Suikerschedel is het sluitstuk van een trilogie, die begon met de X en De korf. Op de eerste pagina van X wordt hoofdpersoon Doug wakker. Hij is gewond en weet in eerste instantie niet waar hij is. Dan volgt hij zijn kat Dropje door een gat in de muur, waarna hij terechtkomt in een vreemde wereld waar vervormde en mismaakte mensen (en andere dieren) de dienst uitmaken. Het verhaal splitst zich in verschillende lijnen – één in de surrealistische wereld, één waarin een oudere en dikkere Doug zijn levensverhaal aan een blondine vertelt, en één waar Doug zich het verloop van zijn relatie met Sarah herinnert.

De drie verhaallijnen kruisen elkaar en worden door elkaar beïnvloedt. Elementen en details die in de ene lijn naar voren worden gebracht komen in de andere twee terug als details, waardoor de drie lijnen met elkaar vervlochten worden. Dat zorgt er ook voor dat het verhaal overkomt als een droom – of eerder als een nachtmerrie.

Samenbrengen
Suikerschedel ontwart de verhalen enigszins. Het derde en afsluitende deel brengt de verschillende verhaallijnen samen, waardoor de eerste twee delen weer een andere betekenis lijken te krijgen. Wat eerst verwarrend was, blijkt na lezing van Suikerschedel een logische oorzaak te hebben. Daardoor wordt het geheel overigens niet minder bevreemdend. Maar als lezer zie je waar de verschillende lijnen vandaan komen. Ook levert het een beetje meer inzicht op in de redenen achter de verschillende stijlen in het boek.

Burns heeft gezegd dat hij geïnspireerd is door Hergé. Met X, De korf en Suikerschedel wilde hij een ode aan Hergé en zijn Kuifje brengen. Daarom is de surrealistische verhaallijn die door de drie delen loopt getekend in een ligne-claire stijl, zoals ook de Kuifje-boeken zijn getekend. De andere verhalenlijnen zijn veel herkenbaarder het werk van Burns. Ook dat is scherp belijnd, maar ronder en realistischer van aard.

Symbolen en metaforen
Net als het andere werk van Burns staat ook Suikerschedel bol van de symboliek. Veel van wat er afgebeeld wordt, krijgt de functie van metafoor – een varkensfoetus, de ochtendjas van Dougs vader, of oude ‘Throbbing Heart’-comics. De betekenis van het geheel wordt gemaakt door alle verschillende onderdelen die in elkaar overlopen en door elkaar heen schuiven. Dat zorgt ook voor een probleem voor Suikerschedel: wie de eerste twee delen niet gelezen heeft, mist achtergrondkennis die nodig is voor het derde deel.

Met die kritiek in acht genomen, blijft Suikerschedel een goed boek. Burns’ neiging om af en toe afbeeldingen te plaatsen die weerzinwekkend zouden kunnen zijn, zal sommige lezers afstoten. Hij tekent graag gruwelijkheden. Maar alle gruwelen die in het boek staan, dienen een doel. Er is geen tekening te veel aanwezig. Ieder detail lijkt van belang om het overkoepelende verhaal van de trilogie goed te begrijpen. Daarom is het ook aan te raden om niet alleen Suikerschedel te lezen, maar ook X en De korf. Burns bewijst met deze drie albums wederom dat hij een meester in zijn veld is.

Van Munster opent met een kort, ongenummerd hoofdstuk, als een soort proloog. We treffen Jessye, hoofdpersoon van Onder de dreven, met Manú en een baby’tje. Ze hebben seks, een intieme daad die geframed wordt door Jessye’s onheilspellende gedachtes over wat ze Manú wil zeggen: ‘Hoe lief ze hem vindt. Dat is het enige eigenlijk. Al het andere zal blijken. Vanzelf. Tegen wat zal blijken kan ze zich niet verweren. Ze is kalm.’

Wat zal blijken, is voor de lezer van de achterflap geen verrassing: de baby is niet het kind van Jessye en Manú, wat zij wel beweerd heeft. Van Munster heeft haar roman gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis: een jonge vrouw steelt een baby, nadat ze haar vriendje verteld had zwanger te zijn van een tweeling. Alle elementen uit het verhaal zijn door Van Munster naar een boek gekopieerd.

Gevangenisvriendschap

In 2009 publiceerde Hannah van Munster bij uitgeverij Van Oorschot de novelle De trompetboom. Dit boek was het verhaal van een familie, verteld door de 10-jarige Julius tijdens een warme zomer. Onder de dreven is iets totaal anders: een geëngageerde roman, kun je stellen, een straatroman, een Bijlmerroman, met een duidelijkere afbakening van tijd en plaats.

Om met dat laatste te beginnen: het is kort na de Bijlmerramp en de aanslagen op de Twin Towers in New York. Amsterdam Zuidoost, bijgenaamd de Bijlmer, ondergaat een facelift: de grijze, zielloze flats gaan tegen de vlakte, om plaats te maken voor de nieuwbouw. In deze context treffen we Jessye, die haar moeder Stans helpt met haar rondrijdende pedicure en kapperszaak. Ze neemt de zaak over wanneer haar moeder naar Indonesië vertrekt voor missiewerk. Zelf woont ze bij haar vader Harry.

Ze valt voor Manú, een jongen van Antilliaanse afkomst. Er ontstaat een broze vriendschap, die vooral geconsumeerd wordt in de vorm van seks in donkere bergingen. Wanneer hij in de gevangenis belandt, ontwikkelt Jessye zich tot een redelijk trouwe bezoekster. Ze probeert hun band verder op te bouwen door een zwangerschap te faken. Aan het einde van de korte roman stort haar leugenparadijs ineen.

Zijlijnen en raadsels

Van Munster heeft een prettige pen. Ze houdt het tempo in haar vertelling, zonder het gevoel te geven dat scènes afgeraffeld worden. Haar stijl is niet al te uitgesproken, haar zinnen veelal kort. De grote zwakte van Onder de dreven is echter dat het verhaal na lezing niet af voelt: te veel tijd gaat op aan zijlijnen over een Chinese vrouw met voetproblemen, de oogproblemen van Jessye’s vader en getouwtrek rondom haar werk.

Hierdoor blijft het uiteindelijk wat raadselachtig waarom Jessye doet alsof ze zwanger is en waarom ze vervolgens een baby steelt. Wat ziet zij in Manú? Wat trekt haar zo in hem aan? Dit maakt Van Munster niet duidelijk. Ze wekt de suggestie dat de oorzaak misschien ligt bij Jessye’s negatieve indruk van zichzelf – niet voor niets verzorgt ze het uiterlijk van andere mensen. Maar haar verbintenis met Manú wordt hierdoor niet invoelbaar.

Het Hout is ‘nog maar’ ’s mans elfde roman in vijftig jaar schrijverschap – hij beschouwt zichzelf in de eerste plaats nog steeds als essayist. Maar los daarvan is het één van zijn mooiste geworden. Niet alleen omdat hij op een heel verfrissende manier geheel nieuwe materie aan boort – de verstikkende en traumatiserende invloed van de katholieke kerk op kostschoolkinderen – maar ook omdat hij dat met onstuitbaar venijn doet. Alsof hier een van energie en wraaklust blakende twintiger de pen ter hand heeft genomen.

Beklemmend
Het Hout is in de eerste plaats claustrofobisch: de roman speelt zich integraal af in een jongenspensionaat uit de jaren vijftig. Door de hete temperaturen is de lucht en sfeer en verstikkend, broeierig en dik – net zoals Brouwers’ zinnen dat zijn. Door zijn zinnelijke, wat meanderende manier van schrijven voel je je als lezer meteen zelf tussen die muren geklemd, gevangen. Omdat Brouwers ook gebruik maakt van groteske namen als Mansuetus, Ritsaert Stassinon, Hyacintus en Bullestijd, doet het boek ook wat denken aan het werk van Bordewijk, vooral dan diens Bint en Dreverhaven en Katadreuffe. De vraag die dat meteen opdoemt, is waarom Brouwers zo lang heeft gewacht om expliciet af te rekenen met zijn kostschoolverleden, dat hij al zo overvloedig, maar niet in religieuze context, gedocumenteerd had in de meesterwerken Bezonken Rood en De Zondvloed.

Dat pensionaat wordt met ijzeren hand geregeerd door de welhaast van alle menselijkheid gespeende Mansuetus (bijgenaamd ‘de ever’), die een voorliefde voor lijfstraffen blijkt te hebben, met als favoriete marteltuig ‘het hout’: een soort zwiepend riet waar huid én jongensdromen mee aan flarden worden geslagen. Die meedogenloosheid combineert hij vreemd genoeg met seksuele lust naar diezelfde jongens, die hij ook veelvuldig in de praktijk omzet. De ever moet daarmee één van de meest weerzinwekkende personages ooit uit de Nederlandse literatuur zijn.

Met eigen wapens
Ene Bonaventura, de ik-verteller uit het boek, ziet het allemaal met lede ogen toe, maar lijkt niet zinnens in te grijpen. Toch lijkt dit de meest menselijke broeder van allemaal: hij raakt niet aan de knapen, en koestert een hevige verliefdheid voor de buiten de muren wonende Patricia. Hij is het die de roman zijn spanningsboog mee geeft: hoe zal dit eindigen? Zal de eeuwige twijfelaar Bonaventura, die zichzelf een nietsnut vindt, de moed kunnen opbrengen om zich te verzetten tegen Mansuetus? Laten we het er op houden dat Brouwers op het einde helemaal loos gaat en een schitterend, haast grotesk orgelpunt van zijn prachtig geconstrueerde compositie dirigeert.

Ergens is het ironisch: zeven jaar lang sleet Brouwers als knaap in een jongenspensionaat, een fase die hem voor het leven getekend heeft. Of beter: geschreven. En nu ademt elke zin van Het Hout ademt die katholieke zin voor orde uit, en wemelt de tekst van jargon en rituelen, en van verwijzingen naar Franciscus van Assisi, stichter van de orde. Die instrumenten, die van hem een mak schaap in de kudde van de Heer hadden moeten maken, zet Brouwers dus nu in als instrument van zijn mooiste wraak: Het Hout. Woorden als kogels door de kerk: daar gaan wij als rechtgeaarde atheïst graag voor door de knieën.