Het is niet voor het eerst dat Boyle de uithoeken van de wetenschappelijke wereld verkent en parodieert. Zijn vorige, niet-vertaalde roman Outside looking in handelt over de fameuze Timothy Leary, die opzien baarde met zijn onderzoeken naar LSD als therapeutisch middel. Het werk daarvoor, De terranauten, is gebaseerd op een mislukt project dat in een gigantische glazen bouwsel moest nabootsen wat de leefomstandigheden voor een achttal astronauten op Mars konden zijn. Boyles verkenningen leveren even hilarische als tragische scenes op, waarin hoogmoed telkens voor de val komt.

Vriendschap

In Praat met mij maken we kennis met de jonge wetenschapper Guy Schemerhorn, die in een universiteitsranch woont samen met zijn onderzoeksobject: een cola-drinkende en tv-kijkende puberende chimpansee genaamd Sam. Via gebarentaal is hij in staat om op het niveau van een klein kind met zijn onderzoekers te communiceren. Wat wil hij op zijn pizza? ALLES! Heeft hij iets goed te maken? KOM KNUFFEL!

Wanneer de bedeesde Aimee zich bij de ranch voegt, leeft Sam helemaal op. De twee zijn onafscheidelijk en wat voor Aimee begon als een bijbaantje mondt al gauw uit tot een nieuw thuis. Maar de almaar groeiende Sam wordt steeds onhandelbaarder en weet met enige regelmaat te ontsnappen. Om ongelukken te voorkomen, dwingt de universiteit een overplaatsing af. Voortaan zal Sam zijn dagen achter tralies moeten doorbrengen bij Moncrief, een nog dubieuzere onderzoeker die geen boodschap heeft aan Sams speciale status. Aimees hart breekt en ze zet alles op alles om hem terug te krijgen.

Chimpanseegedachten

Tergend zijn de passages die geschreven zijn vanuit Sams perspectief. Zijn bewustzijn is groot, ook al heeft hij voor sommige zaken wel woorden en voor andere niet. Hoewel er veel is wat zijn verstand te boven gaat (waarom moest hij weg? waar zijn Guy en Aimee?) is er een nog groter deel wat hij wel piekfijn doorheeft.

Boyle werpt met Praat met mij de nodige morele dilemma’s op. Wat betekent het om van een dier te houden? Hoe dienen we om te gaan met dieren wanneer we onomstotelijk bewijs hebben dat ze in staat zich via taal uit te drukken? Antwoorden heeft hij niet, wel een spiegel om ons absurde en onverenigbare gedrag op pijnlijke wijze inzichtelijk te maken.

Contra-heteronormatief

Met ruim twintig interviews en dito bijdragen in de vorm van korte anekdotes, waarvan sommige een hoog pamfletgehalte hebben, weten Blokland en Van Geel – beiden gay en gelukkig getrouwd – middels het ene gevatte persoonlijke portret na het andere, de vinger op de zere plek te leggen: hoe staat het met de acceptatie van mensen die niet voldoen aan het heteronormatieve plaatje? Hoe gingen hun ouders, broers en zussen, neven en nichten, ooms en tantes en hun verdere directe omgeving om met hun coming-out? En welke verschillen zijn er tussen de generaties onderling? Vrijwel iedere generatie wordt gerepresenteerd in het boek van Blokland en Van Geel en die keuze lijkt bewust, juist om de verschillen onderling tegenover elkaar te benadrukken en te zoeken naar de overeenkomsten, zoals de vele vooroordelen jegens hen die continu benadrukt worden.

Grindr voor beginners

Het boek start met de wellicht meest bekende homoseksuele televisiepresentator van Nederland, Paul de Leeuw, die in 1992 in De Schreeuw van de Leeuw zanger René Klijn uitnodigde, die seropositief bleek te zijn in een tijd dat de allesverwoestende ziekte aids eindelijk bespreekbaar werd gemaakt in Nederland. ‘Taboedoorbrekend’, zoals De Leeuw het zelf verwoordt. Dat De Leeuw ongetwijfeld een boegbeeld is geworden voor andere, jonge homo’s en lesbiennes, wordt gaandeweg ook beaamd door andere geïnterviewden in het boek. Een waar ‘homo-icoon’, zoals Blokland en Van Geel hem bestempelen.

Na hem volgen gesprekken met jongere personen, onder wie cabaretier Johan Goossens die de lezer trakteert op twee lessen, ‘Grindr voor beginners’ en ‘Prep’ geheten. Zo maak je ook kennis met vernieuwende talenten, onder wie documentairemaker Nicolaas Veul en Maud Wiemeijer, wiens serie Anne+ is uitgegroeid tot een veelbelovende (internationale serie) over een jonge lesbiënne in de hoofdstad. Een serie die Wiemeijer graag zelf had willen zien als veertienjarige, bomvol vragen over haar eigen seksuele geaardheid.

Meerstemmige vocaliteit

Dat Blokland en Van Geel hebben getracht om een meerstemmige vocaliteit te laten doorklinken, blijkt uit het grote scala aan geïnterviewden: bij Pete Wu komt onvermijdelijk zijn Aziatische afkomst ter sprake (op datingapp Grindr heerst blijkbaar veel afkeer: “No Asians, no blacks, no femmes”), bij Romana Vrede blijkt haar Surinaamse afkomst niet onvermeld (net als bij de Rocky Hehakaija) en de reactie van die ‘machocultuur’ op haar biseksualiteit en Nassiri Belaraj – de directeur van Pink Marrakech van Marokkaanse afkomst – vertelt openhartig over het verlies van contact met dierbaren vanwege zijn seksuele geaardheid. Hoge ogen gooit ook de dappere activiste Naomi Pieter, die als zwarte Caribische lesbienne een minderheid vormt én zich ten doel heeft gesteld om een Black Pride NL op te richten.

Ook wordt er een lans gebroken voor personen die biseksueel zijn en er een ander type relatie op nahouden dan de monogame. Te weten cabaretière Kirsten van Teijn, die zowel een vriend als een vriendin heeft en Carolien Borgers, die met Philip Huff een open relatie heeft. Ook zijn er mensen die liever geen enkel stempel op zichzelf geplakt zien worden, zoals Simon(e) van Saarloos. Met de grootste moeite én voorzichtigheid proberen de auteurs van dit boek woorden als ‘vriendin’ (gewenst is ‘persoon van deze ruimte’, verwijzend naar de studio van die persoon in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt) en ‘relatie’ te vermijden. Of wat te denken van personen die een internationale carrière nastreven en denken dat hun geaardheid hen daarbij in de weg staat (lees: illusionist Hans Klok en voormalig politiechef Ellie Lust)?

Kastdeur op een kier

Het moge duidelijk zijn dat de twintig geïnterviewden met zorg zijn gekozen. Dat wil echter niet zeggen dat er niet meer stemgeluiden klinken. Naast cisgenders (mensen die zich prettig voelen bij het geslacht waarmee ze geboren worden), komen er ook personen aan het woord bij wie dat niet het geval is. De korte ‘interventie’ van Thorn Vineyard met de titel ‘Waarom moet ik kiezen tussen man en vrouw zodat jij het begrijpt?’ zet je aan het denken over de reikwijdte van genderdiversiteit. Bij ieder interview komt – uiteraard – de coming-out ter sprake. Over hoe ouders angstvallig trachtten om de kastdeur dicht te houden of zelfs nooit maar één woord repten over de geaardheid van hun kind. Ieder verhaal is uniek te noemen. Soms ligt het accent wel erg op seks en lijkt het alsof er toch nog wat smeuïge details uit iemand worden getrokken voordat het interview ‘geslaagd’ kan worden genoemd.

Bij sommige interviews wordt er ook gesproken over de rollen binnen het gezin, over hoe dat nu precies gaat met twee vaders of twee moeders. En of het homohuwelijk een slaak van opluchting teweegbracht? Daarover wordt in ieder geval breed uitgemeten in twee hoofdstukken, waarmee ook duidelijk wordt dat dit boek als kroon dient op het twintigjarige bestaan van het homohuwelijk in Nederland. Een pauze die precies middenin in het boek wordt ingelast, om stil te staan bij het echtpaar Helène Faasen en Anne-Marie Thus die als eerste lesbische vrouwen in Nederland in 2001 in het huwelijksbootje stapten.

Wat dit boek zo opmerkelijk maakt, is dat het ondanks de vorm waarin het gegoten is (talloze interviews achter elkaar), zo prettig doorleest. Dat komt omdat ieder levensverhaal zo boeiend is opgeschreven. Ieder verhaal wil gelezen worden. En hoe belangrijk is het wel niet dat hun verhalen nu zijn vereeuwigd in boekvorm! Dit is lectuur die de ogen opent en waarvoor de ogen nooit meer gesloten mogen worden. Ieders stem, in de meest letterlijke betekenis van dat woord, telt.

Een rode draad is er écht niet meteen, de verklaring voor deze opbouw van het boek wordt pas later duidelijk. Holshuijsen maakt continu tijdsprongen, waardoor je de ene keer leest over een zesjarige Malou die uitgefoeterd wordt door haar gestoorde opa Rob Houwop, een andere keer over grofgebekte tiener Malou en weer een andere keer krijgen we flarden van gesprekken tussen een psycholoog en een cynische drieëndertigjarige Malou. Aan het begin van het boek begrijp je meteen waarom Malou wekelijks aanschuift bij een zielenknijper, alwaar ze met tegenzin verhaalt over welke kleine gebeurtenissen zich hebben voltrokken in een week. Ze is ooggetuige van een vreselijk ongeval: een vrouw laat zich zomaar voor de trein werpen én daarmee wordt Malou terug in de tijd gekatapulteerd, terug naar dat noodlottige moment voor het treinspoor…

Traumaverwerking

Normaal communiceren lijkt nog lastig voor Malou, die alles letterlijk ‘weglacht’ en adviezen van de psycholoog zomaar wegwuift, die op zijn beurt zijn ergernis niet tussen banken of stoelen verstopt:

“Nee, en stop eens met deze grappen. Je houdt de boel op, ik wil onze tijd graag goed benutten.”

Duidelijk is dat Malou kampt met vele angsten en dat één van die nieuwe angsten haar teistert na een uitstrijkje: de mogelijkheid op baarmoederhalskanker. Als ze dit deelt met haar scharrel van het moment, Jelle, heeft ze het gevoel dat hij uit medelijden bij haar blijft.

Relaties onderhouden, vindt ze maar lastig. Dat het allemaal pais en vree in huize Holshuijsen was, kan men niet zeggen. Thuis mocht zeker niet gepraat worden over het leed dat Malou’s oma, Helena, ervoer in de Tweede Wereldoorlog, gevangen gezeten in een jappenkamp. Toch proberen Malou en haar broer Thomas, koosnaampje ‘Ans’, al grappend alles uit haar oma te trekken. Malou’s psycholoog denkt dat er sprake is van trauma overdracht en dat Malou als derde generatie ook veel heeft meegekregen van de traumaverwerking in haar familie. Zodanig, dat ze mogelijkerwijs een posttraumatische stressstoornis heeft.

In eerste instantie grijpt Malou dit soort veronderstellingen aan om er een grote hoeveelheid aan sarcastische opmerkingen overheen te gooien, maar op een gegeven moment knakt er iets bij deze schrijfster, die optreedt als anti-heldin in haar autobiografische boek (met fictionele elementen). Richting het einde van het verhaal durft Malou eindelijk te spreken over die ene dag, waarop haar zeehondentrui onder de rode spetters kwam te zitten. Het moment dat ze zo angstvallig probeerde weg te stoppen dat er allemaal irreële angsten voor in de plaats komen: bang om zich in het verkeer te mengen, te voet of op de fiets, uit vrees voor bijna-doodervaringen.

Hardop huilen

Het bovenstaande illustreert duidelijk dat dit boek er niet is om ‘zachtop’ of hardop te lachen, eerder om hardop te huilen of ‘zachtop’ te slikken. En toch slaagt Holshuijsen er in, ondanks alle persoonlijke misère die ze deelt, om je als lezer ook zo nu en dan aan het lachen te krijgen. Ze is zó ongelofelijk gevat, dat je je afvraagt of Holshuijsen een carrière als cabaretière misloopt. Met haar scherpzinnigheid weet ze alle lulkoek te ontmaskeren. Het is voor haar een manier om wat er binnenin haar speelt, nooit het daglicht te laten zien. Daartoe wordt ze uiteindelijk wel min of meer gedwongen en dat biedt een verrassend en ontroerend inkijkje in de wijze waarop mensen moeten dealen met de grootste narigheid in hun leven. Holshuijsen blijft dicht bij zichzelf in dit boek; van mooischrijverij is geen sprake. Hoewel ze veel respect oogst met haar persoonlijke verhaal (naast de traumaverwerking wordt haar ‘kanker light’ weggehaald met een ‘kindvriendelijke laser’) en duidelijk een slachtoffer van haar eigen jeugd is, kan haar nonchalance een zekere irritatie teweegbrengen bij het gros van het lezerspubliek.

Wie haar boek openslaat, moet weten dat hij of zij geconfronteerd zal worden met iemand die het hart op de tong heeft. Ook streeft dit boek niet echt literaire pretenties na. De zinnen zijn weinig ‘sprankelend’ en getuigen niet zozeer van een stilistisch vernuft. Er worden geen trucjes gespeeld met de taal, noch wordt de lezer om de oren geslagen met (vernieuwende) metaforen. Toch draagt dit boek veel potentie in zich, het legt zoveel bloot over trauma’s en PTSS en vraagt daardoor indirect meer aandacht voor mensen die hun leven lang worstelen met ondraaglijke gedachten. Kortom, het is letterlijk leesvoer voor de ziel.