88-71 | 70-54 | 53-36 | 35-19 | 18-01

18: Hans Teeuwen – Industry of love

Het cabaretprogramma dat voor het meeste ophef zorgde wat dit jaar zeker Industry of Love van Hans Teeuwen. Iedereen had het daags na de televisie-uitzending over de manier waarop Teeuwen zich virtueel aan onze majesteit vergrepen had. Ook was er van tevoren al veel ophef over het programma omdat er bootlegs op het internet waren verschenen. Teeuwen is met dit programma in vergelijking met zijn eerdere werk toch wel minder bot geworden, maar zeker niet minder grappig. (Joost van Hoek)

17: The Cure – The Cure

Ongetwijfeld was 2004 het jaar van de 80’s revival. Golden oldie The Cure heeft er dankbaar gebruik van gemaakt, en kwam dit jaar op de proppen met een ijzersterk nieuw album in de stijl van het duistere Pornography (1982) en Disintegration (1989). Een verdomd lekker schijfje als je het ons vraagt. We durven zelfs te stellen dat we sinds tijden niet meer zo’n sterk album van Robert Smith en consorten in handen hebben gehad. Over de samenwerking met producer Ross Robinson verklaarde Smith: “This is how I always imagined making records could be, nothing comes close to what I felt while we were making this album”. En dat is te merken: het speelplezier straalt er namelijk van af. (Lennard Dost)

16: Just love me (Fries Museum Leeuwarden)

Terwijl Prins Bernard een stel interviews zijn biografie noemt, lijkt de Engelse kunstenares Tracey Emin zo’n biograaf niet nodig te hebben. In al haar werken is haar persoonlijkheid nadrukkelijk aanwezig en ze vormen een soort autobiografie. Behalve het retrospectief in het Stedelijk Museum in 2002 is er opnieuw veel werk van haar in Nederland te zien in de tentoonstelling Just love me in het Fries museum. De expositie is samengesteld uit werken uit de Sammlung Goetz. Het Fries Museum legt vooral nadruk op de werken die over sekseverhoudingen in de jaren negentig gaan. Emin is een van de kunstenaars die zich veel met dit onderwerp heeft bezig gehouden. Behalve patchwork en schetsen zijn er ook verschillende video’s van Emin. De video ‘Why I never became a dancer’ in het bijzonder is erg mooi. Ze rekent in deze video af met de mannen die haar ooit voor ‘slut’ uitscholden, toen ze danste in de plaatselijke disco. Ze eindigt met een uitbundige dans voor de camera. (Wytske Visser)

15: Sonic Youth – Sonic Nurse

Een band als Sonic Youth, die inmiddels al meer dan twintig jaar in vrijwel ongewijzigde samenstelling muziek maakt, hoeft zich niet meer te bewijzen met catchy singles of hitnoteringen. Waarschijnlijk heeft de band in de loop van die twee decennia elk muzikaal idee wel uitgeprobeerd, van pure pop tot de meest weerbarstige gitaarnoise. Elk album dat de vier heren en één dame nu nog aan de canon toevoegen betekent daarom een verdieping van hun geluid. Sonic Nurse is net als voorganger Murray Street weer een echte popplaat, vol mooie melodieën en intrigerend gitaarspel, maar Nurse is tegelijkertijd weer een stuk noisier. Sonic Youth lijkt tevreden te zijn met hun status en muzikale nalatenschap en is op dit moment vooral bezig de muziek te maken die ze zelf het liefste hoort. Het is voor ons als luisteraars geweldig dat dat platen van een zo hoog niveau oplevert. (Melson Zwerver)

14: Kill Bill, vol. 2

Quentin Tarantino is een graag geziene gast in jaarlijstjes. Niet zo gek, want zijn films bieden voor ieder wat wils. Geen filmmaker verenigt de werelden van het intellectuele establishment en de burgerlijke middenklasse sterker dan hij. Tarantino maakt esthetisch zeer hoogstaande, van filmische verwijzingen bol staande cinema die evengoed bekeken kan worden op het niveau van plat amusement. Kill Bill 2 is de vervolmaking van het ultieme ritje in de wraakachtbaan, hoewel minder gewelddadig dan het eerste deel. Wel ruimt Tarantino meer ruimte in voor heerlijke oneliners, over elkaar dwarrelende verhaallijnen en absurdisme, die liefhebbers weer naar zijn oude werk deden terugverlangen. Waarom kun je niet anders dan ademloos toekijken bij een Tarantino-show? Maakt zijn optimale gebruik van de middelen die hem als filmmaker ter beschikking staan zijn films tot een feest? Of is het de bevrediging van zowel hersenen, hart als onderbuik die zijn films geven? Stof tot nadenken tijdens de feestdagen. (Niels Bakker)

13: The Return of the King (Special Extended Edition)

Je zou denken dat je het wel weet na twee rijk gevulde dvd-boxen over het maken van de eerste twee Lord of the Rings-delen. Wat kan er immers nog worden toegevoegd aan bijna twaalf uur documentaire en ruim vierentwintig uur audiocommentaar? Een heleboel, zo blijkt bij deze laatste vierdelige set, die in het teken staat van afscheid: niet alleen van de acteurs en medewerkers die soms vele jaren van hun leven besteedden aan dit megaproject, maar ook afscheid van het fenomeen Lord of the Rings. Het levert een verbijsterende special edition op, waarbij je meermalen een traantje zult wegpinken. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de bijna vijftig extra minuten die zijn toegevoegd aan de bioscoopversie en die de film uitgebalanceerder en daardoor veel beter maken. Een diepgravender kijk op het maken van één enkele filmserie zal de eerstkomende jaren niet worden gemaakt. (Melson Zwerver)

12: Seafood – As The Cry Flows

We beschreven Seafood eerder dit jaar als “een van de meest veelbelovende pop/rockbands van dit moment.” Nu we het eind van het jaar naderen, durf ik te stellen dat hier geen woord te veel is gezegd. Na het ijzersterke debuut Surviving the Quiet (2000) en opvolger When Do We Start Fighting (2001), bewijst Seafood met As The Cry Flows volwassen te zijn geworden. Dat ging helaas gepaard met de nodige fysieke ongemakken van zanger/gitarist David Line, maar misschien klinkt As The Cry Flows daarom ook wel zoals-ie klinkt: intens, melancholisch en doorleefd. Of het nou indie, noise, pop of emo is dondert eigenlijk niet. Waar het om gaat is dat de ziel wordt blootgelegd, waarbij de akoestische gitaar en piano niet worden geschuwd. Een absolute aanrader voor wie iets anders zoekt dan de geijkte toppers van 2004. (Lennard Dost)

11: Eva: This Is My Life (Growing Up In Public)

We zagen Eva voor het eerst op De Parade in Rotterdam. Onze recensent Nathalie van Eck noemde de voorstelling een van de beste stukken van het festival. Later zag ik Daphne de Bruin spelen in Fort Blauwkapel, de thuisbasis van het Utrechtse gezelschap, waarna ik zondermeer onderschrijf wat Nathalie in haar recensie al uitriep: “Wat een briljante actrice is Daphne de Bruin!” Eva is een werkelijk prachtige voorstelling van het gezelschap dat volstrekt onterecht een negatieve beoordeling kreeg bij dit jaar uitgebrachte cultuurnota. Alleen de kritiek dat Growing Up In Public eens moet komen met een voorstelling voor de grote zaal leek mij gegrond. Maar in de kleine zaal gooien De Bruin en consorten hoge ogen: de voorstelling Paars heeft het bijvoorbeeld net niet gehaald in onze top, maar was ook erg goed. In Eva wordt het bijbelveraal aangepast aan onze moderne tijd: Eva’s appel is de Big Apple en de slang is nietmand minder dan een gladjakker met teveel geld. En zoals in ieder stuk van GUIP biedt ook Eva weer een spiegel: zowel kapitalisme als fundamentalisme worden kritisch onder de loep gelegd. (Jan Auke Brink)

10: Wu Ming – 54

Ga er maar even goed voor zitten, want 54 telt ruim zeshonderd bladzijden en is daarnaast een buitengewoon gelaagd en complex boek. Schrijversformatie Wu Ming bouwde aan een ingewikkeld plot met veel verschillende hoofdpersonen in evenzovele verhaallijnen, die vaak zo ver uit elkaar liggen dat je je afvraagt wat de jonge Robespierre in de ene lijn te maken heeft met mafioso Steve en deze laatste weer met filmster Cary Grant. Maar uiteindelijk komt het geheel op een ingenieuze wijze bij elkaar en valt elk stukje op zijn plek. 54 is geen tussendoortje, maar een complete maaltijd waar je de hele kerstvakantie op kunt teren.

667

9: Interpol – Antics

Natuurlijk hadden we hem moeten recenseren. We mogen ons dien aangaande wel eens flink achter de oren krabben. Au. Ziek werden ze van die eeuwige vergelijking met Joy Division en The Smiths. Dat geloven we best, want in bijna elke recensie van het debuut Turn On The Bright Lights was het weer raak. Dit jaar verscheen opvolger Antics, waarover we kunnen zeggen dat-ie in ieder geval een stuk rechtlijniger is. Iets minder new wave ook vooral. De moeilijke tweede plaat bleek achteraf toch niet zo moeilijk. Wat we er nog meer over kunnen melden (zonder er alsnog een verkapte recensie van te maken)? Niks eigenlijk. Of wel: nog sterker dan het debuut! (Lennard Dost)

8: Proust 3 – Ro Theater

Tot de allerfraaiste voorstellingen die de afgelopen jaren zijn gemaakt hoort Proust 3, ofwel De kant van Charlus bij het Ro Theater. Geregisseerd door Guy Cassiers, die het Ro Theater helaas gaat verlaten om weer in Vlaanderen te gaan regisseren. Maar voor het zover is, levert Cassiers met zijn vierdelige Proust-cyclus een meesterwerk af, een uniek project in het Nederlandse theater. De toeschouwer wordt meegezogen in een kunstwerk dat het simpele niveau van een toneelstuk verre overschrijdt. Er gebeurt zoveel tegelijk op dat podium: mensen lonken, lijden en kronkelen in een sprookjesachtige lichtshow, waarin een negentiende-eeuws verhaal dichtbij wordt gebracht met behulp van eenentwintigste-eeuwse technologie. Al weet je niet wie Proust is, al heb je nog nooit gehoord van zijn Op zoek naar de verloren tijd, dan nog heb je bij De kant van Charlus een betoverende avond. Dit derde deel van de Proust-cyclus is ook het fascinerendste tot nu toe. Mede omdat je niet op de hoogte hoeft te zijn van het grotere verhaal om toch te kunnen volgen hoe mensen elkaar manipuleren als pionnen in een schaakspel, en hoe mensen kunnen lijden aan het leven door gekmakend rond te tollen in hun eigen brein. Met een magistrale Joop Keesmaat als de decadente Charlus is De kant van Charlus een voorstelling als een pratende toverlantaarn. (Mieke Zijlmans)

7: Lost In Translation

In Lost In Translation van Sofia Coppola spelen Bill Murray en Scarlett Johansson twee verdoolde Amerikanen die elkaar in nachtelijk Tokio ontmoeten en in gesprek raken over het leven, hun respectieve huwelijken en hun geluk, of liever het gebrek daaraan. Dat klinkt clichématig, maar Coppola, die zelf het script schreef, werkt het gegeven op een subtiele manier uit. Daarnaast zijn het vooral de prestaties van de twee acteurs die de film zo mooi maken.. Murray is een verrassing met zijn ingetogen spel dat een mengeling van droefheid, berusting en vaag verlangen uitdrukt. Veel zwijgen hangt er tussen hen in, terwijl ze in die wildvreemde metropool van bar tot bar zwerven; soms een korte toenadering. Dat klinkt desolaat, dat is het ook, maar het is vooral zeer ontroerend. Daarnaast kent de film ook wel degelijk humor die het geheel weer behoorlijk relativeert. Gelukkig worden ze niet met elkaar, dat was een al te voor de hand liggend einde geweest van een film die vooral uitblinkt in karakterisering en de subtiliteit van het kleine detail. Je kunt hoogstens zeggen dat ze elkaar die avond een ietsje beter doen voelen. Een schitterende film. (Marinus den Oudsten)

6: TV on the Radio – Desperate Youth, Blood Thirsty Babes

Het meest spraakmakende optreden op het Metropolis-festival van dit jaar was dat van TV on the Radio. De New Yorkers speelden totdat zanger en preker Tunde Adebimpe het podium zonder aankondiging verliet en spoorloos verdween. Daarna wist de rest van de band, zonder zanger, het optreden een beetje langer te rekken, maar het bleef te kort. Toch was het ongelofelijk krachtig. De plaat die wat later kwam was helemaal fantastisch. Met een gitaar, een bas en een drumcomputer spelen ze mysterieus, donker, groovy, melodieus en dansbaar. Al slalommend gaan de drie heren langs soul, gospel en rock. Zwarte muziek is het wat ze spelen, voor een overwegend blank publiek. Wie zich niet kan vinden in de alomtegenwoordige herhaling van de wave, kan met dit gezelschap zeker te weten zijn hart ophalen. Desperate Youth, Blood Thirsty Babes behoorde zeker tot de beste en de meest opzienbare platen van dit jaar. Luister eens naar de single Staring at the Sun en je bent om. (Niek Hofstetter)

5: Paul McCarthy – Brain Box Dream Box (Van Abbemuseum, Eindhoven)

Het Van Abbemuseum timmert aan de weg als hét museum voor moderne kunst van Nederland. Terwijl het Stedelijk gesloten is, profiteert het Van Abbe van de nieuwbouw en haalt ze een aantal spraakmakende kunstenaars naar Eindhoven. Een van deze artiesten is de Amerikaanse Paul McCarthy, van wie een groot retrospectief te zien is met opvallend veel nieuw werk. McCarthy is nog veel bezig met performances en omvangrijke installaties; zo is een groot gedeelte van performance die in 2003 in de Londense galerie Hauser and Wirth gehouden is, nagebouwd. Het lijkt een satire waarin Bush aangenaam aan het verpozen is met twee Engelse dames, waarbij ze elkaar rijkelijk besproeien met HP sauce. Het conceptuele in zijn werk vraagt veel aandacht, maar er is ook ruimte voor grappen. Hopelijk heeft Nederland met deze tentoonstelling zijn werk ook ontdekt, of opnieuw gewaardeerd. (Wytske Visser)

4: Ik (Orkater)

Orkater geeft met Ik een kijkje in het hoofd van de Franse schrijver Gustave Flaubert. De geestelijk vader van Madame Bovary was een vat vol tegenstrijdigheden; kluizenaar en hoerenloper, feestneus en zenuwlijder, perfectionist en ongelikte beer. De zes acteurs van Orakter spelen onder regie van Gijs de Lange met passie een wervelende voorstelling, waarin ze al deze gezichten laten zien. Beppe Costa speelt al musicerend de titelrol, en wordt omringd door de stemmen in zijn hoofd, zijn geliefde, zijn moeder, en de personages uit zijn roman. Tamar van den Dop brengt Emma Bovary prachtig tot leven, en ook weer tot sterven. Snel en aanstekelijk spel, fenomenale muziek en zang, een mooi decor en kostuums: alles valt naadloos op zijn plaats in dit stuk vol poëzie, humor, liefde, lust, twijfel en strijd. De voorstelling is niet alleen een kennismaking met de fascinerende persoonlijkheid van Flaubert, maar ook een geraffineerde verbeelding van zoiets ongrijpbaars als het ontstaan van een roman. (Ellen op de Weegh)

3: Franz Ferdinand – Franz Ferdinand

Vanaf de eerste optredens in Nederland was eigenlijk al duidelijk dat de gelijknamige debuutplaat van deze vier Schotten een van de beste releases zou worden van 2004. De veelgehoorde kritiek – ze zouden teveel lijken op Gang of Four en/of XTC – verstomde al snel, en er volgden onder andere optredens op Pinkpop en Lowlands. Men scoorde hits met de singles Take Me Out en Matinee. De fantastische arty clips waren maandenlang te zien op tv, en heel Nederland stampvoette mee met het bruggetje van Take Me Out. Dit nummer was voor 2004 wat Seven Nation Army was voor 2003. De charismatische frontman Alex Kapranos sierde de covers van de meeste grote (pop)tijdschriften en het sprookje is vooralsnog niet afgelopen. De band bespeelde in november nog de HMH, aangezien de zaal waar ze eerst stonden geboekt te weinig mensen kon herbergen. De songs op het album zijn enorm catchy en dansbaar, en het blijft leuk om in het Duits mee te brullen met het einde van Darts Of Pleasure. Dè plaat van 2004 en dè band van 2004. (Koen ter Heegde)

2: Arnon Grunberg – De joodse messias

De aandacht ging dit jaar niet alleen uit naar De asielzoeker, het boek waarmee Arnon Grunberg de AKO-literatuurprijs won. Behalve dit wapenfeit voltooide hij ook zijn Grote Joodse Roman: De joodse messias die hij voor de Jiddische bibliotheek van Vassalucci schreef. Zoals van Grunberg gewend, was er nogal wat commotie rond de roman waarin Xavier, een kleinzoon van een SS’er, bedenkt dat hij de joden wil gaan troosten. Dit lijkt eerst vooral ingegeven door de homo-erotische liefde die hij opvat voor de Joodse Awromele. Hij wordt Xaviers partner tijdens de omzwervingen die naar Israel leiden. De jongen, die eerst bekend wordt door zijn schilderijen van zijn geamputeerde teelbal, zal de Joden werkelijk gaan troosten. Het boek bevat veel bizarre dingen, zoals de vertaling van Mein Kampf door Awromele en Xavier. Grunberg wil echter niet shockeren. Dan had hij beter een paginagrote advertentie in De Telegraaf kunnen zetten en meer mensen bereikt met zijn ideeën, aldus Grunberg. (Wytske Visser)

1: Eternal Sunshine of the Spotless Mind

Net als in zijn debuut als scenarioschrijver Being John Malkovich duikt Charlie Kaufman in Eternal Sunshine of the Spotless Mind letterlijk het menselijk brein in. Joel (Jim Carrey) en Clementine (Kate Winslet) laten, na het mislukken van hun relatie, de herinneringen aan elkaar uit hun geheugen wissen, een stap die onomkeerbaar is. Joel gaat zich daarom halverwege tegen de geheugenspoeling verzetten. Kaufman heeft perfect aangevoeld dat liefde niet kan bestaan zonder de gloed van de herinnering, hoe kil die soms ook kan zijn. Toch durft hij de vraag op te werpen of Joel echt beter af zou zijn mét Clementine in zijn geheugen. Eternal Sunshine is ontsproten aan het brein van twee fantasten: naast Kaufman regisseur Michel Gondry. Hij vertaalde het scenario in overrompeldende beelden die herinneringen oproepen aan zijn beste videoclips. Een strandhuis wordt aangevallen door de oceaan; muren worden van het beeld gescheurd als stukken behang. Iedere herinnering die Joel verliest doet hem en de kijker meer pijn. Eternal Sunshine of the Spotless Mind is zo goed omdat de film meer is dan een doos vol trucs. Kaufman en Gondry beroeren hart en ziel. (Niels Bakker)