Het festival is groots van opzet en behoort samen met festival Circolo tot de twee grootste circusfestivals van Nederland. Sommige voorstellingen spelen één keer, andere meerdere malen en zijn verspreid over meerdere dagen. Dit biedt de mogelijkheid om veel verschillende voorstellingen te bezoeken en indien gewenst kan in de “circus jungle” van Circus Rotjeknor worden geoefend op verschillende kunsten zoals fietsen op een eenwieler, hangen aan de trapeze of lopen over een hoog koord. Tussen de verschillende tenten is in de openlucht de “Arena” opgebouwd waar gratis voorstellingen en acts worden getoond. Op van fruitkistjes gemaakte stoelen geniet het publiek van acts van onder andere jeugdcircus Nevermind, circustheatergroep TwoB en circuswerkplaats Boost. Naast het jeugdig talent passeren in de Arena ook circusartiesten in opleiding en professionals de revue.
Recencent en circuswetenschapper Nikki Sneep-Snijders bezocht op 4 en 5 mei het Circusstad Festival. Hieronder volgt een kort verslag van een selectie van de door haar bezochte voorstellingen.
D’irque&Fien – Sol Bémol
Foto: Dieter Boone
Piano’s spelen de hoofdrol in deze muzikale en poëtische voorstelling. De circusartiest, pianiste en twee technici bevinden zich op een podium met twee grote houten kranen voorzien van dikke touwen en katrollen die de verschillende piano’s over het podium verplaatsen. Niet slechts heen en weer, maar ook bovenop elkaar. Zodat er een indrukwekkend bouwwerk van wel vier piano’s hoog ontstaat. Vanzelfsprekend is de installatie beter verankerd dan dat die eruit ziet. Desalniettemin houdt het publiek als één man zijn adem in wanneer de pianopiramide beklommen wordt. Zelfs een handstand bovenop het bouwwerk is niet te gek voor circusartiest Dirk Van Boxelaere.
Een immens wit theaterdoek wordt op verschillende manieren gebruikt om de magie van de voorstelling te vergroten. Het doek verandert in een bruidsjurk, krant, of wijnfles en laat objecten als tafels en piano’s op onverwachte wijze verschijnen.
De twee technici zijn vanaf het eerste moment nadrukkelijk aanwezig en krijgen dikwijls de lachers op hun hand. Hun 9 tot 5 mentaliteit en harde werken vormt een scherp contrast met dat van de dromerige artiest. Her en der ontstaat een gevoel van medelijden voor de circusartiest. Zo hebben de technici duidelijk de voorkeur voor het vrouwelijk schoon: ze helpen liever de struikelende pianiste dan de artiest die metershoog boven het toneel bungelt; de artiest krijgt pas na een moeilijke jongleerserie voor elkaar wat de pianiste lukt met één blik naar de technici.
In de voorstelling wordt al snel duidelijk dat Van Boxelaere een allround circusartiest is. Hij zweeft door de lucht in de straps, jongleert met vijf kegels met slechts een hoofdlampje aan licht en laat zich met een salto lanceren door een boksbal die op een wiplank (bascule) valt. Jammer is dan ook dat de echtheid van het circus niet wordt doorgevoerd in de muziek. De overgang tussen live-muziek en de muziekinstallatie doet afbreuk aan de voorstelling en gaat ten koste van de opgebouwde magie. Jammer is dat aan het einde van de voorstelling de technici uit hun rol moeten breken voor het creëren van een esthetisch toneelbeeld. Een logische keuze, maar verhaaltechnisch helaas ietwat ontnuchterend.
Universal games unltd – PopPOPpoP
Op een klein rond speelvlak spelen Ralph Öllinger en Stefan Bauer een hoog energetische voorstelling bovenop de neuzen van het publiek. De artiesten zijn alumni van circusopleiding Codarts en creëerden PopPOPpoP speciaal voor dit festival. Hoewel de tent nog niet voor de helft gevuld is, werkt het enthousiasme van de artiesten aanstekelijk en klapt en lacht het publiek flink mee. Van veel diepgang is in deze voorstelling echter geen sprake. Harde popmuziek, knallende ballonnen en basaliteit voeren de boventoon en maken dat de voorstelling vrijwel constant in hetzelfde snelle tempo gedijt. De voorstelling brengt de circusdisciplines diabolo en baljongleren samen. Beide disciplines worden op een goed niveau beheerst. Er valt zo af en toe een bal, maar dit laten de artiesten niet ten koste gaan van de energie van de voorstelling. Vooral het diabolospel met zijn tweeën is creatief te noemen. Met behulp van een vishengel, en spijkers op de diabolo wordt deze creativiteit later in de voorstelling doorgetrokken.
Met ballonfiguur Jennie staat er ineens een derde artiest op het podium. Jennie lijkt een knipoog naar het klassieke circus en voert trucjes uit in ruil voor wat smakelijke confetti. Door de hoepel durft ze echter niet te springen. Dan maar door naar de grote verdwijntruc, de finale truc moet tenslotte wel lukken. Dat de verdwijntruc neerkomt op het kapot steken van alle ballonnen werkt bij het publiek. Ja, het is een komisch gezicht dus er wordt gelachen. Toch is ook een lichte schaamte voelbaar: je hoort niet te lachen als de figuur waarmee je een band hebt opgebouwd haar einde bereikt. Gelukkig voor de artiest en het publiek leven we in een maakbare wereld en staat er binnen een mum van tijd een Jennie 2.0 klaar.
Met spijkers aan de randen van de diabolo worden op verschillende plaatsen in de tent ballonnen kapot geprikt. Ook de diabolostokken leveren hun bijdrage. Niet geheel onverwacht wordt de voorstelling afgesloten met het laten knappen van een gevulde balon. De kinderen in het publiek verzamelen snel het snoep, waarmee de voorstelling tot een einde komt.
Cirque le Roux – The elephant in the room
Foto: SN/Andreas Kolarik
Het publiek waant zich in de wereld van de stomme film uit de jaren ’20. In de halfvolle zaal van het Oude Luxor Theater voeren de vier artiesten van Cirque le Roux de adembenemende, technisch hoogstaande en hilarische voorstelling The elephant in the room op. Dat alles tot in de puntjes is afgewerkt, wordt al duidelijk zodra het doek opengaat. Een deftig ingerichte kamer met onder andere een bank, een bureau, schilderijen en platenspeler creëert het beeld waarin de voorstelling zich afspeelt. Slapstick, extreem theatrale inleving en circustechnieken gaan hand in hand. Miss Betty, perfect uitgevoerd door Lolita Costet, wil met behulp van een flesje gif van haar partner af. Ondertussen zoekt ze flirterig contact met de butler en een vriend van de man des huizes. Haar lach heeft iets angstaanjagends waardoor al snel duidelijk wordt dat Betty niet met zich laat sollen.
Het meest indrukwekkende aspect van de voorstelling is misschien nog wel de combinatie van inleving en circus. Vaak verdwijnt alle emotie en inleving bij circusartiesten wanneer ze een moeilijke truc moeten uitvoeren en voert concentratie de boventoon. Niet bij The elephant in the room. De acrobatische kunsten zijn van hoog niveau, maar alle artiesten blijven perfect in hun overdreven karakter. De mimiek van de artiesten is extreem en goed passend, al is het de vraag in hoeverre het publiek op de achterste rijen dat meekrijgt. De mannen zijn sterk en en gooien Miss Betty moeiteloos metersver door de lucht. Er worden piramides van vier hoog gebouwd en er komen allerlei handstandvormen langs.
Halverwege kantelt de voorstelling van over de top acteren naar een dromerige setting zonder de jaren ‘20 hilariteit uit de rest van de voorstelling. De handstandact van de butler en bevriende man werkt betoverend. Waar dergelijke acts vaak door een solist worden uitgevoerd, lukt het dit duo om een creatieve act te presenteren van een normaal vrij voorspelbare discipline. Het is eveneens mooi om te zien hoe ze in staat zijn om synchroniteit naar een hoger plan te trekken. Bijvoorbeeld bij een salto. Die poëtische benadering toont, net als de rest van de voorstelling, een grote mate van lichaamsbeheersing. Dan wordt de voorstelling weer teruggeplaatst in het landhuis. De list van Miss Betty pakt verkeerd uit en alles komt samen in een Chinese paal act met enkele creatieve bewegingen en vele esthetische plaatjes.
Cie Ariane en Roxana – Play nice
Foto: Jascha Eidam
Twee vrouwelijke circusartiesten, twee stoelen, een fles water en een lading jongleerballen vormen het decor voor Play Nice in de hal van de Rotterdamse Schouwburg. Voor Ariane en Roxana lijkt er geen verschil te bestaan tussen jongleren met hun handen of met hun voeten. Nadat beide artiesten op het podium zijn neergestreken, begint een serie met 1 bal die wordt overgegooid tussen de vier handen en voeten. Het plaatje is leuk maar duurt wel vrij lang, vooral voor de jongere kinderen in het publiek. De ballen komen uiteindelijk verspreid over het podium te liggen en samen leggen Ariane en Roxana bal na bal met hun voeten op een andere plek neer. Pas wanneer er wordt overgegaan op het jongleren met meerdere ballen tegelijk komt er meer tempo in de voorstelling. Met handen en voeten wordt er in allerlei creatieve houdingen gejongleerd. De artiesten zijn duidelijk goed op elkaar ingespeeld. Bedoelde fouten van vallende ballen passen goed in het geheel. Uiteraard ontbreekt het ook niet, hier en daar, aan een komische noot. Wanneer één van de artiesten er genoeg van krijgt gaat de ander vastberaden door met dezelfde series. Dan maar met minder handen en voeten en met steeds minder ballen waardoor het lijkt alsof ze in een strijd met zichzelf vastloopt.
De voorstelling keert terug naar het beginbeeld, maar nu komt de serie met de enkele bal gehaaster over, omdat de artiesten tussendoor meer doen als ze de bal niet hebben. Ze trekken snel een shirt uit en drinken wat water. Er valt een fles water om. Expres? We weten het niet, zo goed past het in het verhaal. Uiteindelijk is het aan Ariane om te blijven liggen met een bal op haar voet en te bepalen hoe lang de voorstelling nog voortduurt. Het zorgt voor een mooi einde waar het publiek zich duidelijk geen raad mee weet: opstaan of blijven zitten, omdat de voorstelling toch nog niet is afgelopen?
Alexander Weibel Weibel – Breaking point
Er staan meerdere installaties opgebouwd, maar ze verraden in de verste verte niet wat voor een voorstelling er gaat komen. Alexander Weibel brengt een hoogst experimentele show waarbij de focus niet ligt op de circusartiest zelf, maar op het materiaal waarop hij zijn kunsten uitvoert. Het publiek wordt vooraf ingelicht zoveel mogelijk op de grond te gaan zitten, dichtbij het vuur. Alexander praat veel met het publiek en bouwt al snel een band met ze op. Mensen stellen vragen en helpen hem waar nodig. Op 28 lagen papier gaat Alexander koorddansen. Je hoort het papier werken en voelt dat iedereen in het publiek hetzelfde denkt: “als het papier maar niet scheurt”. Hoe wordt spanning opgebouwd en hoe ver kun je daarmee gaan. Het zijn vragen die Alexander zichzelf heeft gesteld. Spanning bouwt hij zeker op, zowel letterlijk door met zijn hele gewicht op het zwevende papier te gaan staan, als figuurlijk door het gevoel van gevaar. Mooi aan de voorstelling is dat Alexander er in slaagt niet alleen de circustechnische kunsten centraal te stellen. Het mag dan gaan om het koorddansen, maar niet in de zin van de trucs die erop worden uitgevoerd. Wanneer begeeft het papier het en hoeveel visdraden zijn nodig om te kunnen koorddansen? Hij maakt ook gebruik van andere materialen om de balans te veranderen. Een stellage van stoelen kantelt voordat hij kan opstappen waardoor het publiek als één man zijn adem inhoudt.
Meermaals moet het publiek zelf verhuizen van plaats. Dat houdt het interactief en is gezien de anders lange op- en afbouw tijd van de installaties ook logisch. Toch zorgt het er ook wel voor dat de aandachtsspanne vaak wordt doorbroken en de voorstelling uit allemaal losse delen bestaat. In het laatste deel van de voorstelling wordt op een ronde draaischijf de laptop en viool van Alexander opgehangen. De schijf gaat draaien en Alexander werpt daar messen op met het doel als artiest spanning te ervaren. De schakeling van spanning op het materiaal naar spanning van de artiest klinkt logisch, maar voelt toch als een losse toevoeging aan de voorstelling waarin het materiaal centraal staat.
Menselijk, al te menselijk
En het sneeuwde in Rome is het tweede boek van Stefan van Dierendonck (1972) na En het regende brood uit 2012. Het (symbolisch?) 12-hoofdstukken tellende verhaal laat zich in enkele zinnen vertellen: een jonge priester vertrekt naar Rome voor een studie kerkgeschiedenis. In Rome lijkt hij enkel karikaturen te ontmoeten totdat zijn docente Italiaans Arianna Girasole (‘een vrije heiden met mondaine hakken’) hem doet ontwaken uit de sluimer van het katholicisme en zijn vals verstane roeping. Hij vindt de liefde en zegt de Kerk vaarwel.
Het boek is duidelijk niet geschreven vanwege het verhaal. Het gaat hier om het literair proberen te vangen van een existentiële crisis. Het gaat om een poging tot verbeelding te komen van het spanningsveld tussen het profane en het heilige. Het gaat over zoeken naar identiteit voor en na de vervreemding.
Schimmenspel
Op de eerste pagina van het boek wordt de lezer geconfronteerd met een merkwaardige mededeling: ‘dit boek is een roman en staat daarmee los van de werkelijkheid. Voor zover er al banden zijn met de werkelijkheid is die werkelijkheid door de auteur naar zijn hand gezet en tot fictie gemaakt.’
Maar Van Dierendonck moet de lezer niets wijsmaken of voor zot houden. Het boek is onmiskenbaar autobiografisch en staat helemaal niet los van de werkelijkheid, integendeel. Van Dierendonck is voormalig priester, geboren in Budel, heeft een glutentrauma, studeerde in Rome en vond de liefde. De vertellende ‘ik-figuur’ heet niet toevallig Stefan, is geboren in Budel, heeft glutenallergie, studeert als priester in Rome en vindt er de liefde. Waarom moet Van Dierendonck van zichzelf dit freudiaanse schimmenspel spelen?
Ondraaglijke lichtheid
Wellicht is een voorname reden dat de verteller in het boek tientallen pagina’s lang een ondraaglijke lichtheid tentoonspreidt, waar Van Dierendonck niet direct mee geassocieerd wenst te worden. Want omdat er vrijwel niets gebeurd in het boek, moet de lezer die tot het eind wil geraken mee met de memoires van de hoofdpersoon en diens sporadisch oppervlakkige ‘filosofische’ overwegingen.
In hoofdstuk 5 bijvoorbeeld, komt het tot een kleine bespiegeling waarmee expliciet kritiek wordt geleverd op de priesteropleiding. ‘Let op voor Thomas van Aquino, kijk uit voor Augustinus en consorten. (….) Verstandig leren geloven. Zo wordt een priester gevormd. Wat docenten vergeten, is dat Hij hiermee definitief in het rijk van de filosofische concepten wordt getrokken. God wordt een abstractie. Ben ik nog te volgen?’
Ja hoor, Stefan is uitstekend te volgen. Maar Stefan is vooral een ongelofelijke slappeling die in honderden pagina’s telkens als hij iets van waarde lijkt te noteren, op de proppen komt met een afleidingsmanoeuvre. Een mini-college kerkgeschiedenis over een valse Paus. Een trage reisbeschrijving. Een droom die, zoals Frederik van Eeden al wist, alleen interessant is voor degene die de droom heeft gehad. Of de wanstaltige ontboezeming van zijn eerste masturbatie (‘Ik was niet veel ouder dan 14 jaar, denk ik, toen ik voor het eerst ontdekte dat ik mezelf kon melken.’). Er wordt zelfs een ‘joker’ gespeeld wanneer het ernstig dreigt te worden en Stefan over homoseksuele gevoelens van een bevriend pastoor moet schrijven. Evert Helmes alias Pim Poldermans en het trauma wat zijn naam draagt. Het blijft in nevelen. Allemaal in fictieve nevelen uiteraard. Want dit is fictie. Een roman…
En dan mijmert Stefan weer verder. Aanhoudend verontschuldigend dweept hij met vederlichte reflecties en herinneringen, waarin alles consequent klein wordt gemaakt en waarin hij nergens trots durft te zijn op zichzelf. ‘Toon toch eens karakter, jongen! Denk toch wat meer aan Kierkegaard waarop je bent afgestudeerd!’, wil je als lezer schreeuwen. En het is dan dat je beseft dat jij niet moet opgeven het boek uit te lezen. ‘Misschien valt straks alles samen…misschien komt straks de Liefde.’
Liefde?
Tja, de Liefde! Het boek heet immers ‘een onontkoombare liefdesgeschiedenis’. Maar de liefde is flinterdun. Haast afwezig. Na 188 pagina’s -eindelijk- is er een kusje met de femme fatale: Arianna. Het wordt aan de fantasie van de lezer overgelaten wat Arianna precies aantrekt in Stefan. Probeert ze een chronisch gevoel van lucht en leegte te vullen? Is het de sensatie van de verovering? Schept ze er plezier in een onbeschreven blad te bekrassen? Arianna lijkt een akelige vrouw die op het moment dat haar prooi dreigt te ontglippen zelfs de absolute troef speelt dat het leven zinloos is zonder Stefan: ‘Ik weet niet wat ik mezelf had aangedaan als het wel een afscheid was geweest’. Er is geen zin verder verwijderd van liefde dan deze. Eng, griezelig: wegwezen. Maar voor Stefan is het een absurde aanmoediging. Hij mag met Arianna friemelen en ze helpt hem breken met een heilig gemaakte belofte. Ze helpt hem te ontsnappen aan iets waartoe hij zelf nooit de moed heeft gehad. Is Arianna de duivel? Is zij het enige immateriële personage in het boek? Is zij een ontluikend gedachtespinsel van Stefans geest na jaren verdrongen seksuele fantasieën? Vragen die wellicht beantwoord worden in deel III: En het hagelde in de bovenkamer.
Therapeutische schrijfoefening
De belangrijkste vraag tenslotte die heel het boek oproept, pagina voor pagina, is nog blijven liggen. Namelijk: Voor wie is dit boek geschreven? Voor Romegangers een onttovering. Voor filosofen veel te licht. Voor theologen te eenzijdig. Voor bij de open haard tergend te traag. Voor verliefden te laf. Wie blijft er nog over behalve familieleden en de mensen die een draai om hun oren krijgen in het boek of met hoofdletter worden aangeduid? Priesters die worstelen met zichzelf? Die konden al terecht bij John Henry Newman.
Het kan iemand niet ontzegd worden om op therapeutische basis zaken aan papier toe te vertrouwen. Het is duidelijk dat alle gedachten die we lezen in dit boek moeten helpen bij het zeer langdurig verwerkingsproces van de auteur die alle grond onder zijn voeten heeft zien wegvallen. Zodra deze gedachten echter publiekelijk worden gemaakt, kan het geen louter therapie meer heten. Dan moet men zich kunnen en durven verantwoorden. Maar daar is het nog veel te vroeg voor. Dat verklaart ook het angstige gegoochel met pseudoniemen en de verdekte weergave van werkelijke gebeurtenissen.
Komt het nog goed? Van Dierendoncks onafscheidelijke metgezel Stefan durft in ieder geval te vloeken. Hij weet bovendien aanhoudend alle schuld te verschuiven naar het katholieke systeem, waarmee zijn eigen schuldgevoelens langzaam wegsijpelen en de zoektocht naar een nieuwe identiteit los van dit verhaal eindelijk kan aanvangen. Met medelijden vervuld, is het de lezer die hem tenslotte toeroept: ‘Hou vol jongen. In godsnaam, hou vol!’
En het sneeuwde in Rome
Schrijver: Stefan van DierendonckUitgever: De Bezige Bij
Prijs: 19,99
Bladzijden: 272
ISBN: 9789400400603
Link:
Misschien ook iets voor u
Rotterdam in het teken van uiteenlopend circustheater
/ 0 Reactiesdoor: Nikki Snijders-Sneep / beeld: Fred Ernst en Max Dereta 0 SterrenMet de vijfde editie van het Circusstad Festival staat Rotterdam weer 5 dagen lang in het teken van circusvoorstellingen, -acts, en –workshops op alle niveaus. Het Schouwburgplein is omgedoopt tot een circuscentrum waar jong en oud elkaar ontmoet om van het hedendaagse circus te genieten. De kassa, workshops, eetstand en voorstellingen hebben vrijwel allemaal hun eigen standplaats waardoor er een gezellig geheel van tenten en circusmaterialen op het plein ontstaat. Onder het publiek zijn zowel de fanatiekelingen die speciaal voor het festival komen, als het winkelend publiek dat toevallig voorbij komt en blijft hangen in de gezellige sfeer.
Het festival is groots van opzet en behoort samen met festival Circolo tot de twee grootste circusfestivals van Nederland. Sommige voorstellingen spelen één keer, andere meerdere malen en zijn verspreid over meerdere dagen. Dit biedt de mogelijkheid om veel verschillende voorstellingen te bezoeken en indien gewenst kan in de “circus jungle” van Circus Rotjeknor worden geoefend op verschillende kunsten zoals fietsen op een eenwieler, hangen aan de trapeze of lopen over een hoog koord. Tussen de verschillende tenten is in de openlucht de “Arena” opgebouwd waar gratis voorstellingen en acts worden getoond. Op van fruitkistjes gemaakte stoelen geniet het publiek van acts van onder andere jeugdcircus Nevermind, circustheatergroep TwoB en circuswerkplaats Boost. Naast het jeugdig talent passeren in de Arena ook circusartiesten in opleiding en professionals de revue.
Recencent en circuswetenschapper Nikki Sneep-Snijders bezocht op 4 en 5 mei het Circusstad Festival. Hieronder volgt een kort verslag van een selectie van de door haar bezochte voorstellingen.
D’irque&Fien – Sol Bémol
Foto: Dieter Boone
Piano’s spelen de hoofdrol in deze muzikale en poëtische voorstelling. De circusartiest, pianiste en twee technici bevinden zich op een podium met twee grote houten kranen voorzien van dikke touwen en katrollen die de verschillende piano’s over het podium verplaatsen. Niet slechts heen en weer, maar ook bovenop elkaar. Zodat er een indrukwekkend bouwwerk van wel vier piano’s hoog ontstaat. Vanzelfsprekend is de installatie beter verankerd dan dat die eruit ziet. Desalniettemin houdt het publiek als één man zijn adem in wanneer de pianopiramide beklommen wordt. Zelfs een handstand bovenop het bouwwerk is niet te gek voor circusartiest Dirk Van Boxelaere.
Een immens wit theaterdoek wordt op verschillende manieren gebruikt om de magie van de voorstelling te vergroten. Het doek verandert in een bruidsjurk, krant, of wijnfles en laat objecten als tafels en piano’s op onverwachte wijze verschijnen.
De twee technici zijn vanaf het eerste moment nadrukkelijk aanwezig en krijgen dikwijls de lachers op hun hand. Hun 9 tot 5 mentaliteit en harde werken vormt een scherp contrast met dat van de dromerige artiest. Her en der ontstaat een gevoel van medelijden voor de circusartiest. Zo hebben de technici duidelijk de voorkeur voor het vrouwelijk schoon: ze helpen liever de struikelende pianiste dan de artiest die metershoog boven het toneel bungelt; de artiest krijgt pas na een moeilijke jongleerserie voor elkaar wat de pianiste lukt met één blik naar de technici.
In de voorstelling wordt al snel duidelijk dat Van Boxelaere een allround circusartiest is. Hij zweeft door de lucht in de straps, jongleert met vijf kegels met slechts een hoofdlampje aan licht en laat zich met een salto lanceren door een boksbal die op een wiplank (bascule) valt. Jammer is dan ook dat de echtheid van het circus niet wordt doorgevoerd in de muziek. De overgang tussen live-muziek en de muziekinstallatie doet afbreuk aan de voorstelling en gaat ten koste van de opgebouwde magie. Jammer is dat aan het einde van de voorstelling de technici uit hun rol moeten breken voor het creëren van een esthetisch toneelbeeld. Een logische keuze, maar verhaaltechnisch helaas ietwat ontnuchterend.
Universal games unltd – PopPOPpoP
Op een klein rond speelvlak spelen Ralph Öllinger en Stefan Bauer een hoog energetische voorstelling bovenop de neuzen van het publiek. De artiesten zijn alumni van circusopleiding Codarts en creëerden PopPOPpoP speciaal voor dit festival. Hoewel de tent nog niet voor de helft gevuld is, werkt het enthousiasme van de artiesten aanstekelijk en klapt en lacht het publiek flink mee. Van veel diepgang is in deze voorstelling echter geen sprake. Harde popmuziek, knallende ballonnen en basaliteit voeren de boventoon en maken dat de voorstelling vrijwel constant in hetzelfde snelle tempo gedijt. De voorstelling brengt de circusdisciplines diabolo en baljongleren samen. Beide disciplines worden op een goed niveau beheerst. Er valt zo af en toe een bal, maar dit laten de artiesten niet ten koste gaan van de energie van de voorstelling. Vooral het diabolospel met zijn tweeën is creatief te noemen. Met behulp van een vishengel, en spijkers op de diabolo wordt deze creativiteit later in de voorstelling doorgetrokken.
Met ballonfiguur Jennie staat er ineens een derde artiest op het podium. Jennie lijkt een knipoog naar het klassieke circus en voert trucjes uit in ruil voor wat smakelijke confetti. Door de hoepel durft ze echter niet te springen. Dan maar door naar de grote verdwijntruc, de finale truc moet tenslotte wel lukken. Dat de verdwijntruc neerkomt op het kapot steken van alle ballonnen werkt bij het publiek. Ja, het is een komisch gezicht dus er wordt gelachen. Toch is ook een lichte schaamte voelbaar: je hoort niet te lachen als de figuur waarmee je een band hebt opgebouwd haar einde bereikt. Gelukkig voor de artiest en het publiek leven we in een maakbare wereld en staat er binnen een mum van tijd een Jennie 2.0 klaar.
Met spijkers aan de randen van de diabolo worden op verschillende plaatsen in de tent ballonnen kapot geprikt. Ook de diabolostokken leveren hun bijdrage. Niet geheel onverwacht wordt de voorstelling afgesloten met het laten knappen van een gevulde balon. De kinderen in het publiek verzamelen snel het snoep, waarmee de voorstelling tot een einde komt.
Cirque le Roux – The elephant in the room
Foto: SN/Andreas Kolarik
Het publiek waant zich in de wereld van de stomme film uit de jaren ’20. In de halfvolle zaal van het Oude Luxor Theater voeren de vier artiesten van Cirque le Roux de adembenemende, technisch hoogstaande en hilarische voorstelling The elephant in the room op. Dat alles tot in de puntjes is afgewerkt, wordt al duidelijk zodra het doek opengaat. Een deftig ingerichte kamer met onder andere een bank, een bureau, schilderijen en platenspeler creëert het beeld waarin de voorstelling zich afspeelt. Slapstick, extreem theatrale inleving en circustechnieken gaan hand in hand. Miss Betty, perfect uitgevoerd door Lolita Costet, wil met behulp van een flesje gif van haar partner af. Ondertussen zoekt ze flirterig contact met de butler en een vriend van de man des huizes. Haar lach heeft iets angstaanjagends waardoor al snel duidelijk wordt dat Betty niet met zich laat sollen.
Het meest indrukwekkende aspect van de voorstelling is misschien nog wel de combinatie van inleving en circus. Vaak verdwijnt alle emotie en inleving bij circusartiesten wanneer ze een moeilijke truc moeten uitvoeren en voert concentratie de boventoon. Niet bij The elephant in the room. De acrobatische kunsten zijn van hoog niveau, maar alle artiesten blijven perfect in hun overdreven karakter. De mimiek van de artiesten is extreem en goed passend, al is het de vraag in hoeverre het publiek op de achterste rijen dat meekrijgt. De mannen zijn sterk en en gooien Miss Betty moeiteloos metersver door de lucht. Er worden piramides van vier hoog gebouwd en er komen allerlei handstandvormen langs.
Halverwege kantelt de voorstelling van over de top acteren naar een dromerige setting zonder de jaren ‘20 hilariteit uit de rest van de voorstelling. De handstandact van de butler en bevriende man werkt betoverend. Waar dergelijke acts vaak door een solist worden uitgevoerd, lukt het dit duo om een creatieve act te presenteren van een normaal vrij voorspelbare discipline. Het is eveneens mooi om te zien hoe ze in staat zijn om synchroniteit naar een hoger plan te trekken. Bijvoorbeeld bij een salto. Die poëtische benadering toont, net als de rest van de voorstelling, een grote mate van lichaamsbeheersing. Dan wordt de voorstelling weer teruggeplaatst in het landhuis. De list van Miss Betty pakt verkeerd uit en alles komt samen in een Chinese paal act met enkele creatieve bewegingen en vele esthetische plaatjes.
Cie Ariane en Roxana – Play nice
Foto: Jascha Eidam
Twee vrouwelijke circusartiesten, twee stoelen, een fles water en een lading jongleerballen vormen het decor voor Play Nice in de hal van de Rotterdamse Schouwburg. Voor Ariane en Roxana lijkt er geen verschil te bestaan tussen jongleren met hun handen of met hun voeten. Nadat beide artiesten op het podium zijn neergestreken, begint een serie met 1 bal die wordt overgegooid tussen de vier handen en voeten. Het plaatje is leuk maar duurt wel vrij lang, vooral voor de jongere kinderen in het publiek. De ballen komen uiteindelijk verspreid over het podium te liggen en samen leggen Ariane en Roxana bal na bal met hun voeten op een andere plek neer. Pas wanneer er wordt overgegaan op het jongleren met meerdere ballen tegelijk komt er meer tempo in de voorstelling. Met handen en voeten wordt er in allerlei creatieve houdingen gejongleerd. De artiesten zijn duidelijk goed op elkaar ingespeeld. Bedoelde fouten van vallende ballen passen goed in het geheel. Uiteraard ontbreekt het ook niet, hier en daar, aan een komische noot. Wanneer één van de artiesten er genoeg van krijgt gaat de ander vastberaden door met dezelfde series. Dan maar met minder handen en voeten en met steeds minder ballen waardoor het lijkt alsof ze in een strijd met zichzelf vastloopt.
De voorstelling keert terug naar het beginbeeld, maar nu komt de serie met de enkele bal gehaaster over, omdat de artiesten tussendoor meer doen als ze de bal niet hebben. Ze trekken snel een shirt uit en drinken wat water. Er valt een fles water om. Expres? We weten het niet, zo goed past het in het verhaal. Uiteindelijk is het aan Ariane om te blijven liggen met een bal op haar voet en te bepalen hoe lang de voorstelling nog voortduurt. Het zorgt voor een mooi einde waar het publiek zich duidelijk geen raad mee weet: opstaan of blijven zitten, omdat de voorstelling toch nog niet is afgelopen?
Alexander Weibel Weibel – Breaking point
Er staan meerdere installaties opgebouwd, maar ze verraden in de verste verte niet wat voor een voorstelling er gaat komen. Alexander Weibel brengt een hoogst experimentele show waarbij de focus niet ligt op de circusartiest zelf, maar op het materiaal waarop hij zijn kunsten uitvoert. Het publiek wordt vooraf ingelicht zoveel mogelijk op de grond te gaan zitten, dichtbij het vuur. Alexander praat veel met het publiek en bouwt al snel een band met ze op. Mensen stellen vragen en helpen hem waar nodig. Op 28 lagen papier gaat Alexander koorddansen. Je hoort het papier werken en voelt dat iedereen in het publiek hetzelfde denkt: “als het papier maar niet scheurt”. Hoe wordt spanning opgebouwd en hoe ver kun je daarmee gaan. Het zijn vragen die Alexander zichzelf heeft gesteld. Spanning bouwt hij zeker op, zowel letterlijk door met zijn hele gewicht op het zwevende papier te gaan staan, als figuurlijk door het gevoel van gevaar. Mooi aan de voorstelling is dat Alexander er in slaagt niet alleen de circustechnische kunsten centraal te stellen. Het mag dan gaan om het koorddansen, maar niet in de zin van de trucs die erop worden uitgevoerd. Wanneer begeeft het papier het en hoeveel visdraden zijn nodig om te kunnen koorddansen? Hij maakt ook gebruik van andere materialen om de balans te veranderen. Een stellage van stoelen kantelt voordat hij kan opstappen waardoor het publiek als één man zijn adem inhoudt.
Meermaals moet het publiek zelf verhuizen van plaats. Dat houdt het interactief en is gezien de anders lange op- en afbouw tijd van de installaties ook logisch. Toch zorgt het er ook wel voor dat de aandachtsspanne vaak wordt doorbroken en de voorstelling uit allemaal losse delen bestaat. In het laatste deel van de voorstelling wordt op een ronde draaischijf de laptop en viool van Alexander opgehangen. De schijf gaat draaien en Alexander werpt daar messen op met het doel als artiest spanning te ervaren. De schakeling van spanning op het materiaal naar spanning van de artiest klinkt logisch, maar voelt toch als een losse toevoeging aan de voorstelling waarin het materiaal centraal staat.
Circusstad Festival
Gezien op donderdag 04 mei 2017 in Schouwburgplein, Rotterdamse schouwburg, Oude Luxor Theater, RotterdamMisschien ook iets voor u
Op zoek naar het onverwachte
De Kunsthal in Rotterdam presenteert een retrospectief van het leven en werk van de Amerikaanse kunstenaar en fotograaf Robert Mapplethorpe (1946-1989). In zijn korte bestaan wist hij een indrukwekkend, maar soms ook controversieel, oeuvre op te bouwen.
De tentoonstelling laat met ruim tweehonderd foto’s het werk van Mapplethorpe zien van zijn eerste werken eind jaren zestig, tot zijn doorbraak in de jaren tachtig. Van jongs af aan wilde Mapplethorpe beroemd worden. Op negentienjarige leeftijd begon hij zijn seksualiteit in twijfel te trekken en te experimenteren met drugs. Hij had een fascinatie voor de Amerikaanse kunstenaar en pop-pionier Andy Warhol (1928-1987), die zijn artistieke rolmodel werd. Hoewel Mapplethorpe achttien jaar jonger was, hadden de beide mannen een aantal dingen met elkaar gemeen. Ze waren allebei homoseksueel en drukten hun geaardheid uit in de kunst die ze maakten en beiden droegen bij om New York het middelpunt van de hedendaagse kunst te maken. Echte vrienden waren ze echter niet; Mapplethorpe was jaloers op het succes van Warhol en wilde dat evenaren.
Robert Mapplethorpe, Patti Smith, 1978.
Jointly acquired by the Los Angeles County Museum of Art and The J. Paul Getty Trust. Partial purchase with funds provided by The J. Paul Getty Trust and the David Geffen Foundation .
Muze
In 1967 ontmoette hij de zangeres en dichteres Patti Smith (1946). Zij werden vrienden voor het leven. Hoewel hun vriendschap niet over rozen ging, beschouwt Smith Mapplethorpe nog steeds als een van de belangrijkste personen in haar leven. In haar boek Just Kids (2010) beschrijft zij op uitzonderlijke en indrukwekkende wijze hun liefdesgeschiedenis. Mapplethorpe zag Smith als zijn muze, tot uitdrukking gebracht in zijn prachtige portretten van haar.
Werk
De kunst van Mapplethorpe bestond in eerste instantie uit tekeningen, sieraden en bewerkingen van foto’s van anderen. Zijn eerste eigen foto’s maakte hij met een Polaroidcamera. In het midden van de jaren zeventig kwam hij in het bezit van een Hasselbladcamera en begon hij met het fotograferen van mensen uit zijn omgeving; vrienden, kennissen en beroemdheden.
Portfolio’s en Black Book
Mapplethorpe creëerde portfolio’s van zijn werk, waarvan alle foto’s op de tentoonstelling zijn te zien. In 1978 kwam hij met de X- en Y Portfolio. De X Portfolio bestaat uit dertien foto’s van kinky homoseks, waarbij Mapplethorpe niet alleen een toeschouwer was, maar zelf ook actief meedeed. De Y Portfolio bevat dertien super geraffineerde bloemstillevens van onder anderen anjers, tulpen en gipskruid. En dat terwijl hij zei een hekel te hebben aan bloemen. Later zouden zijn bloemstillevens een meer erotische lading krijgen, zoals Orchid (1986) en Calla Lily (1988). In de Z Portfolio (1981) legde hij verschillende naakte mannen vast, die hij net zo stileerde als zijn bloemstillevens.
Robert Mapplethorpe, Two Men Dancing (1984), Promised Gift of The Robert Mapplethorpe Foundation to The J. Paul Getty Trust and the Los Angeles County Museum of Art.
Beroemd is ook het Black Book (1986), waarin erotische naaktportretten staan van zwarte mannen. Ze zijn zo perfect afgebeeld dat het wel beeldhouwwerken lijken. Hoewel de foto’s in het boek voor Mapplethorpe een ode aan het zwarte mannelijk naakt waren, werd hem verweten dat hij de mannen reduceerde tot lustobject. Maar hoe groter de discussie rondom zijn werk werd, des te beroemder zijn foto’s werden.
Perfectie
In 1986 werd Mapplethorpe gediagnosticeerd met aids. Hij hoopte toen dat hij lang genoeg zou leven om zijn ‘perfecte moment’ mee te maken. Hij stierf op 9 maart 1989. Acht maanden voor hij stierf ging zijn wens in vervulling en kon hij de openingsreceptie meemaken van zijn eerste retrospectieve tentoonstelling in het Whitney Museum of American Art in New York.
De kern van het werk van Mapplethorpe is zijn streven naar perfectie. En hier gaat het bij de tentoonstelling mis. De belichting is verre van perfect; bij bijna iedere foto zie je jezelf weerspiegeld en ook de onderschriften zijn moeilijk te lezen. Jammer!
Verder geven de foto’s een prachtig chronologisch overzicht van zijn kunnen. Zijn sublieme zwart-witportretten, die niet anders kunnen zijn dan zwart-wit en zijn aparte en gewaagde, maar prachtige composities zijn een lust voor het oog. Zijn werk heeft een tijdloos karakter en zal altijd mensen blijven boeien.
Robert Mapplethorpe - een perfectionist
Gezien in: Kunsthal Rotterdam, RotterdamNog te zien tot: zondag 27 augustus 2017
Misschien ook iets voor u
Een lichtzinnige reis naar hogere sferen
Moon Duo presenteert met Occult Architecture vol. 2 een album dat duidelijk is geïnspireerd door de krautrock en psychedelica van de vroege jaren zeventig. Met langgerekte elektronische drones, monotone ritmes en space-gitaren zet het driekoppige duo een overtuigende authentieke sound neer in vijf nummers van gemiddeld zo’n 7,5 minuut lang. Maar slaagt de band er ook in te bouwen op het rijke fundament van een vervlogen decennium?
Het album opent met een korte en ietwat chaotische improvisatie van wilde retro sci fi klanken en elektrische piano. Maar al snel breekt het nummer ‘New Dawn’ open met minimale drums en een muur aan synth- en gitaarakkoorden die het geluid van het album karakteriseren. De zweverige vocalen van zanger en gitarist Ripley Johnson completeren het geluid pallet.
Het openingsnummer wordt gevolgd door ‘Mirror’s Edge’, een instrumentale compositie rond een weinig origineel akkoordenschema, wat op zichzelf natuurlijk geen probleem is. Hier accentueert het helaas een gebrek aan avontuur, waardoor het nummer enigszins lusteloos voortkabbelt zonder noemenswaardige momenten. Dit geldt in zekere zin voor het album als geheel. De nummers missen de muzikale ontwikkeling en persoonlijkheid die nodig is om de luisteraar te pakken en mee te voeren naar hogere sferen.
Muzak voor Maankinderen
Moon Duo is een band die haar interesse in New Age en “Magick” niet onder stoelen of banken steekt. De inspiratie komt ontegenzeggelijk uit het meest Neo-spirituele hoekje van de esoterische boekhandel. Occult Architecture vol. 2, vormt zoals de naam al doet vermoeden onderdeel van een tweeluik rond het thema “Yin en Yang”. Volume 1 stond in het teken van “Yin”, de vrouwelijke, donkere kant. Dit tweede deel focust op “Yang”, ofwel de mannelijke en lichte kant.
De plaat heeft zeker een licht en luchtig geluid. De keerzijde daarvan is dat de dwingende spanning die Krautrock teweeg kan brengen uitblijft. In plaats daarvan doet het album weinig aanstootgevend aan, een beetje braaf, bij momenten sterk neigend naar muzak, of de begeleidingsmuziek voor een meditatie- en dansavond in het Osho-centrum.
Een getrouwe vintage hommage
Het hoogtepunt van deze cerebrale reis vormt: ‘Sevens’, dat met een donkere zanglijn en lichtvoetige string-synthesizers herinneringen oproept aan Joy Division’s ‘Love will tear us apart again’. Juist dit uitstapje naar een wat droefgeestiger geluid brengt Occult Architecture vol. 2 enigszins tot leven.
Conceptueel en productietechnisch heeft de band duidelijk goed nagedacht over dit project, dat met veel liefde voor voorbeelden als Neu! of Popol Vuh tot stand lijkt te zijn gekomen. Muzikaal mist Moon Duo echter de inventiviteit en durf van haar klassieke voorbeelden. Jammer genoeg vervalt de getrouwe vintage hommage al snel tot een opeenstapeling van genre-clichés, zonder veel nieuws toe te voegen.
Moon Duo
Album: Occult Architecture vol. 2Aantal tracks: 5
Misschien ook iets voor u
De nieuwe Millionaire is energiek, urgent en verslavend
Tim Vanhamel begint Millionaire in 1999. Het debuut Outside The Simian Flock verschijnt in 2001 en is per direct een Belgische rockklassieker. De singel ‘Champagne’ wordt een eerste hit. De groep staat als voorprogramma van Queens Of The Stone Age op het podium en Josh Homme steekt zijn bewondering niet onder stoelen of banken. De Belgen treden daarna op met Muse en Foo Fighters. De band heeft één langspeler uit en speelt in de eredivisie van de rockmuziek! In 2005 verschijnt Paradisiac, de tweede langspeler. De groep toert de plaat, maar dan wordt het stil rond Millionaire. Vanhamel gaat op pad met Magnus en maakt deel uit van Broken Glass Heroes en The Hickey Underworld. Van Millionaire wordt jarenlang niets vernomen.
Op 4 april 2017 verschijnt als voorloper van een nieuw album de singel ‘I’m Not Who You Think You Are’. Na ruim twaalf jaren is er nieuw materiaal van de groep. Vanhamel zegt over de nieuwe release Sciencing: “Het is geen reünie, het is een voortzetting.”
Sciencing
In 2016 begint Tim Vanhamel in Santa Teresa, een surfersdorpje aan de Costa Ricaanse westkust, met het opnemen van nieuw materiaal. Vanhamel: “Onder welke noemer het materiaal zou verschijnen, wist ik op dat moment nog niet. Maar gaandeweg kreeg ik door dat het er één van Millionaire moest worden. Vanwege de urgente die in de muziek zit, de gróóve die te horen is. En omdat het zonde zou zijn geweest om weer een nieuwe naam te verzinnen.”
Twaalf nummers op Sciencing. Singel ‘I’m Not Who You Think You Are’ is een rustig rockende opener. De gitaar van Vanhamel soleert door het nummer, de vocalen klinken wat gruizig en alles duidt er op dat het goed toeven was in de studio. In ‘Under A Bamboo Moon’ zit een vleugje ‘My World Is Empty Without You Babe’ van The Supremes verstopt, tot Vanhamel doorschakelt naar zwoele slijpers rock voor de dansvloer. Het rifje van het nummer blijft na beluistering uren in elk brein rondspoken. ‘Love Has Eyes’ heeft net zo’n verslavend loopje en nestelt zich net zo gemakkelijk onder de hersenpan van de luisteraar. Tijdens ‘Back In You’ verandert de huiskamer in een zwoele veranda bij een Mexicaanse woning. Het is het eerste nummer dat geen urgentie laat horen, er is tijd voor langzame muzikale lijnen waarbij de vocalen door de tuin echoën.
Twee toegiften
Na tien nummers is er een korte pauze, alsof Vanhamel even het podium verlaat. Twee toegiften volgen. ‘Busy Man’ zal elke zaal in vuur en vlam zetten. Millionaire brengt een swingende rocksong die uitnodigt te bewegen. De instrumentale afsluiter ‘Visa Running’ is de ideale soundtrack voor een laatste moshpit. Na afronding luidt het juiste advies onmiddellijk ‘Visa Running’ nogmaals laten horen. Muzikanten die vanaf het eerste uur bij Millionaire betrokken waren zullen het nieuwe werk op het podium uitvoeren. Aldo Struyf (gitaar en toetsen) en Bas Remans (basgitaar) zullen wederom met Vanhamel langs de zalen en de festivals trekken. Drummer Damien Vanderhasselt, gitarist Sjoerd Bruil en toetsenist Hans De Prins zijn de nieuwe namen binnen Millionaire.
De derde langspeler van Millionaire is een prachtige release. De nummers barsten uit elkaar door de vele details, die keer op keer verrassen. De muziek op Sciencing is energiek, urgent en op een prettige wijze verslavend. Millionaire mag in heel veel zalen komen optreden.
Millionaire
Album: SciencingAantal tracks: 12
Misschien ook iets voor u
Malle accenten irriteren in bijzonder oorlogsdrama
Jan Zabrinsky en zijn vrouw Antonina werken in The Zookeeper’s Wife in de dierentuin in Warschau. Het is augustus 1939 en Duitsland is op oorlogspad. Polen blijft voorlopig buiten schot en de werknemers in de dierentuin bekommeren zich vooral om de dieren. Elke ochtend fietst Antonina haar rondje waarna ze de hekken opent voor de wachtende bezoekers.
De dierentuin heeft de aandacht getrokken van Dr. Lutz Heck. Deze officier in dienst van Hitler heeft als zoöloog de droom om de oerossen voor uitsterven te behoeden. De nazi wil in de dierentuin van Warschau zijn droom verwezenlijken en een fokprogramma voor de soort opzetten.
Varkens en Duitse manschappen
Op 1 september wordt Warschau aangevallen door de Duitsers. Antonina en haar zoon zijn in de dierentuin tijdens de bombardementen. De hokken worden geraakt en dieren ontsnappen. De ravage is groot. Om de dierentuin te redden stelt Jan Zabrinsky Heck voor ook varkens te fokken. Het vlees kan voor de Duitse manschappen worden gebruikt. De onderdrukker komt met grote regelmaat naar Warschau. Hij wil de vooruitgang van het fokprogramma van de oeros zien en heeft een oogje op Antonina. Intussen haalt Jan met een vrachtwagen niet alleen schillen op voor zijn dieren. Hij vervoert Joden naar de kelders onder de kooien en helpt ze op deze manier aan onderdak tot ze kunnen ontsnappen. Heck heeft zijn oerossen, de Zabrinskys willen de Joden redden.
De rol van Antonina wordt gespeeld door Jessica Chastain. Deze Amerikaanse actrice kiest haar eigen films. De keuzes zijn in alle gevallen gewaagd en interessant. Ze speelde rollen in films als Zero Dark Thirty, Interstellar en A Most Violent Year. Bij een overzicht van al haar rollen worden twee zaken duidelijk. Ten eerste durft Chastain te kiezen voor kleine, commercieel minder interessante films en ten tweede herhaalt ze zichzelf niet. In The Zookeeper’s Wife speelt ze de rol van de vrouw van de directeur. Vanaf de eerste scenes is duidelijk dat deze echtgenote een belangrijk stempel drukt op het reilen en zeilen binnen de dierentuin. Ze geniet het vertrouwen van de medewerkers en van de dieren. Daarnaast is ze echtgenote en moeder.
Verleiden en smokkelen
Met veel liefde voor de dieren en de medewerkers heeft regisseur Niki Caro de eerste scène gefilmd. Antonina fietst rond, heeft een vriendelijk woord voor iedereen, laat een lama joggen en begeleidt de moeilijke bevalling van een olifantenjong. The Zookeeper’s Wife is daarnaast een film die tijdens de oorlogsjaren in Polen speelt. In 1945 verliest Duitsland de oorlog. Heck lijkt wraak te willen nemen op de Polen die niet zijn vermoord. Na een confrontatie met Antonina verlaat hij Polen om in Berlijn “mein führer” verder te dienen. Vier maanden nadat de nazi’s zich hebben overgeleverd beginnen de Polen met het opbouwen van Warschau.
Irritante accenten
The Zookeeper’s Wife is een oorlogsfilm, die op een speciale plek is geschoten. De dierentuin als setting is bijzonder en overtuigend. De film heeft echter twee grote nadelen. De dialogen zijn soms wat houterig en er is ervoor gekozen om alle Polen en Duitsers een vreemd accent te geven. Er wordt Engels gesproken met een irritant Pools en Duits sausje. Zo spreekt er in de film niemand de eigen taal en praat iedereen met een onnatuurlijke tongval. Na precies twee zinnen in de eerste scène irriteren de malle accenten. The Zookeeper’s Wife zou in het Pools en Duits moeten zijn gemaakt. Beste tweede keus voor de Amerikaanse filmmakers zou het opnemen in gewoon Engels zijn geweest.
The Zookeeper's Wife
Regie: Niki CaroJaar: 2024
Distributeur: Focus Features
Misschien ook iets voor u
Malick op herhaling
Na het meesterlijke Knight of Cups (2015) doet Terrence Malick weer een stapje terug met het licht tegenvallende en te weinig vernieuwende Song to Song.
Faye (Rooney Mara) wil het gaan maken in de muziekindustrie. Om haar droom te bereiken en het gevoel te krijgen dat ze écht leeft, moet ze het aanleggen met gewetenloze platenbaas Cook (Michael Fassbender), een sujet waarmee haar geliefde BV (Ryan Gosling) reeds slechte ervaringen heeft gehad. Ondertussen legt Cook het aan met serveerster Rhonda (Natalie Portman), laat Faye zich verleiden door Zoey (Bérénice Marlohe) en raakt BV in de ban van Amanda (Cate Blanchett). Hoofdzakelijk tegen de achtergrond van urbane en landelijke Texaanse landschappen, wervelen bovenstaande figuren elkaar in Song to Song dromerig om elkaar heen.
Malicks stijl
Dit is hoe de Kluizenaar van Austin tegenwoordig films maakt: Malick trekt de wijde wereld in, zijn rugzak gevuld met digitale camera’s en een trits groothoeklenzen, een reeks Hollywoodsterren in zijn kielzog. Vervolgens schiet hij alles wat los en vast zit, lekker laissez-faire. Mara en Gosling draaien om elkaar heen, hebben fysiek contact met hun kleren aan, werpen elkaar achteloze en serieuze blikken toe. Wanneer Malick daar genoeg van heeft, mikt hij de camera op de kunstvogels aan het plafond, of steekt hij de straat over om een vlinder te vangen. Malick, democraat bij uitstek, schiet alles wat los en vast zit, snoeit zijn honderden uren aan beeldmateriaal terug tot het formaat van een bioscoopfilm, gooit er wat voice-overs onder om een soort van coherentie te creëren en levert een nieuwe film af. Dit is Malicks modus operandi anno 2017.
Decadent
Dolend door hun bestaan, soms balancerend op de afgrond der vertwijfeling, dan weer jubelend van levensgeluk, dwalen de Hollywoodsterren door ruimtes die voor de gemiddelde kijker terra incognita zijn en blijven. Soms treffen de existentiële pijlen de roos en met regelmaat is het zuiver ritmische en esthetische genot bedwelmend. Maar waar het veel radicalere Knight of Cups bovenstaande modus de volle speelduur wist vast te houden, slaagt Song to Song daar helaas niet in.
Zo zijn de omgevingen cinematografisch veel minder prikkelend, wordt er net iets te veel om elkaar heen gedraaid in lege kamers, is de voice-over af en toe erg belegen, en maakt een en ander een wel erg decadente indruk. Zo komen de Red Hot Chili Peppers voorbij, mag Val Kilmer een minuutje gek doen, doet Iggy Pop een halve minuut zijn dingetje en hangt Patti Smith haar poëtische zelf uit. Toppunt van decadentie: Cate Blanchett krijgt slechts een minuut of vijf schermtijd. Alles bij elkaar opgeteld is Song to Song een zeer genietbare film, maar het frisse is nu wel zo’n beetje van Malicks poëtische beeldtaal af.
Song to Song
Regie: Terrence MalickJaar: 2024
Misschien ook iets voor u
Café als boksring, en de verliezer wint
Deze vertaling, van Molly van Gelder, is de derde: de eerste verscheen in de titel van De ballade van de droeve herberg, de tweede in De ballade van het trieste café en de recente in De ballade van het treurige café. Gezien het eigenaardige taaleigen van het zuidelijk Amerikaans, lijkt de korte roman de beste vertaling gekregen te hebben.
Carson McCullers (1917-1967), geboren in Georgia, was goed bekend met de weinig fijnzinnige cultuur van de gehuchten in The Deep South. Een fabriek met arbeidershuizen er dicht omheen, een kerk, een Winkel van Sinkel en een café. Jaren dertig. Armoe, verveling, drank, ruzies en wraakzucht. De hoofdpersonages in De ballade van het treurige café veroorzaken misère of lijden eronder, om beurten of tegelijkertijd.
Mannetje
Miss Amelia is een eigenzinnige dame die haar mannetje staat; ze leeft goed van haar winkel die opeens tot een café blijkt uit te kunnen groeien. Ze is tien dagen getrouwd geweest met een ruwe bolster die er alles voor over had om voor haar te blijven vallen. Van meet af aan vergeefs. Ze deelden het bed niet eens. Grote vraag: waarom trouwde ze dan met de man? Aasde ze op wat hij in zijn koffer meebracht? De lezer mag gissen.
Niet alleen die vraag blijft door het hoofd gaan, ook wil je weten wat de dreiging is die in de lucht hangt. Wraak van de afgewezen echtgenoot? Stap voor stap neemt McCullers de lezer mee richting het afschuwelijke. Spannend dus, maar om die spanning is het niet in de eerste plaats te doen. Ze is het effect van hoe de drie hoofdpersonages in elkaar zitten en op elkaar reageren. Hun gedragingen nemen steeds meer absurde vormen aan. Het groteske lijkt ingezet om het bizarre van de gebeurtenissen te verhevigen, want die gaan soms over de top.
Compact
McCullers’ stijl van schrijven staat stoer overeind. Het is genieten geblazen van haar kunst om locaties voor het geestesoog op te roepen. Ze weet allerlei soorten mensen raak te karakteriseren. Volgens haar biografie ontleent ze haar beschrijvingen niet uit haar fantasie, maar uit haar eigen herinneringen van bestaande locaties en mensen. Het lijkt alsof ze tegenover je in een rocking chair zit en een verhaal in flashback vertelt.
Pas geleden is ook haar befaamde roman Het hart is een eenzame jager verschenen. Deze novelle was opgedragen aan de minnaar van McCullers’ echtgenoot. Op de eerste had ook zij een oogje, met de tweede hertrouwde ze na hun scheiding. Iets van dit ingewikkelds is in De ballade van het treurige café terug te vinden.
Halverwege het verhaal onderbreekt McCullers zichzelf met een korte beschouwing over de liefde. Als je die achteraf weer leest, vraag je je af in hoeverre je erin kunt vinden; zowel in verband met het verhaal, als met je eigen ervaring in de liefde.
De ballade van het treurige café
Schrijver: Carson McCullersUitgever: Uitgeverij Atheneum – Polak & Van Gennep
Prijs: €9,99
Bladzijden: 112
ISBN: 9789025303563
Misschien ook iets voor u
Pijn die laat ademhalen
Helemaal vrij van smetten is het niet, maar slechts zelden verschijnt er een debuutroman die zich zo vol in het beschreven leven stort als Guzel Jachina’s Zulajka opent haar ogen.
De eerste pagina’s van Zulajka opent haar ogen moeten de koudste zijn uit alle recent verschenen literatuur. Het is januari 1930, we openen midden in het ‘doffe geloei van de januarisneeuwstorm’ en de vloer is zo koud dat hij voetzolen ‘brandt’. Tientallen pagina’s gaat Guzel Jachina (1977) door: sneeuw, sneeuw, sneeuw, en te midden van die barre omstandigheden het leven van Zulajka, haar man en haar schoonmoeder. Misschien is overleven het betere woord.
Deportatie
Dan vallen de Sovjetautoriteiten binnen: Zulajka’s familie werkt als boer. Als koelak, wat betekent dat Zulajka’s man Moertaza een rijke boer is – een nogal rekkelijk begrip, stelt vertaler Arthur Langeveld in een verhelderend nawoord: zo rekkelijk, dat het vooral neerkwam op de meest ijverige boeren. In het land der blinden is eenoog koning. In de eerste maanden van het jaar 1930 betekent dat weinig goeds voor die eenoog: de door Stalin ingezette collectivisatie van de landbouw is dan net op gang gekomen. Als afschrikmiddel worden de koelakken, de vermoedelijke tegenstanders van Stalins beleid, vermoord of naar Siberië gedeporteerd. Dat eerste overkomt Moertaza, dat tweede Zulajka.
Wat volgt, is een roman over een van de meest gruwelijke geschiedenissen uit de twintigste eeuw. Het bestaan in het kamp in de Siberische taiga is zwaar, mensonterend en de gang van zaken is niet te volgen. De van oorsprong Tartaarse Jachina beschrijft levens die ontdaan zijn van bijna alles waarmee mensen zich normaliter mee omringen. Te midden van dat alles zoekt Zulajka naar een pijn die haar ‘tenminste laat ademhalen’ – en Jachina vindt dat.
Overdonderend
Uitgeverij Querido schrijft op het achterplat dat Jachina zich voor Zulajka opent haar ogen gebaseerd heeft op het verhaal van haar grootmoeder. Maar een dergelijk autobiografisch frame is wel het laatste dat deze roman nodig heeft. Zulajka opent haar ogen is een overdonderende debuutroman, die alleen naar het einde toe ontsierd wordt door minder scherpe dialogen en door een overvloed aan onnodige cliffhangers. Vanaf de eerste pagina is echter duidelijk dat Jachina een natuurtalent is.
Haar proza combineert volkswijsheden (‘voor zonsopgang is de slaap het diepst’), lyrische natuurbeschrijvingen (‘De weelderige groene borst van de linkeroever bolde steil op als deeg dat in een kuip is gerezen’) en de gruwelijkheden in het kamp (Zulajka die haar zoon geen moedermelk, maar haar eigen bloed voert). Door dat alles heen klinkt Zulajka’s ongeletterde stem door in het verhaal. Het effect is een tragische, rijke, treurige roman: zware kost, maar nergens onverteerbaar.
Zulajka opent haar ogen
Schrijver: Guzel JachinaUitgever: Querido
Prijs: €19,99
Bladzijden: 480
ISBN: 9789021403014
Misschien ook iets voor u
Waarschuwing voor Europa
In Het einde van Europa schetst de Amerikaanse journalist James Kirchick een somber beeld van Europa. Alles wat we voor vanzelfsprekend houden – vrijheid, welvaart en vrede – staat op de tocht.
‘Let Europe be whole and free.’ Dit, zo zei de toenmalige Amerikaanse president George Bush in een toespraak in 1989, zou de nieuwe missie van de NAVO worden. De tijd dat de verdeling van Europa in een vrij en in een door de Sovjet-Unie overheerst deel als vaststaand feit geaccepteerd diende te worden, was voorbij. Na vier decennia moest het IJzeren Gordijn geopend worden. Enkele maanden na deze toespraak, viel de Berlijnse Muur en was de Koude Oorlog over.
Verdeel en heers
Dit vrije Europa staat echter weer onder druk, zo waarschuwt de Amerikaanse journalist James Kirchick. En het gevaar komt wederom uit Rusland. De marxistische ideologie van de Sovjets is ingeruild voor het nationalistische en traditionalistische geluid van Vladimir Poetin, maar het doel is hetzelfde: Europa losweken van Amerika zodat Oost-Europa weer binnen de Russische invloedssfeer komt te liggen.
Met de aloude ‘verdeel en heers’-tactiek probeert Rusland dat doel te bereiken. Moskou is bezig een wig te drijven tussen Europa en Amerika en tussen West- en Oost-Europa. De Russen zetten allerlei middelen in om de verdeeldheid te bewerkstelligen: propaganda (‘nepnieuws’), het paaien van politieke elites, het steunen van anti-Europese populisten als Marine Le Pen, het dreigen met geweld en, zoals in het geval van Oekraïne en Georgië, het ook daadwerkelijk overgaan tot militair geweld.
Edward Snowden en Julian Assange zijn ook pionnen in het Russische spel. Snowden is volgens Kirchick geen klokkenluider maar een verrader die, net als Assange, met Rusland onder één hoedje speelt. Hard bewijs heeft hij niet, maar hij maakt het wel aannemelijk. Want waarom kreeg hij zo makkelijk asiel in Rusland? En wat betreft Assange: waarom zijn er via WikiLeaks alleen documenten uitgelekt die Westerse landen schaden maar blijven Rusland en China buiten schot? De veiligheidsdiensten van die landen gaan toch veel verder in het controleren van hun burgers?
Gemakzuchtig
Kirchick houdt een pleidooi voor het belang van Europa en de Europese waarden en waarschuwt ervoor dat die niet vanzelfsprekend zijn en dus verdedigd moeten worden. Met name de West-Europese landen gaan volgens hem te gemakzuchtig met de Russische dreiging om. Europese landen geven nog steeds te weinig uit aan defensie en werken onvoldoende samen aan een gemeenschappelijk buitenlandbeleid. Het gevoel van urgentie is er in sommige Oost-Europese landen, maar zeker niet in de hoofdsteden van West-Europa.
Meer nog dan aan Europeanen, lijkt het boek gericht aan Amerikanen. Want ook in de VS voelt men niet de urgentie van de dreiging, schrijft Kirchick, terwijl Europa het strategische brandpunt van Amerika zou moeten zijn. ‘Een kleinere rol van Europa op het wereldpodium, om niet te spreken van een ineenstorting, zou niet alleen voor het continent zelf maar ook voor de Verenigde Staten en de wereld een tragedie zijn.’ Europa en Amerika hebben elkaar nodig om de vrijheid in de wereld te verdedigen.
Het boek is merkbaar geschreven voor een Amerikaans publiek dat minder goed op de hoogte is van de Europese politieke actualiteit. De hoofdstukken die niet gaan over de Russische dreiging, kenmerken zich door oppervlakkigheid. Het hoofdstuk over de Brexit gaat met name over de ‘ranzige’ campagne van de Brexiteers maar een degelijke duiding van de Brexit blijft achterwege. Dezelfde intellectuele gemakzucht ligt ten grondslag aan het ondermaatse niveau van de hoofdstukken over de Griekse crisis, de benarde situatie van Joden in Frankrijk en de nationalistische kijk op de geschiedenis van de Hongaarse premier Viktor Orbán. Misschien interessant voor de Amerikaanse lezer, maar voor de gemiddelde Europeaan die wel eens een krant leest, is het allemaal oud nieuws. Het enige wat Kirchick eraan toevoegt, is zijn morele verontwaardiging – en daar is hij zo scheutig mee, dat het irritatie opwekt.
Eenzijdig
Kirchick had zich beter volledig op de Russische dreiging kunnen richten. In plaats van die oppervlakkige uitstapjes, had hij meer aandacht kunnen besteden aan de visie van Moskou en de Europese politici die hij beschuldigt handlangers van Poetin te zijn. Waarom staan zij voor een betere relatie met Rusland? Kirchick verklaart dat alleen uit omkoping of autoritaire neigingen van die Europese leiders, maar dat verklaart niet waarom de (voormalige) Italiaanse premier Matteo Renzi ook immer pleitte voor toenadering tot Rusland. Kirchicks wens van een gezamenlijk Europees buitenlandbeleid, maakt hem blind voor de verschillende nationale belangen van de Europese lidstaten.
Ook besteedt Kirchick weinig aandacht aan de visie vanuit Moskou. Waarom streeft Rusland naar een minder op Europa betrokken Amerika? Waarom vreest het land de uitbreiding van de NAVO en de EU? Wat zijn de belangrijkste stategische doelen van de Russen – en waarom?
Dat Kirchick weigert de positie van de tegenstander serieus te onderzoeken lijkt te zijn ingegeven door de misvatting dat begrip hebben van gelijkstaat aan begrip hebben voor. Dat is zonde. De dreigingen die hij schetst zijn reëel maar voor een oplossing is een begrip van de beweegredenen van de tegenstander geen overbodige luxe. Daartoe doet hij geen poging en daarmee maakt hij zich schuldig aan wat hij de Europeanen verwijt: hij neemt de dreiging niet serieus genoeg.
Het einde van Europa. Dictators, demagogen en de komst van donkere tijden
Schrijver: James KirchickUitgever: Unieboek | Het Spectrum
Prijs: € 22,50
Bladzijden: 358
ISBN: 9789000351954
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur: