Coyote van Thomas van Aalten is een vreemd, bizar boek waar op het eerste gezicht geen touw aan vast te knopen is. Een junk loopt rond met een lading gevulde condooms in zijn aars en slaat wartaal uit. Een popjournalist met de naam Fjodor raakt verslingerd aan het sterretje Isabella en de pianist Vladimir komt te werken in een vreemde nachtclub en moet een onspeelbaar muziekstuk uitvoeren. De verslaafde tycoon Perez gooit mobiele telefoons in het water en probeert een deal op te zetten met Isabella’s zusje Chérie, en een tandarts genaamd Ivar Benedict ziet met lede ogen aan hoe zijn tuin het epicentrum blijkt te zijn van een reeks onverklaarbare aardbevingen.

Nèt niet te begrijpen

Het boek springt telkens heen en weer tussen de verschillende personages, die allemaal in de ik-vorm vertellen. Op het eerste gezicht zijn hun daden en gedachten prima te volgen; alleen de situaties waar ze in verzeild raken zijn verwarrend en soms lichtelijk absurd. Niet voor niets is Thomas van Aalten een groot liefhebber van de films van David Lynch (aan wie hij achterin het boek de speciale groeten doet). Coyote heeft dezelfde sfeer: je begrijpt het allemaal nèt niet.

Je kunt Coyote op verschillende manieren lezen. Eén manier is de bladzijden omslaan en hopen dat het op het einde allemaal logisch wordt en er een oplossing op de laatste pagina gloort. Dat je daar niet veel wijzer van wordt, kan ik je met een gerust hart verklappen. Maar is het dan beter om actief mee te doen, interpretaties te verzinnen en de zo moeilijk vindbare logica dan zelf maar op het verhaal toe te passen? Nee, want ook dan krijg je het deksel op je neus. Ondergaan is te passief, anticiperen is te veel van het goede en helpt je alleen verder van huis. Gelukkig geeft Van Aalten je op de laatste pagina een belangrijke aanwijzing. Niet dat je daarmee het raadsel op kunt lossen, maar je ziet de dingen opeens in een ander perspectief. Wéér een ander perspectief…

Geen woord te veel

Elk snippertje informatie is belangrijk, en met zijn dwingende taalgebruik laat Van Aalten je dat ook goed merken. Je wordt gedwongen om door de ogen van een personage te kijken naar de absurditeiten om hem heen en met hem mee te interpreteren. Elk detail is functioneel, alles lijkt in elkaar te grijpen, maar toch laat Coyote je niet verdrinken in die raadselachtige en onverklaarbare gebeurtenissen.

Dat komt doordat Van Aalten geen woord te veel op papier zet. Je kunt je zonder voorbehoud overgeven aan de mysteries in de betekenis van de taal, omdat de strakke, zorgvuldig neergeschreven en op sommige plekken zeer rake taal zelf je houvast biedt: je weet dat de zinnen kloppen, dat ze er staan met een reden en dat ze je verder helpen, zelfs al vertelt de inhoud je precies het tegenovergestelde.

Van Aalten laat je weliswaar door een labyrint draven, maar in tegenstelling tot sommige films van Lynch heb je bij hem wel het idee en de hoop dat je op een goede dag een uitgang zult vinden: een uitgang naar een platform dat je een schitterende blik biedt op de klasse en het vernuft van het hele bouwsel. En mocht je die uitgang toch niet kunnen vinden, dan is er in het doolhof zelf genoeg aanwezig waar je je blijvend over kunt verwonderen.

Bescheidenheid (“Ach, het is maar een mening”) of twijfel zul je niet snel aantreffen in de columns van Gerrit Komrij. Als een god zetelt Komrij hoog op de berg Olympus, alwaar hij meewarig zijn hoofd schudt wanneer hij op het gedoe van de Nederlandse politiek neerkijkt. Want politici zijn sukkels, architecten trouwens ook, en de tv, de cultuur en het onderwijs, dat stelt ook niks meer voor. Nee, goed beschouwd deugt er niet veel aan Nederland, als je Komrij mag geloven. Gelukkig maar, want waar zou onze nationale zuurpruim anders inspiratie vandaan moeten halen.

Schimpscheuten

Olympus

Of buitenlandse politici zoveel meer niveau hebben, is natuurlijk nog maar de vraag, maar Komrij mag hun Nederlandse collega’s graag afslachten. In zijn nieuwste bundel Meer gouden woorden doet hij dat uitermate geestig, ook al gebruikt hij soms bedenkelijke trucjes.
Geestig vind ik de manier waarop hij de bekakte ex-minister Laurens Jan Brinkhorst neerzet. Brinkhorst toonde veel begrip voor moslims die moeite hadden met de film Submission van Ayaan Hirsi Ali. Hij had sowieso veel begrip voor moslims die zich beledigd voelden. “Als ik voor het huis van mijn buurvrouw de hele dag ‘rothoer’ roep, wordt ze boos,” legt hij uit, waarop Komrij zich afvraagt: “Maar wat als die buurvrouw ook een rothoer is? Zijn fundamentalisten die op een totalitaire samenleving uit zijn ineens onze lieve buren.” Maar het gaat Komrij niet alleen om ’s mans standpunten, want als Brinkhorst zich beklaagt over de verruwing van de zeden, kan Komrij zich niet langer inhouden: “Kom je villaatje en je gebreide onderbroek eens uit.”

Dergelijke schimpscheuten zijn echter nog niets vergeleken met de manier waarop hij Balkenende te grazen neemt. Nu is ‘Jan Peter’ altijd een dankbaar mikpunt van spot, maar de manier waarop Komrij hem typeert, is onnavolgbaar: “Iedereen houdt hem voor de gek en hij verroert zich niet. Ze lachen hem uit en hij lacht beleefd terug. Ze laten hem struikelen en hij hinkt opgewekt verder. Ze zetten hun oordoppen op en hij steekt alweer van wal.”
En dan hebben we nog maar twee politici gehad, want of ze nu rechts zijn (Verdonk, Wilders) of links (Alders, Bos), ze gaan allemaal de gehaktmolen in. Aan Frits Bolkestein (oud VVD-leider en voormalig Eurocommissaris) wijdt Komrij zelfs drie columns, maar dat komt vooral omdat je uit het boek dat ‘Bolkie’ over zijn Brusselse jaren schreef, makkelijk de indruk zou kunnen krijgen dat hij zijn dagen voornamelijk vulde met “alleraardigste lunches” en “oergezellige concertjes”.

Bekrompenheid

Naast politici neemt Komrij in deze bundel ook zaken op de hak die hij van de zotte vindt. Zo leest hij in de krant dat de directeur van de koepel van woningcorporaties het heel normaal vindt dat corporatiedirecteuren extra salaris krijgen als ze veel woningen slopen. Slopen zou namelijk “extra inspanningen en kwaliteiten” vergen, zo legt de man van de koepel onbewogen uit, waarop Komrij snedig opmerkt: “Van slopers, dacht ik. Niet van directeuren.”
Maar soms gaat Komrij gewoon te ver, zoals wanneer hij suggereert dat Verdonk er eigenlijk om vraagt dat ze een keer wordt neergeknald (“Uiteraard mag Rita Verdonk ongehinderd blijven doorgaan met te ver gaan. We wachten op het schot.”) Net zoals hij te ver gaat wanneer hij minister Remkes neerzet als een ordinaire sekstoerist, omdat hij in Thailand vakantie vierde toen daar de tsunami toesloeg. Remkes, die door Komrij overigens geestig wordt getypeerd als een “slome pijpensteel”, kreeg indertijd veel kritiek omdat hij zich niet meteen naar het rampgebied spoedde. Dat mag, maar Komrij blijft in zijn column zodanig het ene vooroordeel over Thailand op het andere stapelen (“Zelfs de draaiorgelman weet dat Thailand neerkomt op seks met jong grut”), dat hij daarmee getuigt van een bekrompenheid die hij bij anderen zo afkeurt. Maar die twee uitglijers wegen toch niet op tegen al die andere vermakelijke observaties uit de bundel, die bewijzen dat Komrij qua stijl en scherpte nog steeds tot de beste schrijvers van het Nederlandse taalgebied behoort.