Film / Achtergrond
special: Naakt in de Nederlandse film

‘Zolang je maar geen mensen- of dierenrechten schendt’

.

Ellen ten Damme in Volle maan, 2003

De reacties op de vraag of er te veel naakt in Nederlandse films voorkomt zijn in eerste instantie erg wisselend. Producent Johan Nijenhuis (Costa, Volle maan) merkt op dat hij al vaker antwoord heeft gegeven op deze vraag en niet veel zin heeft hier wederom op in te gaan. Acteur Roef Ragas (Grijpstra en de Gier, Pietje Bell, De Poolse Bruid) vindt niet dat er te veel naakt te zien is in de Nederlandse film: “In het normale leven komt naakt ook nogal eens voor.” Deze observatie delen veel mensen. Filmliefhebber Rob Koning is hierin stellig: “In de VS stapt iedereen in ondergoed uit bed. Is dat nu realistisch?”

“In de jaren zeventig schijnbaar schaamteloos uit de kleren”

Willeke van Ammelrooy in Frank Eva, 1973

Toch zet Ragas ook zijn kanttekeningen bij het uitgebreid tonen van vrouwelijk schoon: “Naakt moet steeds mooier zijn. Als een buik met één rimpel teveel gebotoxt zou kunnen worden, dan zou men dat nu ook doen. Het is verfrissend om films uit de jaren zeventig te zien, waarin mensen uit de kleren gaan, en dat schijnbaar schaamteloos, terwijl hun lijven niet voldoen aan onze huidige esthetische maatstaven.” Een blik op de films uit de jaren zeventig maakt zijn punt direct duidelijk. De aanblik van een film als Frank Eva van Pim de la Parra (Wan Pipel, De nacht van de wilde ezels), is niet direct opwindend te noemen. In films uit dit decennium zijn desondanks exorbitant veel naaktscènes te zien.

“Ik kan me geen naaktscène herinneren die toegevoegde waarde had”

Laura Groeneveld van Holland Film denkt ook dat naakt tegenwoordig steeds mooier moet zijn: “Ik ben er van overtuigd dat naaktscènes mensen naar de bioscoop trekken. Misschien dat sommige mannen denken dat een film überhaupt niet compleet is zonder naaktscène. Ik kan me niet herinneren dat ik een naaktscène tegenkwam die een toegevoegde waarde had.” Liefhebber van de Nederlandse film Frank Pauw voegt hier nog aan toe dat “veel mensen zich er aan ergeren. Naakt in een film stoppen om mensen naar de bioscoop te trekken is erg zielig.” Het lijkt dus van belang te zijn dat er aantrekkelijk naakt in de film te zien is. Dit wordt ondersteund door het feit dat in de jaren tachtig veel bekende naaktscènes zijn gemaakt (Flodder, Schatjes) en die zijn zonder uitzondering een stuk aantrekkelijk om te zien dan die uit de jaren zeventig.

“Ik heb spijt van elke naaktscène”

Renée Soutendijk en Victor Löw in De flat, 1993

Regisseur Ben Verbong (Het meisje met het rode haar, De onfatsoenlijke vrouw, De flat) is genuanceerder: “Als er geen naakt in een film voorkomt is dat opmerkelijk; het is namelijk een normaal bestanddeel van ons menselijk bestaan.” Hij ziet dan ook geen grens in wat je in een film kunt laten zien. Hij wijst daarbij op zijn film De flat, waarin hij behoorlijk ver is gegaan. “Hoe ik iets wil laten zien bepaal ik zelf en niemand anders,” merkt hij vastberaden op. Actrice Ellen ten Damme (Volle maan, Interview) heeft echter wel vaak last van de onvermijdelijke naaktscènes: “Ik heb spijt van alle naaktscènes die ik gespeeld heb. Ik dacht vroeger dat dit voor een actrice als normaal werd beschouwd. Ik zat er nooit op te wachten in ieder geval, want leuk is natuurlijk anders.” Ook zij denkt dat veel mensen zich vaak aan naaktscènes ergeren. Toch valt op dat in de jaren negentig terughoudender wordt omgegaan met naakt. Het is onduidelijk of dit aan de regisseurs ligt, of dat actrices misschien kritischer geworden zijn en vaker nee zeggen. Katja Schuurman bijvoorbeeld is slim geweest en heeft een aantal jaren gewacht voordat ze in De oesters van Nam Kee (en Playboy) haar lichaam aan hunkerende pubers toonde. Het succes van deze film was nooit zo groot geweest als ze al regelmatig in haar evakostuum te zien was geweest.

Verouderd beeld

Tatjana Simic in Flodder, 1986

Filmfan Rob Koning denkt dat het beeld van Nederlandse films verouderd is: “Als je mensen vraagt hoeveel Nederlandse films ze de laatste jaren hebben gezien, beginnen ze meestal over Turks Fruit (1973). En dan hebben ze films als De Tweeling, De Zaak Alzheimer, Simon en In Oranje niet gezien. Dat zijn allemaal succesvolle Nederlandse films zonder naakt en daar hoor je dan niemand over.” Sinds de jaren zeventig zijn de naaktscènes dus esthetisch interessanter geworden, maar aan de andere kant ook functioneler. Mensen lopen niet meer naakt door het beeld, omdat “dit personage nu eenmaal geen kleren draagt”. Als er stevig op los wordt gevreeën in een film, dan heeft dit meestal wel een doel.

“Een echte penetratie moet kunnen”

Seks is dus echt niet uit de Nederlandse film weg te denken, omdat het onderdeel is van het leven. Niemand lijkt er dan ook op tegen te zijn dat dit een onderdeel van een film is. Roef Ragas vindt dat je daarbij alles kunt tonen in een film: “Een echte penetratie moet kunnen. Zolang je maar geen mensen- of dierenrechten schendt.” Dit sluit aan bij het pleidooi van Ben Verbong, die aangeeft dat een regisseur bepaalt hoe hij een verhaal in beeld wil brengen. Wel ergeren mensen zich aan dat vrouwelijk schoon wordt gebruikt om mensen naar de bioscoop te lokken. Dit lijkt echter grotendeels een overblijfsel van de jaren zeventig en tachtig want de hoeveelheid naakt in de Nederlandse film is de afgelopen jaren aanzienlijk afgenomen. Misschien is dit wel zo omdat de Nederlandse film veel aan populariteit heeft gewonnen. Er zijn geen kunststukjes meer nodig om mensen voor een Nederlandse productie naar de bioscoop te krijgen.

Muziek / Album

Alleen voor de heb

recensie: The Karelia - Divorce at High Noon

Alex Kapranos is goed te verkopen. Zijn bekendste band Franz Ferdinand was vorig jaar de meest populaire van de muziekbizz en daar kan volgens velen een slaatje uit worden geslagen. Zelfs uit de vorige band van Kapranos: The Karelia. Fans betalen grof geld voor de originele opnamen van The Karelia’s Divorce at High Noon. De met lege handen en thuiszittende Karelia-leden ruiken geld en de naar datzelfde geld smachtende platenmaatschappijen springen als bezetenen op hun voorbijkomende prooi. Maatschappij Roadrunner komt als winnaar met een re-release van de destijds, en nu spreken we over 1997, nauwelijks opgemerkte plaat.

~

Op de hoes van Divorce at High Noon prijkt een mooie jaren ’60 kleurenfoto van vier heren in pak met Kapranos als middelpunt. De vier heren gelijken The Kinks, maar schijn bedriegt. Want Kapranos, die zich destijds nog Alex Huntley noemde, maakte samen met Thomson, Wylie, Falls, respectievelijk op bas, trompet en drums een milde vorm van art-rock. Althans, zoals die volgens de The Karelia’s definitie moet klinken. Je hoort het terug in een jazzy, jaren ’40 nachtclubachtig geluid, waar Huntley overheen zingt als de slome broer van Jim Morrison. Jammer genoeg biedt het geluid te weinig afwisseling en na de eerste luisterbeurt wordt de algemene mening het beste door de band zelf verwoord. Aan het einde van Crazy Irritation schreeuwt de band “bored!” De spijker op zijn kop.

Aandacht vasthouden is moeilijk

Om niet te kort door de bocht te gaan moet je The Karelia meegeven dat ze in de post-Nirvanatijd en in de periode dat iedereen als Radiohead wilde klinken zo een afwijkende plaat hebben afgeleverd. De plaat kent nauwelijks een hit voor de ether, maar The Karelia probeert in hun stijl de boel veel kleur te geven, waar Love’s a Cliché en Nostalgia goede voorbeelden van zijn. Maar over het algemeen blijft het bij proberen. The Karelia moet het meer hebben van de inventieve teksten, die overigens vaak wegvallen door het gemompel van Kapranos. Soms heeft The Karelia iets Doors-achtig. Bijvoorbeeld in het nummer Exaggeration, maar nog meer in Garavurghty Butes. Het poogt het trippende The End na te bootsen, maar het lukt de band niet om de aandacht van de luisteraar vast te houden.

Leuk hebbedingetje

De aandacht wordt wel vastgehouden bij het kortste en sterkste nummer van de plaat, The Devil Rides Hyndland. Het nummer is geheel instrumentaal en het meest afwijkende nummer van de plaat. Dat is misschien wel het meest typerende voor Divorce at High Noon. Het was voor zijn tijd afwijkend, maar binnen de plaat springt er nauwelijks een nummer uit. De re-release moet in zijn geheel gedragen worden door de naam van de populaire zanger. Maar in hoeverre Kapranos dat gaat lukken, zou een goede vraag kunnen zijn, want Kapranos is nog steeds geen echt rockidool. Een cd van bijvoorbeeld het eerste bandje van Kurt Cobain zou een stuk interessanter geweest zijn. Nu blijft het bij een leuk hebbedingetje van die zanger van die toffe band die in 2004 zo’n ijzersterke plaat heeft gemaakt.

Kunst / Expo binnenland

De laatste halte voor Parijs

recensie: De Haagse School en de jonge van Gogh

Op 11 mei 1885 schreef Vincent van Gogh de volgende woorden: “Als men Thijs Maris niet te beroerd en te melancholiek gemaakt was om te werken, misschien had hij iets verbazends gevonden.” Matthijs Maris sleet de laatste dagen van zijn leven in Londen, moe en uitgeput na jarenlang schilderen in opdracht van een kunsthandelaar. Hij was in handen gekomen van handelaar Daniel Cottier die hem een verblijf in Engeland aanbood, in ruil voor het alleenrecht op de verkoop van zijn totale productie. Maris heeft daarmee zijn artistieke vernieuwing opgeofferd voor de commercie.

Anton Mauve – Schapen op een dijk, ca. 1870
Olieverf op doek, 59 x 100 cm. Coll: Gemeentemuseum Den Haag

In januari 1876 richtten enkele Haagse kunstenaars de Hollandsche Teeken Maatschappij op, een vereniging die zich tot doel stelde de aquarel te promoten. De oprichters, Anton Mauve, Jacob Maris en Hendrik Willem Mesdag, wilden waterverfschilderijen promoten door middel van het organiseren van tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Deze tentoonstellingen waren niet alleen bedoeld om het vakmanschap en de bekwaamheid van de kunstenaars te tonen, er werden ook werken verhandeld. Bovenstaand citaat over Matthijs Maris is misschien goed om in het achterhoofd te houden bij het bezichtigen van de tentoonstelling De Haagse School en de jonge Van Gogh in het Haags Gemeentemuseum. Hierin staat centraal de problematische relatie die Vincent van Gogh onderhield met de afzonderlijke leden van de Haagse School en het Haagse commerciële kunstklimaat.

Opleiding

De Hollandse Teeken Maatschappij werd vijf jaar voordat Vincent van Gogh zich voor de eerste maal in Den Haag kwam vestigen opgericht. Na een mislukte carrière bij de kunsthandel Goupil, waarvoor hij in vestigingen in Den Haag en Londen had gewerkt, en een poging tot het uitoefenen van het beroep van godsdienstleraar en evangelist, besloot hij tot een bestaan als kunstenaar. Na een jaar te hebben doorgebracht aan de Koninklijke Academie in Brussel, ging Van Gogh in Den Haag in de leer bij zijn aangetrouwde neef Anton Mauve, één van de oprichters van de Hollandse Teeken Maatschappij.

Vissersmeisjes

Vincent van Gogh – Sien met sigaar in de hand, 1882
Potlood, wit krijt en inkt. Coll: Museum Kröller-Müller Otterloo

Het was Mauves intentie om Vincent op te leiden tot een schilder/tekenaar die in korte tijd veel werk zou verkopen. Daartoe bracht Mauve Van Gogh in contact met schilders uit de Haagse School en probeerde hem aan te zetten tot het schilderen van aquarellen van Scheveningse vissersmeisjes. Maar Van Gogh wilde anders, zijn interesses lagen niet bij de impressionistische landschappen en de strand- en visserstafereeltjes van de Haagse School, maar bij de arbeiders. Samen met generatiegenoot en schilder G.H. Breitner was hij met name geïnteresseerd in de moderne Franse literatuur van Zola, Flauber en de gebroeders de Goncourt. Breitner liet Vincent van Gogh daarom de achterbuurten van Den Haag zien, wat al gauw zijn uitwerking zou vinden in Van Goghs tekeningen.

Mijnwerkers

Het was Van Goghs doel om bij een tijdschrift als de Graphic of The Illustrated London News aan de slag te gaan. Dit soort tijdschriften toonden afbeeldingen uit de actualiteit of scènes uit de grote stad of van het platteland. Delen van deze tijdschriften liggen in de vitrines die in de tentoonstellingsruimten staan opgesteld. De afbeeldingen uit deze bladen hebben gemeen dat ze veel menselijke figuren bevatten. Dit is ook wat Van Gogh tekende voor hij naar Den Haag trok. In de Borinage in België maakte hij bijvoorbeeld veel tekeningen van de arbeiders uit deze mijnstreek. Lang zou de meester-leerlingrelatie tussen Anton Mauve en Vincent van Gogh dan ook niet duren.

Sfeer

Vincent van Gogh – Mijnwerkersvrouwen in de Borinage, 1882
Aquarel, gehoogd met wit. Coll: Museum Kröller-Müller Otterloo

Niet alleen worstelde Van Gogh met zijn onderwerpskeuze, ook moest hij nog een eigen stijl zien te vinden. De tentoonstelling herbergt schilderijen van Van Gogh, Breitner, en oude meesters van de Haagse School en toont met name hoe Van Gogh onder invloed van schilders van de Haagse School van zijn met veel mensen bevolkte tekeningen tot rustiger composities komt. In de tentoonstelling lijkt men te hebben geprobeerd de sfeer van de jaren 80 van de negentiende eeuw te reconstrueren. De wanden hangen vol met schilderijen van de meesters van de Haagse School. Waar we in de twintigste eeuw gewend waren geraakt aan de white cube, de tentoonstellingsruimte met witte wanden en veel ruimte tussen de afzonderlijke werken, heeft het Haags Gemeentemuseum ervoor gekozen de tussenruimte te beperken. Tussen alle schilderijen bevinden zich schilderijen en tekeningen van Van Gogh. Zo hangt er aan één wand van de tentoonstelling een serie tekeningen van Sien, prostituee, zwanger, model van Van Gogh en inwonend bij de schilder. Een goede daad volgens Vincent van Gogh, maar totaal onacceptabel binnen de kunstwereld van de hofstad. Het is de enige serie tekeningen binnen de tentoonstelling die niet onderbroken wordt door werken van de Haagse School.

Door deze manier van tentoonstellen wordt het des te duidelijker: Vincent Van Gogh verschilde wezenlijk van de Haagse School, zowel qua onderwerpskeuze als qua stijl, materiaalgebruik en levensstijl. De tentoonstellingsmakers lijken het zich te hebben beseft: “Het oeuvre van Van Gogh en de Haagse School, er zijn wel degelijk connecties maar toch overheersen de verschillen.”

Theater / Voorstelling

Blijspellig overspel

recensie: Nationale Toneel - De Methode Ribadier

Een grote pimpelpaarse verstoppertjeswand vult het toneel. In de wand zijn deuren en kastjes weggewerkt, die tijdens de voorstelling diverse keren worden opengetrokken. Dan wordt er weer iemand verstopt in een kast, dan verdwijnt er iemand naar de keuken of naar buiten en dan gaat er een kastje open waar een fles wijn tevoorschijn wordt gehaald. En er zit ook nog een schuifraam in de muur verwerkt, waar een paar keer een slungelige figuur naar binnen kukelt. Als er dan ook nog gegoocheld wordt, is het circus compleet. Het Nationale Toneel speelt De Methode Ribadier.

~

Het stuk van Fransman Georges Feydeau (1862-1921) over vreemdgaan is weer eens afgestoft en regisseur Frans Strijards durfde ermee aan de slag te gaan. Het werk van Feydeau wordt ook wel eens boulevardtoneel genoemd. Zijn stukken moeten altijd vermaken en vrolijk zijn. Dat is ook wat overheerst in dit toneelstuk. Er worden zelfs illusionistische trucs uit de hoge hoed getoverd om het publiek te vermaken.

Spel

De Methode Ribadier gaat over overspel, en er wordt letterlijk een spel met iedereen gespeeld. De man des huizes (Gijs Scholten van Aschat) gaat vreemd, zonder dat zijn vrouw (Ariane Schluter) dat in de gaten heeft. Zij slaapt namelijk door toedoen van een van zijn tovertrucjes. En dan is er ook nog een minnaar van de vrouw in het spel, die door de echtgenoot min of meer in vertrouwen wordt genomen. Het wordt er allemaal niet eenvoudiger op, zoals bij veel relatiekomedies.

Bedroevend laag

~

Deze voorstelling moet het – naast de wat overdreven illusionistische kunsten – vooral hebben van (simpele) taalgrappen. Zo nu en dan is dat humoristische niveau wel zo bedroevend laag, dat het bijna het Bassie en Adriaan-niveau benaderd. Zulke laagdrempeligheid wekt op den duur irritaties op, maar het gros van het publiek lijkt zich doorgaans prima te vermaken. Het is natuurlijk ook maar net hoe je pet staat op zo’n avond. Maar het aantal echte sterke en doordachte grappen is op één hand te tellen.

Laurel & Hardy

In een blijspel moet natuurlijk vrolijk gespeeld worden, vandaar dat er wat slapstick-elementen in verwerkt zijn. Sommige scènes doen een beetje denken aan Laurel & Hardy. Het heeft zeker iets komisch en dat komt niet in de laatste plaats door de acteurs. Stefan de Walle (Cyrano en Wachten op Godot) als de minnaar van de vrouw is erg goed in zijn lichaamstaal. Je moet wel een ontzettende zuurpruim zijn, wil je niet een keer lachen om zijn geklungel en uitstekende mimiek. Ook de verschijning van Gijs Scholten van Aschat is geestig, al is hij wel wat serieuzer in zijn rol. De enige vrouw in dit stuk, Ariane Schluter, heeft duidelijk wat meer moeite met een klucht als deze. Ze probeert mee te komen met de rest, maar redt het niet om overtuigend en ook nog ’s grappig over te komen. Dit is duidelijk haar ding niet.

Doorgeslagen

Het zal niet gemakkelijk zijn geweest om deze komedie in te studeren, maar zo te zien heeft Strijards de touwtjes goed en strak in handen. De voorstelling an sich is daarom wel fascinerend om naar te kijken. Je kunt hem prijzen om zijn dubbelzinnige constructies en de eenvoud. Dat geldt overigens niet voor de humor. Want qua grappen is het Nationale Toneel echt een beetje doorgeslagen. Je stoort je op den duur gewoon aan de laagdrempeligheid en in combinatie met de goocheltrucs voel je je als publiek niet geheel serieus genomen. Toch pleit het wel voor Strijards dat hij geprobeerd heeft er eens iets anders van te maken dan een gewone overspelkomedie waar we er al zoveel van hebben gezien de afgelopen jaren. Maar misschien kan Feydeaus werk beter in de la blijven liggen dan er dit mee te doen.

De Methode Ribadier wordt tot en met 17 april 2005 opgevoerd.

Muziek / Album

Lekkere knullen met een lekker geluid

recensie: Mando Diao - Hurricane Bar

De nieuwe cd van Mando Diao is eigenlijk niet zo nieuw meer. De cd ligt namelijk al maanden in de winkel. Navraag bij de platenmaatschappij leerde ons dat dit een geïmporteerde versie was en dat de Nederlandse release later zou komen. Dus nu hebben we eindelijk Hurricane Bar, de tweede cd van de Zweedse band officieel in huis.

~

Het is eigenlijk een vreselijk cliché, maar een tweede cd is altijd spannend. Valt het tegen, valt het mee, heeft de band een grote stap vooruitgemaakt ten opzichte van de eersteling? Allemaal vragen die in je opborrelen zodra je het hebt over ‘de tweede van’. Hurricane Bar leek bij eerste beluistering een beetje tegen te vallen. Het eerste album van Mando Diao, Bring ‘em In was namelijk wel heel erg goed. Na meerdere luisterbeurten begint het toch te kriebelen: ze hebben het toch geflikt, maar het is gewoon een iets andere band geworden.

Typisch Zweeds

Het geluid van Bring ‘em In lag erg in het verlengde van The Strokes gemengd met The Beatles (verwar ze dus absoluut niet met wereldpopster Manu Chao!) Deze nieuwe plaat lijkt echter meer op het geluid van landgenoten The Hives, dus wat meer punkrock. Toch gaat deze vergelijking wat scheef, want de muziek van Mando Diao is melodieuzer. Ze heeft een flinke tik meegekregen van de Engelse sound van bijvoorbeeld The Clash in opener Cut The Rope. God Knows en Down In The Past hadden echter ook door The Hives geschreven kunnen worden. Dit ligt vooral aan het gitaarspel van gitarist en het accent van zanger Björn Dixgård die hetzelfde maffe Zweedse toontje heeft als Hives-zanger Pelle Almqvist.

Geen slecht nummer

Een bijzonder goed nummer, dat heel erg klinkt zoals vroeger de enige echte Nederlandse Britpop-band Supersub klonk, is You Can’t Steal My Love. Het is iets minder volgepropt met allemaal scheurende gitaren zoals veel van de nummers op Hurricane Bar, maar heeft een mooie balans tussen de instrumenten en zang. Ook het Beatlesque Added Family mag er zijn. Toch wringt het wel, want eigenlijk staat er geen slecht nummer op deze plaat, maar Bring ‘em In klonk toch net iets lekkerder en rockte net iets harder.

Lekkere jongetjes

De eerdere vergelijking met The Clash roept meteen een andere vergelijking op, namelijk met The Libertines. Hun laatste album lijkt inderdaad qua sound en intensiteit zeker in het verlengde te liggen van dit album van Mando Diao. Nog een overeenkomst is dat beide bands bestaan uit aantrekkelijke ruige lekkere van de straat gepikte jongetjes. Iets wat bij hun optredens altijd zorgt voor grote hoeveelheden meisjes vooraan bij het podium bij optredens. Als je dat zelf in levende lijve wil bekijken kan dat, want in maart komt Mando Diao naar Groningen en Amsterdam.

Muziek / Album

Verplichte kost

recensie: The Chemical Brothers - Push the Button

.

~

De Broers zelf laten er geen twijfel over bestaan. Ze zijn er weer en ze gaan ervoor! “Don’t hold back! The time has come!” schalt het uit de speakers in Galvanize, de ruige single en opener van het album. Deze mix van de bekende chemische beats en hiphop zet gelijk de toon. Met uitzondering van het zeurderige tweede nummer (The Boxer) voorziet het duo de luisteraar tot halverwege de cd van een scala aan stevige baslijnen, duistere sounds en pakkende beats die samen een heerlijke old-skoolsfeer oproepen. Hoewel de nummers muzikaal gezien duidelijk verschillen van hun eerste cd’s (alleen Come Inside herinnert echt aan de Big Beat-periode van Exit Planet Dust), doet het je denken aan de begindagen van de underground-dance, toen de broers begonnen en The Prodigy opkwam temidden van illegale raves. Anarchistische punk-dance die niet eens zo ruig hoeft te zijn om er toch stevig in te knallen.

Gemakzucht

Na een half uurtje word je echter wreed uit je trip verstoord door het volledig overbodige nummer Left Right, een gemakzuchtig anti-Bush hiphopnummer waarvoor ze een nietszeggende en middelmatige rapper Anwar Superstar (die naar het schijnt het broertje van Mos Def is) uit de kast hebben gehaald. Deze oproep tot pacifisme is onorigineel, te weinig verrassend en gewoonweg te saai om een boodschap over te brengen. Het lijkt erop alsof dit nummer uit commercieel oogpunt is gemaakt (“iedereen doet dit tegenwoordig, dus waarom wij ook niet?”) en niet met een onderliggend artistiek of politiek fundament.

Diversiteit

Is de koek hierna op? Dat niet, maar de koek verandert wel van smaak. De laatste nummers zijn erg divers, van de popsong Close Your Eyes, via het van een Jamaicaanse bubbling-riddim voorziene Shake Break Bounce tot het Fatboy Slim-achtige Marvo Ging. Als uitsmijter worden we getrakteerd op het prachtige Surface to Air. Dit meeslepende, hypnotiserende nummer bezorgt je een glimlach op je lippen, doet je je ogen sluiten en laat je zweven, ver, ver weg. Alsof New Order een dromerige versie speelt van het nummer Golden Path, de samenwerking tussen The Chemical Brothers en The Flaming Lips.

Geen rode draad

Push The Button is, net zoals zijn voorganger Come With Us, een veelzijdig album; voor de pure danceliefhebber waarschijnlijk tè veelzijdig. Er zit niet echt een rode draad in. In tegenstelling tot de meest recente cd’s van de eerder genoemde artiesten, is ‘karakterloos’ absoluut niet van toepassing op deze Push The Button. Op een enkele uitzondering na bezit elk nummer op een heel eigen wijze de originaliteit en energie die we van Tom en Ed gewend zijn. Opnieuw bewijzen ze dat ze niet slechts in de marge opereren maar aan het front van de relevante dance staan. Het is zeker niet hun beste album, maar het blijft verplichte kost.

Theater / Voorstelling

Max Havelaar vooral lichtvoetig en vrolijk

recensie: Max Havelaar

~

De Max Havelaar van Multatuli zet mensen heden ten dage nou niet bepaald aan tot lezen: dikke pil, negentiende-eeuws, zware kost. Een boek dat nogal stug is van opbouw, ook. Des te beter dat Ger Thijs er een toneelbewerking van heeft gemaakt: dan kunnen we dat hele verhaal in een paar uur tijd verstouwen. Zo’n soort bewerking maakte Thijs eerder met groot succes van onder meer De boeken der kleine zielen van Louis Couperus. Daarvan knutselde hij in 1993 een te behappen, maar vooral ook meeslepend toneelstuk. Max Havelaar is echter van een andere orde dan een gewone roman. Het boek is een samenraapsel van vormen en stijlen en tussenvoegsels en zijsporen. Ger Thijs laat die verwarring achterwege en houdt zijn versie simpel. Dat is tegelijkertijd de kracht en de zwakte van deze voorstelling.

Een unicum in toneelland. Het publiciteitsmateriaal voor Max Havelaar zet je als toeschouwer totaal op het verkeerde been. Op affiches en flyers staat een ernstig kijkende Thom Hoffman met woeste aanplaksnor en ontbloot bovenlijf. En die gaat dus onze Nationale Held spelen, die gaat strijden tegen de onderdrukking van de ‘inlanders’ in Ons Indië? Die foto roept een sfeer op van zweterige warmte, van door gamelan-muziek begeleide mystieke hocus pocus, van een hoogbevlogen Max die ondanks persoonlijke armoede en tegen de gevestigde orde in knokt tot hij erbij neervalt. Dat klopt dus niet, dat beeld maakt deze voorstelling niet waar. Daarvoor is deze Max Havelaar niet ernstig genoeg.

Toegankelijk

~

Wat is er dan wel te zien? Een buitengewoon toegankelijke, te begrijpen korte samenvatting van het beroemde verhaal. Dat verhaal gaat over de Nederlandse ambtenaar Havelaar op Java, die het onbegrijpelijk vindt dat de plaatselijke autoriteiten de bevolking afhouden van het verbouwen van hun eigen eten om zonder betaling voor hen te komen werken. Met armoede en honger als gevolg. Ongehoord! En de Nederlandse koning Willem III weet ervan en knijpt een oogje dicht.

Koffiehandelaar

Om ons in de juiste stemming te brengen voor wat komen gaat, spreekt koffie-‘makelaar’ Droogstoppel (een geestige, geniaal acterende Kees Hulst) een formele proloog uit, met bolhoed en al, staand voor het nog neergelaten doek. Dit wordt een degelijk, ouderwets avondje toneel, dat is meteen duidelijk. Droogstoppel krijgt van zijn oude bekende Sjaalman (Thom Hoffman) op straat een pak paperassen in handen geduwd. “Dat moet een boek worden,” zegt Sjaalman, en koffiehandelaar Droogstoppel moet het uitgeven. Droogstoppel weet zich geen raad met die opdracht, want hij ziet de winst voor zijn handel er niet aan af. Toch neemt hij het ‘pak van Sjaalman’ wel serieus.

Schuifdeuren

Lastig aan deze voorstelling is vervolgens dat de gekozen vorm nogal gekunsteld is. Sjaalman alias Havelaar komt op zondagmiddagen bij Droogstoppel op bezoek, waar familie en vrienden van de zurige Droogstoppel helpen bij het uitspelen van de kern van het Indische verhaal. Dat leidt aanvankelijk tot opzettelijk tussen–de-schuifdeuren-toneel, stuntelig, lichtvoetig en vrolijk. Pas later wordt de Indische vertelling echt meeslepend. Dan mag Thom Hoffman gewoon spelen dat hij Max Havelaar is, Strijder tegen Onrecht. Pas dan valt de hele constructie op zijn plaats, en wordt dit een mooie voorstelling.

Olijk

Helaas is die pret van korte duur, want het Indische verhaal vormt het kortste deel van het stuk. Al met al is dit een soort gedramatiseerd uittreksel van het boek. Alle psychologische diepgang, alle franje en opsmuk zijn eruit verdwenen. Misschien is Multatuli’s Max Havelaar wel gewoon te complex en een niet tot script te bewerken boek. Dit is niet voor niks de zevende toneelversie ervan. Ger Thijs heeft die vuistdikke roman teruggebracht tot een tekst van 58 bladzijden. Dat leidt onvermijdelijk tot oppervlakkigheid. De tekst is eerder grappig dan serieus. Dit is een olijke vrolijke Max Havelaar geworden.

Herinnering

Desondanks is dit wel degelijk een vermakelijke avond toneel, met een meeslepend verhaal en goede acteurs. De beste aanpak voor de toeschouwer is dan ook de herinnering aan het boek links te laten liggen en gewoon te gaan kijken. Al is het maar omdat Kees Hulst bijzonder fraai is als Droogstoppel, en omdat Thom Hoffman eindelijk een keer zijn grote acteertalent in vlees en bloed laat zien.

Max Havelaar is te zien tot en met 7 juni 2005.

Muziek / Album

Utrechtse elektronica

recensie: Beluga Recordings - Blue4coldred4warm

Het Utrechtse label Beluga Recordings werd opgericht in 2003 en heeft voornamelijk jonge, onbekende producers van experimentele elektronische muziek en dito videoartiesten in haar stal staan. In de loop van dit jaar brengen veel van de Beluga-acts, die voornamelijk uit Nederland en het Verenigd Koninkrijk afkomstig zijn, een eigen album uit. Om de elektronicaminners alvast warm te laten lopen, brengt het label een promo-verzamelaar uit, Blue4coldred4warm, met daarop een vooruitblik op wat ons de komende tijd te wachten staat.

Blue4coldred4warm is een erg afwisselende plaat. De luisteraar wordt een gevarieerd menu voorgeschoteld bestaande uit loungy electro, noisy dub, samples en sferische soundscapes, ja, eigenlijk alles zolang het maar redelijk down-tempo is en niet naar commercie of gemakzucht ruikt. Niet alle nummers zijn even sterk, maar er zitten pareltjes tussen. Het eerste nummer van Xorc is meteen al een lekkere minimalistische electroknaller die je op direct op scherp zet. De meeslepende groovy nummers van Cousin Lou en Electric Puha laten een hele andere, maar minstens net zo interessante kant van het label zien. Er staan ook een paar prachtige dromerige, sferische nummers op, de hoogtepunten van de cd. Het eerste is Dust of Centuries van Dr. Perceptron, die goed naar de platen van Kraftwerk heeft geluisterd. Ook het duistere E.B.O.P. Shuffle van Umami, dat erg doet denken aan de dromerige, duistere tracks van Boards of Canada, is van uitzonderlijke kwaliteit.

Soundscapes

Helaas zijn er enkele tracks die te weinig muziek in zich hebben en een iets te hoog abstract sound/sample-gehalte. Veel electronica-cd’s plaatsen zulke stukken als een muzikale brug tussen twee tracks. Waarom Beluga ervoor kiest om van bepaalde artiesten alleen een soundscape op te nemen in deze verzamelaar, is mij een raadsel. Slechte promotie voor de artiest, lijkt me. Het zijn geen slechte soundscapes maar dit lijkt me geen uitgelezen manier om een artiest te introduceren. Of komen deze artiesten later dit jaar met een album helemaal vol soundscapes? We zullen zien…

Charmante nummers

Ondanks dat de meeste nummers heel minimaal geproduceerd zijn, stralen ze bijna allemaal veel warmte uit. Het zijn charmante nummers, duidelijk met liefde gemaakt, die je helemaal inpakken. Blue4coldred4warm is als een striptease: de cd laat je gluren en kleine hapjes proeven. Het komende jaar moeten we dit label goed in de gaten houden want het zou me niets verbazen als Beluga de komende tijd veel kwaliteitsalbums uit zal brengen.

PS: Voor wie hierop niet kan wachten: 11 maart is de releaseparty in het SJU jazzpodium in Utrecht waar deze cd officieel wordt gepresenteerd. Een aantal van de muzikanten zullen live hun kunsten vertonen.

Boeken / Fictie

Dubbel drama

recensie: Susan Glimmerveen - De reizende voorstelling

“Het drama van groepsreizen” staat er als toevoeging op het omslag van dit boek te lezen. Wil de uitgever ons duidelijk maken dat dit een verhaal is over mensen die in niet-alledaagse omstandigheden met elkaar om moeten gaan, zonder elkaar eigenlijk echt te kennen en elkaar dus ook niet kunnen vertrouwen? Dan heeft de uitgever het boek misschien maar half begrepen. Want De reizende voorstelling speelt zich misschien af tussen een groepje reizigers in Afrika, in werkelijkheid is het een spel met feit en fictie.

De personages in dit tweede boek van Susan Glimmerveen, die in 2000 debuteerde met Kaf, moeten het bijna allemaal doen zonder echte naam: De Verpleegster, Twee Linkerhanden, Juf, Wolf, Schot. Een van hun eigenschappen is de basis voor hun karakter. Alleen Ena, negentien jaar en tweelingzus van de zwaar gehandicapte Nina, en Fie, zestig-plus, weduwe en bibliothecaresse, dragen hun eigen naam. Maar welke rol spelen zij?

Avontuurlijk

~

De groep rijdt in een aftandse vrachtwagen door Afrika en elk groepslid doet alsof hij of zij bijzonder avontuurlijk is ingesteld, maar in werkelijkheid blijkt iedereen meer op zoek naar zichzelf. Juf vlucht voor stress maar kan haar opgefokte houding niet van zich af schudden. Ena haat haar familie en ook zichzelf, want ze lijkt maar niet los te kunnen komen van haar vegeterende zus. Ze zoekt en vindt een uitdaging in Schot, de cynische en gesloten chauffeur, op wie ze verliefd wordt. Fie, die de rol van Moeder heeft gekregen omdat ze eigenlijk te oud is voor de reis, houdt Ena en Schot nauwlettend in de gaten.

Verborgen leed

Fie is de hoofdpersoon van het verhaal. Met haar overleden man, die de laatste jaren van zijn leven steeds verder lichamelijk en geestelijk aftakelde, speelde ze toneelstukken. Zij was Martha en hij George uit Who’s Afraid of Virginia Woolf?, of ze speelden Pinter of Beckett. De rollen van de reizigers zijn toneelrollen en Fie speelt de hoofdrol in haar eigen drama. Voor Fie moeten de mensen hun rol vervullen: het zijn fictieve karakters die bestaan bij de gratie van gecompliceerde relaties en verborgen leed. Fie zelf heeft haar driejarige zoontje verloren aan moord. Wat heeft Schot daarmee te maken?

Pure fictie

De reizende voorstelling is wel degelijk ‘Het drama van groepsreizen’, maar dan in een andere betekenis van drama: toneel. De personages en hun verhalen zijn pure fictie, zelfs binnen het werkelijkheidskader van de roman zelf:

Iedereen heeft een verhaal. Zonder verhaal zouden we weinig van elkaar verschillen. We hebben het nodig om onszelf te zijn. Wie de draad van zijn verhaal kwijtraakt, verliest zijn identiteit. […] Maar iedereen leent verhalen en poetst er zijn eigen verhaal mee op. Mensen lenen ze uit de bibliotheek en brengen ze weer terug. Of ze pikken ze ergens op en gaan ermee aan de haal. […]
Mensen willen niet in verwarring worden gebracht, dan voelen ze zich bedrogen. Ze zeggen: ‘Je schendt mijn vertrouwen,’ of: ‘Je bent niet goed wijs.’ Mensen eisen een consistent verhaal. Ze beseffen niet dat het leven zo chaotisch is dat elk verhaal dat je erover vertelt gekunsteld is.

Blauwwangig

Omdat Fie en Ena de enige reizigers zijn die een naam hebben, krijgen zij het voordeel van de twijfel: zij hebben een naam en zij zijn echt. Maar al snel blijkt dat ook zij hun identiteit lenen. Ena identificeert zich met impressionistische dichters en gebruikt woorden als ‘bolle blauwwangige wind’, ‘springlichtend’ en schrijft ‘zo’ consequent met twee o’s. Fie leent toneelteksten, maar daar blijft het niet bij. Glimmerveen gebruikt de verschillende registers op een ingenieuze manier, die nergens gekunsteld overkomt. Sommige dialogen zijn als toneeltekst opgeschreven, andere stukken vormen een monoloog. Regieaanwijzingen ontbreken, maar dat maakt De reizende voorstelling nou juist zo spannend.

Fie raakt verwikkeld in haar eigen toneelstuk en ze sleurt Schot en Ena mee. Glimmerveen weet van de spanning tussen feit en fictie, waarmee haar personages worstelen, ook een worsteling te maken die de lezer treft. Want wat moet hij zelf geloven?
Glimmerveens tweede boek zit buitengewoon knap in elkaar. Pas op de laatste bladzijden grijpen de gebeurtenissen in elkaar, om je als lezer in opperste verwarring achter te laten. Want wat is nu echt? De reizende voorstelling is in ieder geval ècht een goed boek.

Muziek / Album

Hand in hand rocken

recensie: Open Hand - You and Me

“An epic guitar rock masterpiece,” zo luidt de omschrijving. Weliswaar afkomstig van de band zelf, maar voor het gemak zien we dat even door de vingers. Met You and Me verkent het uit Los Angeles afkomstige Open Hand volgens eigen zeggen de grenzen tussen indie, metal, stoner, hardcore, progrock en garage. ‘Het mag daarbij een wonder heten dat de band anno 2005 nog bestaat nadat in de zomer van 2003 de toenmalige bassist en gitarist er de brui aan gaven. Het zal ons eerlijk gezegd een zorg zijn. Hoe de plaat klinkt is veel belangrijker. En dan vooral of ie inderdaad zo lekker is als ze zelf beweren.

~

Qua sound doet You and Me vooral denken aan een mix van Black Sabbath, Kyuss (doch minder log), Queens of The Stone Age, Smashing Pumpkins en de latere Life of Agony, terwijl dichterbij huis de liefhebbers van het Nederlandse Lawn en Woost beslist aan hun trekken zullen komen. Noem het logge spacerock of zoiets. Grensverleggend is het niet, maar een ouderwetse portie psychedelische rock op zijn tijd doet wonderen dus daar malen we in dit geval niet om. Opener Pure Concentrated Evil hakt er meteen stevig in, waarbij de gelijkenis opvalt tussen de stem van zanger/gitarist Justin Isham en die van Life of Agony-voorman Keith Caputo. Ishams vocalen werden door Kerrang eerder omschreven als “a voice of pure velvet”. Isham merkte zelf op beïnvloed te zijn door iemand als Peter Gabriel, en die invloed is in Trench Warfare duidelijk te horen.

Weloverwogen keuzes

Het album bevat drie duetten, een weloverwogen keus zo blijkt. Isham: “I’ve always wanted to have other people sing on our records – especially strong, empowered women. It’s so boring to just hear a dude singing all the time about the kind of stuff that dudes sing about.” Het moet hem nageven worden: in dit geval pakt het goed uit. De kritiek van andere media dat de tweede helft van You and Me vooral slaapverwekkend zou zijn, wordt door ons zeker niet gedeeld!

Een ‘episch meesterwerk’ is het niet en de metal is ver te zoeken, maar desondanks is You and Me zeer zeker de moeite waard. Tot aan de release van de nieuwe Queens of The Stone Age is Open Hand verzekerd van een plaatsje in de stereo. Een verdomd lekker schijfje als je het ons vraagt! Erg pakkend bovendien. Aan de hitpotentie gaan we ons niet wagen. Suit yourself.