Voor wie het nog niet weet: Frusciante maakte al eerder soloalbums. De eerste, Niandra LaDes and Usually Just a T-Shirt verscheen in 1994, nadat hij de Peppers had verlaten.

~

Na regen komt zonneschijn

Voor velen was dit album een schok, de gitaar klinkt rammelig en vals, zijn stem is piepklein, krakend en trillend. Het was voor de VPRO reden om de rockster Frusciante op te zoeken. Het leverde een ontluisterende documentaire op, waarin we de gitarist broodmager en met verrotte tanden in een gore kamer zien zitten. Het album werd gemengd ontvangen, de reacties varieerden van bagger tot genialiteit. Ik pleit voor het laatste, 78 minuten lang een constante brom, experiment en emotie. Het tweede soloalbum, Smile from the Streets You Hold, werd wederom geheel zelf gespeeld op een 16sporen recorder is zo mogelijk nog valser. Maar deze plaat is om een andere reden ook vals: het verscheen in 1997, het jaar waarin Frusciante’s misère zijn dieptepunt had bereikt. Voor dit album gebruikte hij opnames die hij reeds voor zijn toetreden tot de Peppers had opgenomen en vermengde die met nieuw materiaal.
Hij heeft Smile from the Streets enkel uitgebracht om wat geld te verdienen, om zijn verslaving te kunnen bekostigen. Vandaar ook dat hij het album heeft teruggetrokken uit de handel.

Maar na regen komt zonneschijn en nadat hij is afgekickt en bij de Peppers weer is aangenomen als gitarist, brengt hij als soloartiest To Record Only Water For Ten Days uit. Dit is wederom een teken van ’s mans genialiteit en veelzijdigheid. Alle instrumenten zijn door Frusciante zelf opgenomen en ingespeeld. Begin dit jaar verscheen Shadows Collide with People, het meest aangeklede album tot nu toe, waarvoor hij vrienden uitnodigde om mee te spelen, onder andere Chad Smith, Flea en Josh Klinghoffer. Ook werd er een (voor zijn doen) legertje ingehuurd om de opnames transparant en perfect te doen klinken.

Lo-fi, maar dan anders

Voor The Will to Death vroeg Frusciante wederom vriend Josh Klinghoffer (een gigantisch talent die speelde met the Bicycle Thief, Thelonious Monster, Beck en PJ Harvey) om mee te spelen. Met dit album keert Frusciante weer terug naar de Lo-fi, het is in vier dagen opgenomen en de nog te verschijnen albums in dezelfde tijdspanne. In een brief aan zijn fans op zijn website schrijft hij dat hij na Shadows, waarop alles klinkt zoals hij het in zijn hoofd had, weer terug wilde keren naar de imperfectie, de ruimte voor improvisatie en het niet-bedoelde. Nu wil Lo-fi hier niet zeggen dat hij als een slaapkamermuzikant klinkt; Frusciante weet genoeg van de studio om het album volwaardig te doen klinken. Het Lo-fi gehalte zit hem in de spontaniteit en onbevangen manier van spelen.

De teksten zijn hoogstpersoonlijk en staan in één lijn met zijn vorige albums. Steeds weer keert hij terug naar zijn junkie-ervaringen en de thema’s die hij daaruit put. Bijvoorbeeld op Loss, wanneer hij zingt: “There was a time when all was empty. Unorganised, a clog, a death scene. Things opened up and there’s so many. Paths to walk, ports of entry”, maar vergis je niet, het is niet alleen maar negatief. Hij vervolgt verder in het nummer: “I’ve learned everything from loss”. Een ander voorbeeld valt te vinden op het titelnummer The Will to Death, in gesprek met zichzelf: “Have you put them aside, your crazy thoughts and dreams? No, they are a part of me”. Op zijn solodebuut Niandra LaDes zong een gekwelde Frusciante “My smile is a rifle, won’t you give it a try?”, maar nog steeds is de lach niet louter positief: “Laughter is an ugly friend of mine”, een vriend, jazeker, maar wel een lelijke vriend. Welkom in de zieleroerselen van Frusciante, waarin weinig is zoals het lijkt.

Productief

In eerste instantie zou je wellicht denken dat Frusciante wel erg veel hooi op zijn vork neemt; de vraag lijkt gerechtvaardigd of zes cd’s in een jaar (een half jaar eigenlijk) niet teveel van het goede is, zeker als we bedenken dat hij ook full-time Peppers gitarist is. Die vraag kan pas beantwoord worden als alle albums verschenen zijn. Maar The Will to Death heeft niets van een haastklus in zich. De plaat balanceert tussen wat meer up-tempo nummers en wat rustigere. De meer up-tempo nummers zijn eigenwijs en misschien wat lastig toegankelijk maar geven hun geheimen na verloop van tijd prijs. De langzamere nummers zijn verschrikkelijk mooi en intens en doen pas écht recht aan Frusciante’s stem (in het bijzonder The Mirror, The Days Have Turned en The Will to Death). Wanneer hij niet hoeft aan te zetten om over de instrumenten heen te komen, horen we dat hij – in tegenstelling tot wat sommigen zeggen – wel degelijk een mooie zangstem heeft. En dan vinden we middenin het album de brug tussen langzaam en up-tempo, in het magistrale A Loop, dat ingetogen en sereen begint, maar uitmondt in een orgastisch en chaotische explosie van geluid.

Kippenvel

Ondanks dat Frusciante terugkeert naar de Lo-fi, is het geen herhaling van wat hij eerder maakte. Natuurlijk; af en toe heeft het wat van de Peppers weg, maar dat lijkt meer een bevestiging van zijn invloed in deze megaband. The Will to Death heeft alle bestaansrecht, het is een erg goed album geworden dat soms zelfs kippenvel bezorgt. En zijn de mooiste albums niet degenen die in een haast en minimaal gemaakt zijn? Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan Alexander Spence’s Oar, Beck’s One Foot in the Grave, het oeuvre van Daniel Johnston of één van de mooiste Nederlandse platen ooit; Krang van André Manuel.

De grote vraag is of Frusciante niet in herhaling zal vallen met de te verschijnen albums, het antwoord hierop moeten we nog even afwachten. Maar hij verdient gezien dit The Will to Death het volledige voordeel van de twijfel. Of in zijn eigen woorden: “Hey doubt, come on around any time. Anyhow, mistakes are what lead you through life”.

Joachim Raff, Symfonieën 8 t/m 11. Philharmonia Hungarica o.l.v. Werner Andreas Albert. CPO 9.8134631 (2 CD’s). € 24,99.

Joachim Raff, Symfonie Nr. 7. Philharmonia Hungarica o.l.v. Werner Andreas Albert. CPO 9.7142439 € 14,99.

~

Lollig

Raff schreef een hoogst serieuze hoeveelheid muziek. Niet van die belachelijke aantallen als van Schubert, Bach of Mozart, maar voor zijn tijd toch nog erg veel – een kleine driehonderd stukken. Het grappige is wel dat waar je Bachs ernst ook door zijn muziek heen hoort, Raff een veel lichtere toets gebruikt en zo nu en dan zelfs lollig wordt. De Jubelouvertüre steekt bijvoorbeeld op een heel linke wijze de draak met het oersaaie Britse volkslied God Save the Queen.

Oeps…

Maar Raff had wel iets serieuzer mogen omgaan met zijn pensioenvoorziening. Daar deed-ie zo goed als niets aan in de veronderstelling dan vrouw en kinderen ruimschoots rond zouden komen van de royalty’s van zijn muziek. Inschattingsfoutje. Na Raffs dood in 1882 verdween het meeste van zijn werk namelijk in de vergetelheid en moesten de achtergeblevenen op een andere manier voor hun onderhoud zorgen. Het pianoconcert en symfonie nummer drie, getiteld In het bos, hielden tot rond de Eerste Wereldoorlog redelijk repertoire, maar ook die verdwenen in de periode daarna uit de concertzaal.

Programma

Raffs symfonieën zijn geschreven als programmamuziek. Dat wil zoveel zeggen dat er iets mee wordt uitgebeeld. In zijn geval zijn dat vooral thema’s uit de natuur. Zo ook deze symfonieën nummers zeven tot en met elf. De zevende heeft als titel In de Alpen (voor een Zwitser een voor de hand liggend thema, zou je zeggen), de overigen behandelen de seizoenen: lente, zomer, herfst en winter. Dat wil niet zeggen dat elke noot ook voor een gebeurtenis staat. Raff beeldt eerder een emotie, een gevoel uit: een warme zomerdag, de jacht in de herfst, een carnavalsavond in de winter, enzovoort.

Gemekker

De opname van deze serie symfonieën, die nu door het Duitse label CPO op de markt wordt gebracht, stamt uit het begin van de jaren negentig maar kon door contractueel gemekker tot dusverre niet uitgebracht worden. Maar na jaren klagen dat er wat weinig Raff in de catalogus staat is er nu plotsklaps een symfonieëncyclus bij. En wat voor één. Het is de vraag of CPO tegenwoordig weer zo zou uitpakken, maar in de vroege jaren negentig kon je je nog wat veroorloven. Dus heeft men de tijd genomen om deze stukken op plaat te zetten, kregen de geluidsingenieurs de ruimte en kon de dirigent ruimschoots experimenteren.

‘Flawed’?

De Philharmonia Hungarica, ooit een toporkest, revancheert zich terdege met deze opnamen. Dirigent Albrecht is duidelijk in zijn element met dit repertoire en de samenwerking tussen beide is voorbeeldig. Het moeilijke punt is de opname. Mark Thomas, gerespecteerd Raff-kenner, noemde de 8 t/m 11-doos ‘fundamentally flawed in both artistic and technical aspect’ en hoewel je over het eerste kunt debatteren, is er bij het tweede toch iets merkwaardigs aan de hand. De meeste problemen die Thomas opsomt zijn in de door mij beluisterde set domweg afwezig. Of mijn CD’s nu uitzonderlijk goed zijn of de zijne uitzonderlijk slecht laat ik graag in het midden, maar als koper kan vooraf luisteren blijkbaar geen kwaad. Het enige echte defect is een wel heel ongelukkige ‘las’ tussen twee opnamesessies in het eerste deel van de achtste.

Matiging

Uit de woorden hierboven wordt duidelijk dat ik me niet kan vinden in Thomas’ oordeel over de artistieke kwaliteiten van deze opnames – integendeel. Thomas zelf overigens blijkbaar ook niet – na de negatieve karakterisering die ik zojuist citeerde bestaat veel van zijn recensie uit het matigen van zijn eigen oordeel. Wat overblijft is een aantal verschillen van inzicht. Soms heeft Thomas een punt, soms niet. Maar in ieder geval niet voldoende om deze set achteloos terzijde te schuiven.

Marco Polo en Tudor

Er zijn twee andere series Raff-symfonieën op de markt. Die van het Naxos-zusterlabel Marco Polo kent een nogal wisselende kwaliteit, met bijvoorbeeld een fantastische eerste maar ook een derde waar meer dan tien minuten uit zijn geknipt – blijkbaar om te zorgen dat-ie met de tiende op één schijfje past. De serie van het Zwitserse label Tudor heeft betere kritieken mogen ontvangen en dat is grotendeels terecht. Tudor koos voor één dirigent (Hans Stadlmair) en ook het orkest (de Bamberger Symphoniker) is van een iets hogere kwaliteit.

Vergelijking

De vergelijking met vooral de Stadlmair-serie dringt zich natuurlijk op. Laten we bijvoorbeeld eens naar de zevende symfonie kijken – ook dit jaar bij Tudor uitgegeven. Stadlmair en Andreas stammen blijkbaar uit dezelfde traditie, want eigenlijk zijn de verschillen tussen beide uitvoeringen nogal minimaal. Met één, belangrijke, uitzondering. Waar Andreas het langzame derde deel uitspint (12 minuten) gooit Stadlmair er een stevig tempo in (8 minuten) en da’s wel een heel groot contrast. Er is weinig twijfel mogelijk dat Andreas’ aanpak effectiever is. Waar je elders kunt zeggen dat Stadlmairs aanpak het lyrische in deze muziek benadrukt en Andreas juist de ritmiek, is hier het omgekeerde het geval.

Heksendans

De serie kent veel prachtige stukken maar als ik een hoogtepunt moet kiezen dan is dat toch de achtste symfonie, sowieso één van de hoogtepunten in Raffs oeuvre. Vooral het grootse Walpurgisnacht-deel is adembenemend en zonder twijfel één van de beste ‘henksendansen’ sinds Berlioz. Maar eigenlijk zijn er heel weinig zwakke momenten in deze serie – luister eens naar het laatste deel van de elfde of de negende of het scherzo uit nummer tien.

Uit de vergetelheid!

Als er één componist het verdient om uit de vergetelheid getrokken te worden, is het Joachim Raff wel. Een schier onuitputtelijke melodieënfontein, humor en gewoon degelijk vakwerk maken hem tot dè ‘ontdekking’ van de negentiende-eeuwse muziek. Deze set is buitengewoon geschikt om die te verkennen, zowel vanwege de hoge kwaliteit van musiceren als de uitermate sympathieke prijs.

Referentie-CD’s

Joachim Raff, Symfonie Nr. 10 & 3. Slowaaks Philharmonisch Staatsorkest (Kosice) o.l.v. Urs Schneider. Naxos 8.555491 (ca. € 7)
Joachim Raff, Symfonie Nr. 7. Bamberger Symphoniker o.l.v. Hans Stadlmair. Tudor 7117 (ca. € 16).
Voor prijzen, zie de online cd-winkel JPC, waar je ook fragmenten kunt beluisteren. Tudor wordt niet door een importeur in Nederland vertegenwoordigd.