Verzot op geschiedenis, zo noemt Stanišić zichzelf in een uit 2007 stammend interview. Dat heeft hij bewezen met zijn debuutroman waarin hij als kameleontische ooggetuige zijn persoonlijke verleden verweeft met de gruwelen van de oorlog in voormalig Joegoslavië. Een boek waarin kinderlijke verwondering en brute geweldsuitbarstingen op een intrigerende wijze samenklonteren.

Fürstenfelde
En dan duurt het even: Stanišić leeft in Duitsland, broedt op zijn tweede roman en de literaire wereld wacht in spanning af. Dan bedenkt de schrijver in het Oostbrandenburgse landschap het fictieve dorp Fürstenfelde – losjes geënt op het bestaande Fürstenwerder. Hij begint aan een vertelling die een keur aan personages en beelden samenbrengt en slechts één nacht beslaat: de nacht voor het feest.

Dat feest is het jaarlijks terugkerende Annafeest, een gemeenschappelijke viering zoals in vele dorpen ter wereld plaatsvindt, vanwege oogsten, heiligen of andere gedenkwaardige momenten. De dorpsgemeenschap maakt zich op voor de grote dag; Stanišić volgt verschillende personages en doet verslag van hun gemoedstoestand en achtergrond. Zijn betrokkenheid wordt versterkt door de doorlopende wij-vorm waarin hij zijn observaties optekent.

Drinkers
Meneer Schramm is een oud-militair en jarenlang in Oost-Duitse dienst verantwoordelijk geweest voor de nabijgelegen luchtdoelraketbasis. Hij is vereenzaamd en, met een pistool in het handschoenenkastje, op weg naar ‘nergens’ met het plan zelfmoord te plegen. Als er onderweg gerookt moet worden en de sigarettenautomaat weigert, schiet hij een kogel door het mechaniek. ‘In Wilfried Schramms huishouden bevinden zich gemiddeld meer redenen tegen het leven dan tegen het roken.’

Mevrouw Kranz is de kunstenares van het dorp. Ze heeft haar hele leven schilderijen gemaakt van het dorpsleven, de natuur en de bewoners. Bij nacht en ontij trekt ze erop uit om voor het grote feest een allesomvattend werk te schilderen dat de volgende dag onthuld en geveild zal worden. 

In de omgebouwde garage van Ulli verzamelen de drinkers zich ‘omdat nergens anders zitgelegenheid en leugens en een koelkast zo bij elkaar komen’. 
Ook is er nog mevrouw Schwermuth van het Heemkundig Museum, haar zoon Johann de klokkenluider en het hardloopmeisje Anna.

Moervos
Alsof het filmscènes zijn, zo beschrijft Stanišić telkens een episode vanuit een ander personage, waardoor de verhalen zich verweven tot een opmerkelijk beeld van een leefgemeenschap. Hij gaat zo ver dat zelfs de in de omringende bossen verblijvende moervos een stem krijgt. Die sluipt ’s nachts rond het dorp op zoek naar het best toegankelijke kippenhok. 

Hier en daar zijn fragmenten opgenomen van gebeurtenissen die eeuwen geleden hebben plaatsgevonden. De auteur kiest ervoor – en stelt de vertaler daarmee voor een probleem – deze teksten in een quasi-oude taalvorm weer te geven die, vooral bovenop de verhalende oorspronkelijkheid van het boek, nogal gekunsteld aandoet.

Ook andere typografische grapjes zijn er aan de haren bijgesleept: een grotendeels handgeschreven hoofdstuk, een naam van een energiedrankje in een Oudduits lettertype, het zijn overbodige details die afbreuk doen aan de verfijnde ironie van deze roman. Wat Stanišić daarentegen goed verbeeldt, in zijn versnipperde, haast dromerige verteltrant, is de betekenis van het tijdsverloop in een klein Duits dorp. De sprookjesachtige legendes die daardoor ontstaan. Als een archeoloog van het geschreven woord verbindt hij oude tijden, perioden van oorlog, de eenwording van Duitsland en de komst van de ‘Wessies’ met het gezapige leven rond de dorpspomp.

Dat er een feest op komst is, doet vermoeden dat Nacht voor het feest uitmondt in een spektakel, maar Saša Stanišić is geen man van plots en ontknopingen. Hij laat zijn personages liever doormodderen in hun biotoop en neemt zelf de rol op zich van exclusieve chroniqueur van een eeuwigdurend dorpsleven.

Vooral in de reeksen gedichten wordt er veel, heel veel getoond, alsof een drone met een camera boven een stuk land vliegt. Toch blijkt al vrij snel dat de gedichten zeker niet zo objectief zijn als ze op het eerste oog lijken: vrij vroeg in de bundel staat al ‘Een boomstronk kronkelt als touw’. Dat is een vergelijking, een manier om grip te krijgen op een observatie en/of daar iets over te zeggen, en derhalve subjectief.

Beeldrijm

Er wordt bovendien wel degelijk verteld. Lindners gedichten zijn geordend, op een manier waarop beeldende kunst soms geordend is: eerder visueel dan duidelijk betekenisdragend. Het taalgebruik is kaal, maar de gedichten zitten vol beelden die kort en effectief neergezet worden. Neem bijvoorbeeld het volgende, titelloze gedicht:

De zee is paars bij Piraeus.

Een vlag kruipt uit de klokkentoren
als de wind draait.

Een man stapt over een hond.
Een vrouw wrijft gebogen over haar ooglid.

In een parapluwinkel valt een paraplu van de toonbank.

Op een smalle tak zit een duif
die eraf valt, fladdert en opnieuw gaat zitten
de bes die te ver op het uiteinde van de twijg zit
de tak die doorbuigt, de kraag die opbolt als de duif verschuift.

Een meisje stapt in de metro met een bureaula.

Op het dikke zand aan de branding
schuift een visser horizontaal zijn hengel uit
een fiets staat naast hem op de standaard.

Hij staat wijdbeens alsof hij plast.
Vogelpootafdrukken in het zand.
De hengel kromt boven de zee.

Op het eerste gezicht is dit een collage van verschillende, willekeurige observaties. Toch zijn er sterke onderlinge verbanden tussen de beelden: ze zijn ontleend aan de natuur (bijvoorbeeld zee, wind, duif, zand), of verwijzen specifieker naar water (zee, hengel, visser, branding, ‘alsof hij plast’). Bovendien zit er veel beeldrijm in het gedicht: de vlag in de wind en de opbollende kraag, de gerekte vormen van de vlag(genstok), toren, tak, bureaula, hengel. Vergelijk het met bijvoorbeeld een schilderij van de latere Mondriaan: het kunstwerk verwijst naar zichzelf, het draait om verhoudingen tussen lijnen en kleurvlakken en niet om zoiets als (allegorische) betekenis.

Meer woord naast beeld

De compositie van de bundel zelf is ook prikkelend. Acedia is, zoals dat in de Angelsaksische wereld heet, een new and selected poems-uitgave. Na de nieuwe gedichten (nog niet de helft van het boek) volgt een selectie uit Lindners vorige vier bundels. De ordening is opvallend: de bloemlezing begint bij Lindners vijfde bundel en loopt in omgekeerd chronologische volgorde tot en met zijn debuut. Dat is niet alles: alleen in de verantwoording achterin wordt aangegeven welke gedichten waarvandaan komen. Verdere markeringen ontbreken, alsof alles samen een geheel vormt. Let ook op de neutrale ondertitel van de bundel: Gedichten, in plaats van iets in de trant van Gedichten 1996-2014.

De aparte volgorde confronteert je op een interessante wijze met Lindners poëzie: die lijkt opener, voller en minder kaal te worden. De verteller is duidelijker aanwezig, wandelt als ik-persoon steeds vaker het gedicht in. De gedichten zijn prateriger, door zinnen als ‘Alles wat ontstaan is kan verdwijnen’ en ‘Toets de pioniers niet, / ik vraag je’. Het beeldende van het latere werk is al duidelijk aanwezig, maar minder extreem uitgewerkt. Er staat nog veel woord naast beeld. Daarom maakt het oudere werk (uit de eerste drie bundels) iets minder indruk.

Acedia is een mooi carrièreoverzicht dat zijn best doet om geen carrièreoverzicht te lijken. Lindners radicaal visuele werk maakt de meeste indruk, maar de gedichten uit zijn eerdere bundels mogen er absoluut ook zijn. Bovendien zorgt de bijzondere opzet van de bundel voor nieuwe perspectieven op Lindners poëzie.