Onder de slogan ‘Kunst kaapt ruig fort’ willen curator Mark Kremer, de organisatie en de kunstenaars van de tweede editie van de kleine biënnale wederom veel kinderen trekken. Ouders en andere volwassenen met een open blik zijn ook welkom. De kleine biënnale is een variant van de grote biënnales voor beeldende kunst zoals die wereldwijd tweejaarlijks plaatsvinden in onder meer Venetië, São Paulo en Berlijn. De kleine biënnale is klein van opzet en daardoor niet zo’n uitputtingsslag als zijn grotere broer.

Reusachtig kanon

Hier worden kinderen afgevuurd toch?, André van Bergen (foto: Mireille de Putter)

Het meest in het oog springend is een reusachtig houten kanon bovenop het fort. Hier worden kinderen afgevuurd toch? gaf kunstenaar André van Bergen (1963) als titel aan het werk mee. Van Bergen liet zich inspireren door de militaire geschiedenis van het fort, door een spectaculaire circus- en kermisattractie uit vroeger tijden, en door het kind als avonturier. Door te draaien aan een lier wordt een elastiek aangespannen waarmee een grote ton -met of zonder inhoud- kan worden weggeschoten. Of hiermee echt kinderen of andere zaken worden weggeschoten, blijft onduidelijk. Het idee en de aanblik van de naar de lucht gerichte houten stellage prikkelt de verbeeldingskracht in elk geval sterk. In het stemhokje verderop is te lezen:“Ik stem voor het kanon als vreemdste kunstwerk, omdat het zo mooi is gebouwd en omdat je je ouders erin kunt afschieten.”

Herinneringen van een fortbewaker

Rondstruinend op het fort beland je in een soort filmdecor van kunstenares Ingrid Mol (1970) dat bestaat uit een tankstation, ruige brommers, een monitorenkamer en een keramieken beeld van een voor zich uit starende man. Vooral de als wesp en sprinkhaan vormgegeven Kreidler ‘buikschuivers’ zijn fraai. Mol gebruikt haar kunst om personages te bedenken en verhalen te vertellen. In dit verhaal staan de herinneringen van fortbewaker Ralp Lepaert centraal. Het is aan de bezoeker om de verschillende elementen met elkaar te verbinden en het verhaal af te maken.

Binnen in het fort is werk te zien van onder meer Hester Oerlemans, Wouter van Riessen, Servet Koçyigit, Yeondoo Jung en Mark Bain. De installatie Uit-Controle van Mark Bain (1966) bestaat uit luide, vibrerende klanken die via je oren binnen komen en in je hele lichaam doortrillen. Wandelend door de lange, duistere gangen van het fort ga je op zoek naar de bron; het epicentrum van dit oergeluid. Kinderen schreeuwen en gillen. Het is alsof de lange gang een reusachtige saxofoon vormt, die deze oorverdovende klanken produceert.

Wonderland

Veel deelnemende kunstenaars hebben zich laten inspireren door kinderen, maar bij de Koreaanse kunstenaar Yeondoo Jung (1969) levert dit een verrassend resultaat op. Voor zijn project Wonderland werkte hij in 2004 samen met kinderen in Liverpool van vijf en zes jaar oud. De bevolking in het geboorteland van Jung is lange tijd onderdrukt geweest. De mensen waren niet gewend om in vrijheid te leven en hun dromen waar te maken. Jung vroeg de kinderen in Liverpool hun dromen te tekenen. Wat zouden ze willen doen? En wie zouden ze willen zijn? Vervolgens heeft Jung deze droomwerelden geënsceneerd en gefotografeerd. Hoewel de samenwerking met de kinderen heel vrij werk oplevert, is het vooral de wisselwerking tussen de tekeningen en de foto’s die het zo boeiend maakt.

Brommer, Ingrid Mol (foto: Mireille de Putter)

Suchan Kinoshita, Meschac Gaba, Michiel Blumenthal, en Hinrich Sachs/Mirjam van Tilburg hebben werk gemaakt waarbij de kinderen zelf iets kunnen doen. Bij rondvraag blijken deze werken veruit favoriet bij het jonge publiek. In de spelletjeskamer van het Museum voor Hedendaagse Afrikaanse Kunst van Meschac Gaba kun je Afrikaans knikkeren. Als kaartenmaker kun je een kaart van het fort tekenen; de mooiste exemplaren worden geëxposeerd tussen historische en andere bijzondere kaarten.

Ook in de souvenirshop gaan bezoekers zelf aan de slag om een eigen biënnale-souvenir te ontwerpen. In de stemhokjes kun je laten weten wat je van de kunst vond. Op de vraag welk kunstwerk je uit de expositie zou willen halen en in de fortgracht zou willen gooien, schreef een kind: “de Mona Lisa, mijn moeder, en het Pinokkio-kunstwerk van Wouter van Riessen.”

Vrijplaats

Door middel van educatie is het mogelijk om de meeste kunst in musea en op biënnales te vertalen naar de leefwereld en het intellect van kinderen. Is de kunst van de kleine biënnale -die speciaal is gemaakt voor het jonge publiek- dan wel zinvol en levert het geen saaie of inhoudsloze ‘kinderkunst’ op?

Als de kunstenaars in vrijheid kunnen werken -weliswaar met de doelgroep in het achterhoofd- en als ze vanuit hun eigen beweegredenen en interesses werken dan kan het boeiende kunst voor een breed publiek opleveren. Deze editie van de kleine biënnale is hierin geslaagd. Een ander succesvol voorbeeld is Grote Kunst voor Kleine Mensen van Cut-n-Paste dat tijdens het Cinekid Festival 2005 in première ging in Museum De Paviljoens in Almere. Dertien kunstenaars maakten een verzameling korte films voor kinderen van twee tot en met zes jaar. Ze zijn, evenals de werken op de kleine biënnale, interessant voor een breed publiek, omdat de kunstenaars op zoek zijn gegaan naar de essentie van hun werk.

Hemeltje

De kunst en de locatie van de kleine biënnale prikkelen de zintuigen en de verbeelding. Behalve kunst kijken, kun je er wandelen, picknicken, schilderen, tekenen, rennen, klimmen, zonnen, bloemen plukken, genieten van het uitzicht, dwalen door de lange gangen, en de akoestiek uitproberen van het fort. Allemaal dingen die meestal niet kunnen in het ‘white cube’-museum.

Met het fort als locatie heeft de organisatie van de kleine biënnale een sterke troef in handen. Het negentiende-eeuwse fort dat onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie maakt zijn naam waar en oogt in dit seizoen -ondanks de naastliggende A27- als een hemeltje. Een hoogpolig groen grastapijt bekleedt het fort. Boterbloemen, fluitenkruid en margrieten schieten overal uit de grond. Het vestingwerk wordt omzoomd door knotwilgen, iepen en het water van de fortgracht. Een kind schreef in het gastenboek: “Ik wil alle tunnels van het fort omdat ik ze zo mooi vind.” De kleine biënnale is een speels en zinnenprikkelend kunstavontuur waarin de kunstwerken en de bijzondere locatie elkaar versterken.