James Dillard, de hoofdpersoon in de roman, zit er warmpjes bij: hij heeft genoeg geld op de bank om de rest van zijn leven in hotels door te kunnen brengen en daar alleen nog het beste en duurste voedsel te consumeren. Hij kan alles doen wat hij wil en er is niets waar hij zich echt zorgen over zou moeten maken, maatschappelijk gezien. Toch is hij angstig en valt er bij hem enig cynisme te bespeuren. Hij heeft het gevoel dat wat hij ook doet, het toch geen verschil maakt, terwijl dat wel iets is waar hij naar lijkt te verlangen. Hij zou wel iemand willen zijn die vol in het leven staat, maar wie?

James wordt met zijn neus op de feiten gedrukt als hij verliefd wordt op Marie, iemand ‘die zich zonder schaamte overgeeft aan zichzelf en daarmee aan anderen’. Marie neemt het leven zoals het komt, met al zijn toevalligheden en onvoorspelbaarheid. Leven is voor haar een gevoel. James daarentegen denkt veel na en gaat ervan uit dat dingen ‘zo hebben moeten zijn’. Hij realiseert zich dat hij om echt te gaan leven niet langer moet nadenken, maar een keer risico’s zal moeten nemen. In de gesprekken tussen James en Marie werkt Wortel deze zoektocht uit tot in de puntjes.

Schrijverschap
Wanneer zijn relatie met Marie geëindigd is, wordt James benaderd door Monica. Zij werkt voor een uitgeverij en vraagt hem een boek te schrijven. James is geen schrijver, maar benut deze kans om er één te worden. De gedachten die zij beiden over het schrijverschap hebben zijn interessant. Wanneer zij zeggen: ‘alle echte schrijvers zijn dood’ en ‘dat alles toch een kopie van een kopie van een kopie is’ lijkt het alsof er van exclusief en creatief schrijverschap geen sprake is.

Monica laat het klinken alsof schrijven iets is wat iedereen zou kunnen doen, zolang de schrijver doet wat de mensen willen: zichzelf kunnen herkennen in de personages. In het licht van de echtheid die James nastreeft en zijn verlangen volop te leven van binnenuit vertegenwoordigt Monica het ‘leven aan de buitenkant’: doen wat men van je verlangt, zonder na te denken over waar je werkelijk van droomt en wat je echt wilt. Of Wortel hiermee iets over de uitgeverswereld wil zeggen, is de vraag.

Dichtbij komen
Wat deze roman zo steengoed maakt is niet eenvoudig te definiëren. Het is veel, erg veel. Het zijn de soms absurde scènes die Wortel zo raak en met droge humor weet uit te beelden, zoals de scene waarin James de kat van Hotel Arena, Zieck III, in zijn koffer ontvoert naar zijn nieuwe onderkomen in een hostel en het maar de vraag is of dat zo goed afloopt voor het dier. Het is haar schrijfstijl, gedetailleerd en rijk aan observatievermogen, zeker wanneer het gaat om het schetsen van het karakter van een personage, zoals hier James’ vader:

Hij bukt voorover, zijn hoofd is vlakbij, hij ruikt naar aftershave en zijn adem ruikt naar sigaretten en ook naar de sinaasappels die mijn moeder voor hem heeft uitgeperst. Als ik opzij kijk zie ik zijn droge lippen, de velletjes en minuscule groefjes, zoals het wad eruitziet bij eb maar dan heel klein, alsof er iets zich in hem heeft weggetrokken.

Het komt ook door de centrale vraag die James zichzelf in de roman stelt en de actualiteit ervan voor de hedendaagse lezer, door het subtiele spel met wat de lezer daarvan in zichzelf herkent in combinatie met de uitspraken over het schrijverschap die de roman bevat.

Maar het belangrijkst is wel de manier waarop Wortel de zoektocht en de worsteling van James schetst in rake beelden. Door de spanning tijdens het inspringen bij touwtje springen, via personen die van elkaar gescheiden zijn door glas en uiteindelijk met het wonen op een door ijs omringd eiland wordt duidelijk hoe lastig het voor James is om zijn leven volop te leven. Wanneer James de sprong waagt, het glas verwijdert en het ijs gesmolten is, pas dan kan hij het leven écht dichtbij laten komen.

van een bohemiens bestaan: ‘(…) dat we even weer het idee hadden niet geheel op onszelf te staan maar tot een veel bredere beweging te horen die zich op verschillende plaatsen tegelijk kon manifesteren.‘

Alomvattend denker

André Klukhuhn (1940) mag gerust een grootheid genoemd worden, al is het alleen maar om zijn idealisme op het gebied van wetenschap en kapitalisme; zo probeerde hij in 1993 zijn doctorstitel in te leveren als protest tegen het toenemende commerciële aandeel in wetenschappelijk onderzoek. Hij (ver)legde hierna het accent van zijn carrière steeds meer naar de kunsten en de verbinding met de wetenschap, met als axioma dat beide werelden een perspectief en aanvulling bieden op eenzelfde waarheid, wat deze dan ook mag zijn. De algehele geschiedenis van het denken, of het verbond tussen filosofie, wetenschap, kunst en godsdienst uit 2013 is de laatste versie van Klukhuhns door de jaren heen steeds uitgebreidere zoektocht op dit gebied. De trip naar het morgenland is zijn eerste literaire poging en hiermee is hij vermoedelijk de oudst debuterende romanschrijver in Nederland. De term ‘autobiografische  roman’ die op het voorplat prijkt, kan als een voorbeeld worden gezien van zijn duale benadering van de waarheid.  

Geen regels, enkel uitzondering

Hoofdpersoon Tobias Hirschfelder woont samen met zijn vrouw en zoon in een hippiewoongroep in het naoorlogse Amsterdam. Het idealisme van de woongroep is niet echt politiek geëngageerd, maar vooral gericht op het zoeken naar een andere, betere wereld. De roman van Herman Hesse, Reis naar het Morgenland uit 1932, is hierin hun leidraad: het gaat niet om het doel, maar om de weg. Deze weg wordt letterlijk genomen middels een reis naar de Middellandse Zee met een op de kop getikte botter, de Uk genaamd. De kleurrijke leden van de groep vormen bij aanvang nog een voorbeeldige en liefdevolle eenheid, die vriendengroepen anno nu zich niet meer kunnen indenken (al kan het hier en daar een soa minder).

Een intermezzo bestaat uit een schets van Tobias’ jeugd en vorming; van zijn geboorte in een Amsterdams arbeidersgezin naar zijn opleiding tot scheikundige. Het vormt een bildungachtige inbedding voor het uiteindelijke pad dat Tobias op latere leeftijd zal volgen en hem uiteindelijk tot filosoof en schrijver zal maken. De laatste hoofdstukken keren terug naar de woongroep en hun reis met de Uk naar de Middellandse zee. Het zinken ervan markeert een ondergang; niet alleen van de woongroep, maar ook van hun verlangen naar het morgenland waar zij nooit mochten arriveren. 

Memoires?

Over opbouw en uitwerking van het boek, dat meer aan een verzameling memoires doet denken dan aan een roman, valt het een en ander te zeggen. Staccato volgt anekdote op anekdote, verhaal op verhaal, herinnering op herinnering, waardoor samenhang en plot lijken te missen. Er vallen gaten waar ze in een roman nu juist niet mogen vallen en trivia lijken soms over relevantie en inhoud te zegevieren. Oeverloze uitwijdingen van Tobias over het varen met en bedienen van een botter, legertaken, eerste banen, medische kwalen, overspel en zelfs een heel hoofdstuk over seksuele ervaringen (inclusief beffen zonder kunstgebit) passeren de revue, maar aan zijn trouwdag en de geboorte van zijn zoon is maar één zin gewijd. Dit alles in een wat magere stijl met veel clichématig aandoende zinnen, zoals:

Die avond hebben we elkaar voor de eerste keer lang en innig gekust, waarbij onze zielen versmolten en de wereld veranderde in een schitterend, geluidloos vuurwerk dat onverminderd voortduurde (…)

Juist die magere stijl verrast, omdat Klukhuhn eerder heeft aangetoond een groot oog voor schoonheid te hebben en dit in zijn wetenschapsfilosofische werk wel altijd heeft laten zien. De overloze uitweidingen, het missen van samenhang en de clichématige stijl zijn dan ook moeilijk te plaatsen. Als er al een boodschap te vinden is, is het deze: dat het karkas van Klukhuhns idealen wegrot op een zeebodem. Wellicht is dit boek een oproep aan de lezer dat karkas te bergen en zijn zoektocht naar het morgenland voort te zetten.