben gehad (en enkele gevallen nog steeds hebben) op de levens van anderen. Publicist Max Pam laat er in zijn Volkskrant-column geen misverstand over bestaan: Büch was een charlatan en een pathologische leugenaar en deze biografie is een misplaatste poging tot rehabilitatie.

Autobiografictie

Dat de tijd veel wonden heelt, blijkt uit de lange lijst van geïnterviewden en meewerkenden aan deze uitgave. Daar heeft Rovers grondig werk verricht en met haar gepassioneerde inzet wellicht ook aanvankelijke tegenstribbelaars over de streep getrokken. Het ‘Theater Büch’ wordt inmiddels door velen gezien als curiositeit, als artistieke drijfveer van een gepijnigde ziel die, door zijn leven gefantaseerd vorm te geven, nog enig houvast in de werkelijkheid vond. Dat is een liefdevolle omarming – door de biografe doorlopend gepredikt – die (nog) niet door alle belanghebbenden wordt onderschreven. Hoogtepunt van de ‘mantel der liefde’ was de overhandiging van het eerste exemplaar van deze biografie aan jeugdvriend Peter van Zonneveld, de man die door Büch het meest uitvoerig misleid en later zelfs literair de grond in werd getrapt.

Ook over de schrijfkunst van Boudewijn Büch is Eva Rovers uiterst mild in haar opvatting. Geen kwaad woord over poëzie en proza, terwijl juist de aangehaalde citaten uit zijn dichtwerk weer eens laten zien wat een belabberde dichter Büch eigenlijk was. Ook in zijn romans toonde hij zich een slordige stilist. Gedreven door de tomeloze ambitie ‘een groot schrijver’ te willen worden, verdween de broodnodige concentratie en bevlogenheid al snel na de eerste ruwe versie van een nieuw boek. Met behulp van o.a. Büch-adept Harry Prick werd tijd noch moeite gespaard het boek-in-wording zo te bewerken dat uitgave verantwoord was.

Nee, laten we Boudewijn Büch vooral in herinnering houden als de man die op onnavolgbare wijze zijn kennis wist te etaleren over de onderwerpen die hem aan het hart gingen. Goethe, Bilderdijk, Rolling Stones, de dodo, Napoleon, de Amerikaanse Burgeroorlog, pinguïns, Robert Louis Stevenson, Andy Warhol, Buddy Holly, Gerrit Achterberg; alles waar zijn interesse naar uit ging was doelwit van zijn onbegrensde kennisvergaring en -verspreiding. De wijze waarop hij in zijn tv-programma’s de kijker wist te boeien, alleen al door zijn voorkomen en onaangepaste nieuwsgierigheid, is ongeëvenaard. En juist de boeken die daaruit voortvloeiden – de Eilanden-reeks, de boeken over Goethe – behoren tot zijn beste werk.

Büch heeft zelf verklaard, regelmatig in de hoek gedreven over zijn achtergrond, dat in literatuur álles mogelijk is, maar in het werkelijke leven de waarheid dient te worden gevolgd. Dat hij dat zelf niet heeft gedaan, wordt door Eva Rovers in haar doortimmerde biografie als ‘autobiografictie’ bestempeld. Iets te genadig, maar Boud zou het een mooie erkenning hebben gevonden.