Eric-Emmanuel Schmitt (1960) is groot geworden met zijn Cyclus van het onzichtbare: vier novellen waarin verschillende godsdiensten voorbij komen. In De sekte der egoïsten introduceert hij een filosofie, waar hij op mooie, bijna romantische, wijze over vertelt.

Routine

Het verhaal begint in het midden van Laguerets bestaan. Hij is al jaren bezig met een onderzoek dat maar niet af wil komen en net als zijn mede-onderzoekers, zegt hij steevast dat het ergens in het volgende jaar af moet zijn. Maar de werkelijkheid is minder hoopgevend: hij zit vast in een routine die hem niet alleen van zijn inspiratie berooft, maar ook van de zin om te leven. Als hij dan op een dag in een impuls een totaal ander boek uit de bibliotheek haalt dan hij nodig heeft, ontdekt hij de naam Gaspard Languenhaert en is het gedaan met zijn stoffige dagen. Hij stort zich in een onzekere zoektocht, waarin hij bekend raakt met Languenhaerts filosofie: een egoïstische filosofie, gebaseerd op het geloof dat jij de enige bent die echt bestaat en dat de wereld jouw verzinsel is.

Vanaf dan vertelt Schmitt niet alleen Laguerets verhaal, maar ook dat van Languenhaert. In tegenstelling tot dat van Lagueret, is het verhaal van Languenhaert bijna romantisch: een man die op zoek is naar de zin van het leven, die zin in zichzelf vindt en zichzelf daardoor bijna verheerlijkt en verheft tot het niveau van God. In het begin is hij daarin nog enigszins populair, maar gaandeweg betekent de zelfverheerlijking juist zijn ondergang.

Waanzin

Waar houdt de werkelijkheid op? Bestaat de werkelijkheid eigenlijk wel? En als die dan bestaat, komt dat dan omdat Languenhaert dat bestaan mogelijk heeft gemaakt, of zijn er toch dingen die een grotere macht hebben dan hij? Lagueret raakt verstrikt in een web van droom en werkelijkheid en die intriges vertelt Schmitt op aangename wijze, waardoor je niet alleen een verhaal leest, maar tegelijkertijd een filosofie leert.

Dat zo’n filosofie al snel tot waanzin zal leiden, lijkt een gegeven te zijn. Maar is dat wel echt zo? Is het echt gek om te denken dat jij het centrum van het universum bent? De volgelingen van Languenhaert denken op den duur van wel, maar Languenhaert en met hem Lagueret blijven overtuigd van hun gelijk. De zoektocht naar de oorsprong van Languenhaerts filosofie brengt Lagueret in ieder geval bij een eindpunt dat zelfs hij niet voorzien had.

Schmitt heeft op bijna sprookjesachtige wijze verslag gedaan van het leven van een filosoof en zijn eenzame filosofie. Bijna is het een ‘er was eens’-verhaaltje, maar zo ver gaat Schmitt toch niet. Hoewel het boek surrealistisch aandoet door zijn schrijfstijl en vertelwijze, blijft hij dicht genoeg bij de werkelijkheid om je aan het denken te zetten en Languenhaert in ieder geval een tijdje in je hoofd te laten spoken. Waarschijnlijk ben je aan het eind geneigd te denken dat de beste man niet goed bij zijn hoofd was. Dat Schmitt het toch voor elkaar heeft gekregen met Languenhaert en Lagueret een radertje in werking te zetten, verdient applaus, want deze filosofie slik je niet zomaar voor zoete koek.

Lahiri heeft in haar relatief korte carrière al een heleboel literaire erkenning weten te verkrijgen. Voor haar debuut The Interpreter of Maladies (Een tijdelijk ongemak) kreeg ze in 2000 al de Pulitzerprijs. Ook haar roman The Namesake (De Naamgenoot) mocht op een hoop belangstelling rekenen, en werd in 2007 verfilmd. Haar populariteit is vrijwel ongekend; bij het verschijnen van Vreemd land in de Verenigde Staten kwam het boek meteen binnen op nummer 1 in de bestsellerlijst van The New York Times, een unieke prestatie voor een verhalenbundel.

Hawthorne

Lahiri’s nieuwe boek getuigt dan ook van een zeer goede en constante kwaliteit. In Vreemd land keert ze terug naar de onderwerpen en thema’s van haar eerdere boeken. Wederom gaan de verhalen over Bengali’s in de Verenigde Staten, hun relaties onderling en met andere Amerikanen. In de verhalen onderzoekt Lahiri of de immigratie van Indiërs naar de VS een nieuwe start is of het begin van het einde. Vreemd land opent met een citaat van de Amerikaanse schrijver Nathaniel Hawthorne als motto:

De menselijke aard kan, evenmin als een aardappel, gedijen als hij gedurende een te lange reeks generaties wordt geplant en herplant in dezelfde uitgeputte grond. Mijn kinderen zijn op andere plaatsen geboren en zullen, zolang hun lot nog in mijn handen is wortelen in vreemde aarde.
(Nathaniel Hawthorne – The Custom-House)

De personages in Vreemd land lijken deze boodschap niet zozeer te onderschrijven als wel in twijfel te trekken, aangezien ze allemaal iets belangrijks missen in hun leven. In het titelverhaal komt een vader op bezoek bij zijn dochter Rumi. De afwezigen zijn net zo belangrijk in het verhaal als de aanwezigen. Rumi denkt dat ze cultureel verplicht is om haar vader bij haar in huis te nemen nu haar moeder is overleden, maar ze durft het niet ter sprake te brengen. De vader wil echter helemaal niet bij Rumi wonen; het is de dochter die haar vader nodig heeft.    

Lahiri’s talent

Vreemd land is opgedeeld in twee afzonderlijke delen. Deel 1 bestaat uit vijf op zichzelf staande verhalen, waarin Lahiri’s talent voor het korte verhaal uiterst goed zichtbaar is. Deel 2, ‘Hema en Kaushik’, is een langere vertelling in drie verhalen waarin de levens van twee Bengali’s elkaar op cruciale momenten kruisen. De verhalen zijn zonder opsmuk geschreven, maar toch heel sterk, bijna theatraal. Het enige nadeel is dat de verhalen erg op elkaar lijken, de personages zijn altijd hoogopgeleide Bengali’s in de VS en ook de thema’s zijn redelijk beperkt: man/vrouw, interculturaliteit, moeizame liefdesrelaties. Hopelijk verbreedt Lahiri in een volgend boek haar horizon door haar verhalende talent te richten op onderwerpen buiten haar eigen ervaringen.

De stijl van Lahiri’s verhalen is heel bedachtzaam. Er gebeurt niet veel, maar toch slaagt de schrijfster erin om het verhaal boeiend te houden. Langzaam voert ze de spanning op in de symmetrisch opgebouwde verhalen. De personages leven in een soort tijdloze toestand, zonder mobiele telefoons, internet of computers; zelfs de televisie heeft nauwelijks zijn intrede gedaan. Hierdoor is er meer ruimte voor het beschrijven en analyseren van de psychologische processen die aan menselijke relaties ten grondslag liggen; een vaardigheid die Lahiri als geen ander beheerst.

In de multiculturele wijk Belleville runt de bejaarde ex-prostituee Madame Rosa een illegaal tehuis voor de kinderen van hoeren uit de buurt. Madame Rosa begint zich steeds meer te hechten aan Momo, een van haar protegés die zijn ouders nog nooit heeft gezien. Momo beschrijft zijn relatie met Madame Rosa en de zelfkant van Parijs met veel detail. Door middel van dit perspectief geeft Gary zijn visie op de Franse samenleving. Daarnaast is Een heel leven voor je erg goed geschreven. De vroegrijpe stem van Momo is overtuigend en slaagt erin om de lezer mee te laten leven met de personages.

Prix Goncourt

~

In de loop van Een heel leven voor je takelt de oude Madame Rosa langzaam helemaal af. Rosa is getraumatiseerd door haar verblijf in Auschwitz, maar ze probeert haar angst te bezweren met stapels valse persoonsbewijzen, het portret van Adolf Hitler, en een schuilplaats in de kelder. De buurtbewoners – de straat wordt hoofdzakelijk bewoond door Afrikanen, Arabieren en Joden – staan de vrouw zoveel mogelijk bij in het opvoeden van de kinderen. Verteller Momo krijgt steeds meer verantwoordelijkheden voor het huishouden aan de Rue Bisson. Momo en Madame Rosa doen er alles aan om bij elkaar te blijven; zelfs als de vrouw erg ziek is weigert ze naar het ziekenhuis te gaan.

Victor Hugo

In Een heel leven voor je verwijst Gary veelvuldig naar de Franse klassieker Les Misérables van Victor Hugo. Zo heeft de oude vriend van Momo, Monsieur Hamil, vaak een boek van Victor Hugo bij zich en noemt hij Momo aan het einde van de roman zelfs Victor. Ook het thema van de twee boeken komt overeen: morele superioriteit manifesteert zich onafhankelijk van sociale klasse of leeftijd.

Net als Les Misérables zoomt Een heel leven voor je in op mensen uit de lagere sociale klasse om iets duidelijk te maken over de maatschappelijke thema’s van de tijd. In het boek snijdt Gary enkele belangrijke onderwerpen aan, zoals de multiculturele maatschappij in de Parijse wijken, de rigiditeit van de Vierde Republiek en de klassenverschillen in Frankrijk. Hij schildert de saamhorigheid en loyaliteit in de Parijse wijk Belleville af als een ideaalbeeld voor Frankrijk: een blauwdruk voor een betere samenleving. Gary is er goed in geslaagd om zijn ideeën over de Franse samenleving te combineren met een meeslepend verhaal.