Björk kondigde tijdens de hierboven beschreven openingsceremonie van de Olympische Spelen, met behulp van het nummer Oceania, haar nieuwe album aan. En de geoefende luisteraar zal de langzame stijlveranderingen in het werk van Björk kunnen herkennen. Het wilde en het springerige van de platen Debut en Post is al lang achter de rug en de kunst van het geluid is wat zich plaat na plaat ontwikkelt. De schitterend expressieve stem is nog altijd dezelfde, het bombastische van vroeger is rondom haar weggevallen. Op de ondersteuning van meerdere geluidskunstenaars na, is Medúlla een leeg geheel dat wordt opgevuld met stemmen. Deze buitenissige vorm van minimalisme zorgt voor een vijfenveertig minuten durende trip door het timbre van het menselijke geluid.

Stemmen

De kracht van de plaat zit hem in de manier waarop Björk verschillende stemmen inzet en combineert. De vocalen van Mike Patton, Robert Wyatt (in Submarine), de human beatbox van the Roots, Rahzel (in Oceania) en de a cappella van het Japanse Dokaka werden schitterend bewerkt door mensen als Mark Bell, Valgeir Sigurdsson en de geluidskunstenaars van het Amerikaanse Matmos. Deze bewerkingen worden als achtergrondkoor ingezet, maar nog meer als instrumenten. Ook haar eigen stem bewerkte ze in meerdere toonhoogten dat resulteerde in een schitterende samenzang op het nummer The Pleasure Is All Mine. Bij het nummer Vökuró, waarbij ze zich liet ondersteunen door een IJslands koor, wordt de aandacht vooral getrokken door de klassieke en de gregoriaanse spanning rondom het nummer.

Experiment

Medúlla kent twee echte uitschieters die tevens de vreemde eenden in de bijt zijn. Een van de twee is het hierboven genoemde nummer Oceania. De andere is het prachtig melodieuze en bombastische Who Is It (Carry My Joy On The Left, Carry My Pain On The Right). Deze nummers hebben het karakter van een liedje, terwijl de andere songs op Medúlla van de gangbare songstructuur afstappen en meer een vorm van geluidsexperiment in zich dragen. Naast Oceania en Who Is It zorgen de experimenten met het menselijke geluid ervoor dat het album zelfs door de speakers van de radio heen mysterieus, magisch en opwindend klinkt. De voortdurende onderliggende spanning in de plaat maakt de zoveelste van Björk een opvallende in haar oeuvre.

Natuurlijk zijn er wel Nederlandse componisten geweest. Begin jaren negentig ontstond er in het spoor van de toenmalige Mahlermanie aandacht voor de negentiende-eeuwer Alphons Diepenbrock, een soort botsing van Rimski-Korsakov en Mahler, maar spijtig genoeg zonder de oorspronkelijkheid en demonische gekweldheid van de laatste. Dat deed weinig voor de belangstelling voor Nederlandse muziek in het algemeen en dat is jammer omdat er zo ontstellend veel moois is vergeten in de loop der jaren.

Romantiek

De laatste tijd is er weer gelukkig wat meer belangstelling voor Nederlandse symfonisten, vooral dankzij de inspanningen van een aantal kleinere, onafhankelijke labels. Chandos is al enige tijd bezig met het op de markt brengen van het werk van onder meer Cornelis Dopper en Johannes Verhulst en het kleine Zweedse label Sterling brengt nu een CD op de markt met een aantal werken van Bernard Zweers (1854-1924). Sterling is al een tijdlang bezig met het opnieuw leven inblazen van Romantisch repertoire en deze schijf is een dankbare aanvulling op de catalogus.

Middelmaat

Bij het beluisteren van het werk van Dopper en (in mindere mate) Verhulst wordt duidelijk waarom deze mensen zo snel werden vergeten; beide lukt het ze niet om boven de middelmaat uit te stijgen. Verrassingen blijven uit en hoewel conservatisme niet per se een probleem hoeft te zijn, ontbreekt het aan melodisch en harmonisch vermogen om echt een memorabel stuk te produceren. Ter vergelijking: Raff en Tsjaikovski waren ook geen nieuwlichters, maar hun gevoel voor melodie en structuur maakte alles goed.

Rembrandt

Net zoals Dopper gebruikte Zweers overwegend nationalistische thema’s. De ouverture Saskia werd geschreven voor een Rembrandt-tentoonstelling; de titel is de naam van Rembrandts echtgenote. De andere ‘filler’ op deze schijf bestaat uit muziek die Zweers schreef voor Vondels toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel. Zijn bekendste werk (de niet op deze CD aanwezige derde symfonie) heet dan ook niet voor niets Aan mijn vaderland. Maar Zweers stijgt op deze CD duidelijk boven het niveau van Verhulst en de zijnen uit. De symfonie begint met een Brahmsiaanse bravoure en verderop word je ook meer dan eens getroffen door overeenkomsten met het werk van Brahms en gelijkgestemden.

Oorspronkelijkheid

Zweers haalt Brahms’ niveau hier toch niet helemaal. Maar dat doet weinig af aan zijn grote oorspronkelijkheid, want hoewel hij strak vasthoudt aan het Brahmsiaanse schema, zijn zijn melodieën origineel genoeg om ze vast te slaan in je hoofd. De symfonie is daarbij veruit het meest interessante stuk, gevolgd door Gijsbrecht. De ouverture Saskia tiereliert vrolijk voor zich uit, maar mist een duidelijke focus. Gijsbrecht heeft de vertaling naar de suite-vorm goed doorstaan; wat overblijft is heel prettige, opgeruimde muziek die je eigenlijk niet met Vondels drama associeert (maar geldt hetzelfde niet voor Griegs Peer Gynt?). Zweers’ Tweede Symfonie daarentegen, is een in alle opzichten monumentale compositie waarin de componist het grote gebaar niet schuwt.

Onderspit

De drie stukken zijn met steeds ruim een decennium er tussen opgenomen en dat feit is duidelijk te horen op de CD. Vooral Saskia delft daarbij het technische onderspit; de opname uit 1973 is schel met heel weinig bas en tegelijkertijd af en toe erg dof – ik heb opnamen uit de Tweede Wereldoorlog gehoord die beter klonken. De in 2001 opgenomen symfonie klinkt onmetelijk veel beter: het is een heldere, transparante opname. Gijsbrecht ten slotte, ligt er een beetje tussenin maar je zou wat meer detail willen horen.

Toewijding

Die variabele kwaliteit is een serieus probleem; ik kan me voorstellen dat iemand bij het beluisteren van Saskia de hele CD links laat liggen en zo de symfonie mist. En dat zou echt zonde zijn, want het Nederlands Radio Symfonisch Orkest levert een heel behoorlijke prestatie onder leiding van de Poolse dirigent Antoni Wit. Met Wit, normaal gesproken actief voor Naxos, heeft Sterling iemand in huis gehaald die een natuurlijke affiniteit met dit repertoire bezit. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat iemand deze muziek met meer overtuiging brengt. Dat het NRSO soms enige moeite heeft om gelijke tred te houden met al die toewijding is duidelijk, maar echt problematisch wordt het nergens, afgezien van de paar gelegenheden dat de koperblazers het echt niet meer redden.

Iemand die serieus geïnteresseerd is in Nederlandse klassieke muziek kan ergere dingen doen dan de vijftien euro ophoesten die deze CD moet kosten. Daarmee steunt-ie dan tegelijk één van de meest interessante opnameprojecten van dit moment.