Een boek over kanker zal niet bepaald op eenieders verlanglijstje staan. En het vooruitzicht door bijna 600 pagina’s vol met deze gruwelijke ziekte te moeten ploeteren, stemt ook niet meteen vrolijk. Het moet echter gezegd: het is de moeite waard. De keizer aller ziektes is een uitermate interessant relaas over een heftige strijd.

Dit boek vertelt het verhaal van de strijd van zowel de geneeskunde als van de mensen die aan deze ziekte lijden. Het is een ongelijke strijd, die al wordt gevoerd zo lang als de mensheid bestaat. Oncoloog Siddhartha Mukherjee schetst in De keizer aller ziektes een beeld van zo’n 4000 jaar oorlog tegen kanker. Met daarin grote veldslagen en kleine achterhoedegevechten. Maar alles met veel oog voor het menselijke aspect: het persoonlijke drama en het individuele leed.

Wetenschapsgeschiedenis

Het boek neemt ons mee door de geschiedenis: vanaf het vroegste bekende geschrift waarin kanker genoemd wordt (een papyrusrol van de Egyptische arts Imhotep) tot aan de huidige stand van zaken. Alle overwinningen, maar ook de nederlagen, van de medische wetenschap passeren de revue. Ook de wetenschappers en artsen die bij deze hoogte- en dieptepunten betrokken zijn geweest krijgen een plekje in dit omvangrijke boekwerk.

Daarmee is De keizer aller ziektes een boek geworden dat wel enige aandacht van de lezer vraagt. Er komen nogal wat namen en jaartallen voorbij. Daarnaast is het onvermijdelijk dat de schrijver regelmatig moet terugvallen op vakjargon. Het is dan ook zijn verdienste dat dit alles niet leidt tot een stoffig wetenschappelijk relaas.

Het individu

Dat het boek niet vervalt in een saaie wetenschappelijke uiteenzetting over genen, chromosomen en eiwitten (die wel degelijk allemaal aan bod komen), zit hem in het persoonlijke element dat Mukherjee in deze zogenoemde biografie heeft gestopt. Als oncoloog heeft hij zelf de nodige ervaring met de diverse verschijningsvormen van kanker. Aan de hand van de verhalen achter diverse van zijn patiënten neemt hij de lezer mee in de wereld van de kanker.

Daarmee laat hij niet alleen de medische kant van kanker zien, maar ook de menselijke aspecten van deze ziekte. Hij toont het leed dat met de ziekte gepaard gaat, maar ook de strijdvaardigheid en de moed van het individu achter dit leed. Daarnaast is de auteur ook nog eens een begenadigd schrijver, die de lezer weet te boeien en ontroeren. De keizer aller ziektes is het werk van een arts met zowel liefde voor zijn vak als compassie voor zijn patiënten.

Draaglijk

Door de combinatie van wetenschap en gevoel, vakmanschap en empathie is De keizer aller ziektes een uniek boek geworden. Een boek dat inzicht verschaft in de medische wetenschap en hoe die zich heeft ontwikkeld door de eeuwen heen. Maar ook een boek dat aantoont dat deze wetenschap niet op een eilandje thuishoort, maar midden in de samenleving hoort te opereren. Alleen dan kan die wetenschap bijdragen aan het draaglijk maken van een ondraaglijke ziekte. Gelukkig zijn er mensen als Mukherjee die hierin een belangrijke rol kunnen spelen.

Conversaties.

Daarin paraderen naast zeventien Fransmannen ook onze eigen Johan Polak, die een persoonlijke vriend van Siebelink was, de Amerikaan James Purdy en de Franse Tsjech Milan Kundera. Zes van de twintig zijn geïnterviewd, zodat een titel als Conversaties niet erg voor de hand ligt. Kundera leeft nog, maar Siebelink laat na de overlijdensjaren van de overigen te geven. De bundel komt van pas voor wie met de Franse literatuur kennis wil maken, die overigens gruwelijk snel bezig is van de oude stempel te worden. De meer ingewijde lezer kan zijn geheugen wat opfrissen en lezen hoe Siebelink de schrijvers en dichters karakteriseert.

Betrokken
Hij is vast een leraar Frans geweest (met pensioen inmiddels) die zijn lessen danig voorbereidde, zijn leerlingen niet als kleuters behandelde en evenmin over hun hoofden heen zeverde. Siebelink geeft in betrekkelijk korte bestekken een helder en betrokken beeld van schrijverschappen. Aangestoken door de talloze uittreksels van zijn leerlingen is hij alleen wat al te royaal met het navertellen van verhaallijnen. Dat komt wat schools over. De dichters hebben het geluk er compacter af te komen.

Er passeren geen benijdenswaardige levens, nogal ingedeukt als die zijn door amoureus, alcoholisch, lichamelijk, geestelijk en/of ander ongerief. Niet weinig eindigen ze door de hand aan zichzelf. De heren (dames keken wel uit) vonden het hun taak tot het uiterste te gaan, veelal ook in hun fictie, die daardoor niet altijd even leesbaar was. Ze wilden bijzonder zijn in een getemde wereld. ‘Alles is toegestaan in de queeste van een groots bestaan,’ aldus Siebelink. Roger Vailland schreef: ‘Weer boven water komen uit de zachte waanzin van jazz en gin, op een twijfelachtige morgen… en men is gelukkig… en gebroken.’

Toppers
In de jaren dat Siebelink aan de portretten werkte, telden alle schrijvers stellig nog mee. Inmiddels is dat voor sommigen anders. Zo werd spirituele zwartkijker E.M. Cioran (1911) in de nasleep van de woelige jaren zestig op het schild gehesen van menig jonge Franse intellectueel en voorts wereldwijd vertaald; maar zijn roem bleek kortstondig. Milan Kundera maakte enorme furore met De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, zo’n succesroman waarvan verfilming niet kon uitblijven. Maar wie kent Kundera nog? Emmanuel Bove was bij leven en welzijn een meer dan geslaagd auteur, raakte na zijn dood in diepe vergetelheid en beleefde een herwaardering waar Siebelink accuraat op inhaakte. Maar die opleving was van korte duur. De vertalingen liggen opgetast in het antiquariaat.

Jammer dat Siebelink niet in een epiloog vermeldt hoe het inmiddels gesteld is met de belangstelling in het algemeen en zijn eigen belangstelling in het bijzonder voor deze auteurs, wier portretten hij destijds schreef. Wat niet wegneemt dat toppers als Verlaine, Proust, Mallarmé en Rimbaud nimmer aan glans zullen verliezen. Zij sieren menige boekenkast en zijn onverkort in vertalingen beschikbaar, al kun je je afvragen hoe driftig ze nog gelezen worden. Aan Jan Siebelink zal het niet liggen.

Dienstreizen van een thuisblijver is het komische relaas van een schrijver die luid protesterend de tol van zijn roem betaalt.

Sinds 1984 heeft Maarten ’t Hart niet veel meegemaakt. Toen verschenen – ook in de serie Privé-domein – zijn boeiende en geestige jeugdherinneringen: Het roer kan nog zesmaal om. Maar het roer ging niet meer om, en de levenskoers van de schrijvende bioloog heeft sindsdien weinig verbazing gewekt. In Nederland bleef hij succesvol als auteur van ambachtelijk bereide romans en verhalen. Maar ook in Engeland, Zweden en vooral Duitsland werd zijn ‘wunderbar altmodische‘ vertelkunst beloond met indrukwekkende verkoopcijfers en grote populariteit.

Wat Maarten het liefst wil
Kan Maarten ’t Hart door dit succes nu doen wat zijn hartje begeert: de ganse dag lezen en schrijven? Neen. Want o, wat zijn de verplichtingen talrijk die zijn status als sterschrijver hem opdringen: interviews, filmopnames, fotosessies, voorleesavonden, en het ergst van allemaal: buitenlandse auteursbezoeken. Het kost hem een voortdurende inspanning om het knellende juk van al deze ‘onzalige nevenactiviteiten’ zoveel mogelijk van zijn schouders te lichten.

Het liefst zou ’t Hart zijn huis zelden verlaten. ‘Laat me toch met rust!’, roept hij de bemoeizuchtige buitenwereld toe. Hij is een volbloed Stubenhocker, een honkvaste huismus die diep terneergeslagen raakt als zijn uitgever hem weer eens op een ‘doodvermoeiende tocht’ naar het buitenland stuurt. Want daar staan hem louter gruwelen te wachten. Zoals hotelbedden waarin hij geen oog dichtdoet, of een gnoomachtige, zwaarbebrilde Zweedse bewonderaarster die hij op een boekenbeurs wanhopig van zich af tracht te schudden.

Wat Maarten allemaal meemaakt
Dienstreizen van een thuisblijver is een niet heel sterk samenhangende verzameling autobiografische geschriften die altijd onderhoudend en meestal ook vermakelijk zijn. Of ontroerend, zoals het verhaal over ’t Harts Hongaarse vertaler en diens blinde vrouw, die hem eeuwig dankbaar blijven voor een hervonden paspoort. Verder laat hij opdringerige Duitse vrouwen door een nijdige bok van zijn erf jagen, breekt hij zijn been, wordt hij door zijn Duitse uitgeefster duchtig financieel belazerd, treft hij onder een kerk een sm-kelder aan en beschuldigt een plagiator hem van plagiaat.

In een van de meer essayistische verhalen gaat Maarten ’t Hart de Nederlandse literaire coterie te lijf met een serie observaties over het ‘primatengedrag in het reservaat der letteren’. Daarbij terloops meldend dat men hem uit afgunst over zijn commerciële succes nooit grote literaire prijzen heeft toegekend. Dit betoog mondt uit in een wild-ironisch pleidooi om Arnon Grunberg, ‘het grootste talent aller tijden’, ‘deze Rembrandt der letteren’, in godsnaam dan voortaan maar álle literaire prijzen te geven, een oplossing die de juryleden veel leeswerk en de schrijvers veel spanning zou schelen.

Waar Maarten een hekel aan heeft
Gul en aanstekelijk is ’t Hart in zijn lof voor dierbare schrijvers en componisten, en vaak komisch nurks in de boutades tegen wie hem minder goed bevalt. Sommige hekelingen lijken nogal lukraak uitgedeeld, zoals wanneer hij componistenbiograaf Maynard Solomon enkele iets te krasse verwijten maakt, waarbij hij diens naam overigens tot vijf maal toe verwart met die van de bioloog John Maynard Smith.

Voorts gaat de auteur van Dienstreizen nog tekeer tegen mobiele telefoons, auto’s, hotelkamers, calvinisme, laat opstaan, rechtsverkrachting, zevendedagsadventisten, voetbal en gelukkig ook nog tegen die ‘verpletterende gruwel’ die popmuziek heet.

Waarvan akte.