Het getal Fu duikt in de mystiek van Midden Java en wat daar nu nog van over is. De moderne periode wordt gezien vanuit de ogen van bijgelovige dorpsbewoners aan het begin van de twintigste eeuw die de godin van de Zuidzee nog steeds vereren. Dit leidt Utami naar een oude kroniek van Javaanse koningen uit het verre verleden, de Babad Tanah Jawi. Daarin speelt de koningin van de Zuidzee Nyai Ratu Kidul een belangrijke rol. Dit wordt verweven met de politieke omwentelingen na het aftreden van Soeharto.

Modernistisch bergbeklimmen
Het getal Fu begint als jonge bergbeklimmer Sandi Yuda in zijn voorbereiding de lokale jongen Parang Jati tegenkomt. Yuda komt uit de grote stad, Bandung, om de berg Watugunung te klimmen met zijn groep. De lokale twintiger Parang Jati wordt een vriend die hem uitdaagt met andere ogen naar de natuur en zijn wereldbeeld te kijken. Yuda leert langzaam met meer respect te kijken naar lokale rituelen waarin bovennatuurlijke krachten en wezens als Nyai Ratu Kidul centraal staan.

De verteller in het boek – Yuda – vertegenwoordigt de modernistische en cynische mens die niets moet weten van bijgeloof van het platteland. Hij ziet de natuur als een element dat hij kan onderwerpen. Parang Jati is een wijze jongen die is opgevoed in de mystieke leer met eerbied voor de natuur. Zijn ‘broer’ Kupukupu vertegenwoordigt de stem van moderne islamitische stroming op het platteland. Onverdraagzaam monotheïsme probeert de natuurgodsdienst uit het dorp te verwijderen. 

Theorieën over oude gewoonten
Het boek laat de lezer los in een voor veel buitenstaanders onbekend gebied van geesten, misvormde mensen en geologie. Om het verhaal te kunnen vertellen is veel achtergrond nodig die in de vorm van analyses, nieuwsartikelen en verhalen uit de Babad Tanah Jawi wordt gebracht. Het is een bijzondere prestatie van Utami om zoveel elementen bij elkaar te brengen in het verhaal, die gezamenlijk het verlangen naar de oude Javaanse mystiek opwekken.

Deze aantrekkingskracht van de oude mystiek verzandt echter in een veel te grote hoeveelheid informatie die door de schrijfster wordt aangevoerd. Door eindeloze feiten te stapelen verliest de schrijfster veel interesse van haar lezers. Islam, bijbel, leger en politiek van Indonesië worden allemaal ingezet om het respect voor Javaanse traditie af te dwingen. Hele hoofdstukken worden gewijd aan theorieën over het nut van de oude gebruiken, met afgrijselijke passages die lijken op een saai hoorcollege als dieptepunt.

Zware kost
Het boek mondt uit in een aanklacht tegen de suprematie van monotheïsme en modern cynisme. Yuda is de personificatie van de moderne mens en moet ons tijdens onze mystieke reis begeleiden. De denker van het boek – Parang Yati – zet hier een droog pleidooi voor een soort neo-animisme tegenover. Maar de redeneringen van de hoofdpersonen gaan irriteren. Zeker als de karaktervastheid van de hoofdverteller niet duidelijk meer is. Yati staat kritisch tegenover de argumenten van zijn vriend en filosofisch opponent Parang Jati, maar krijgt steeds meer van de gedachtewereld van Jati in de mond gelegd.

Het Getal Fu is een groots werk van Utami dat net zo politiek geëngageerd is als haar eerdere werk. Het boek dient een nuttige discussie over tolerantie voor oeroude tradities en polytheïsme in Indonesië. Het is alleen jammer om te zien dat Utami de karakters en het verhaal in haar strijd laat sneuvelen. De lezer blijft daardoor met zware kost zitten, met redeneringen die onplezierig door de strot geduwd worden.

In het boekje Je reinste wetenschap – over gezondheid, veiligheid en andere onzin laat wetenschapsjournalist en columnist Hans van Maanen zien dat we de wetenschappelijke nieuwtjes die de kranten halen niet altijd moeten geloven.

De besmettingshaard
Hans van Maanen begon in 2003 in de wetenschapskatern van De Volkskrant met zijn rubriek ‘Twijfel’. Diverse artikelen uit Je reinste wetenschap verschenen eerder al in die krant. De artikelen zijn in dit boek gebundeld en aangevuld met stukken uit andere media of niet eerder gepubliceerde stukken. Steeds neemt de auteur een bericht uit de krant en houdt dat vervolgens tegen het licht. Is de in het artikel getrokken conclusie juist of zit er meer achter het korte krantenartikel dan we op eerste gezicht vermoeden?

Neem nu het volgende. Op 20 mei 2010 schreef Het Parool: ‘De immigratie van niet-westerse allochtonen kost de Nederlandse samenleving 7,2 miljard per jaar.’ Iets wat PVV-fractieleider Geert Wilders prompt ‘schokkend’ noemde. Het bericht kwam in alle media terecht, maar geen enkel medium nam de moeite het rapport eens grondig te bestuderen. Van Maanen deed dat uiteindelijk wel en kwam tot een ietwat meer genuanceerde conclusie: ‘Het verschil in de bijdrage aan de collectieve sector ontstaat niet zozeer door de etnische achtergrond, maar door de sociaaleconomische status. De lagere klassen kosten de hogere klasse geld, of ze nu autochtoon of allochtoon zijn.’

Waar de baby’s vandaan komen
Naast het uitpluizen van dergelijke (on)gefundeerde wetenschappelijke uitspraken in de media, richt de schrijver zich ook op de wetenschap zelf. Of tenminste op het gebruik en misbruik ervan. Een mooi voorbeeld hiervan is het verhaal over ooievaars en baby’s. Door het aantal ooievaars in het Noord-Duitse Oldenburg in de jaren 1930-1936 af te zetten tegen het aantal geboortes zie je, op de juiste wijze gepresenteerd, een duidelijk verband tussen deze twee factoren. Hoe meer ooievaars, hoe meer geboortes. Is het aloude verhaal over de bezorging van baby’s dan toch waar?

Nee, uiteraard niet. Dit artikel is juist bedoeld om het verschil aan te geven tussen een statistisch verband en een oorzakelijk verband. Een verschil waar maar al te vaak overheen wordt gestapt. Bij ooievaars is dit verschil vrij simpel inzichtelijk te maken, maar bij aspecten als ziektes en dood versus roken en sporten bijvoorbeeld wordt het verschil vaak al wat lastiger. Gelukkig zijn er journalisten zoals Hans van Maanen die de tijd nemen om de achterliggende onderzoeken bij de krantenartikelen onder de loep te nemen en ons weer op het juiste spoor te zetten.

Hoe wetenschap je wereld verandert
Na het lezen van Je reinste wetenschap zal geen wetenschappelijk krantenartikel meer hetzelfde zijn. Overal en over alles zal de twijfel toeslaan. Maar dat is alleen maar gezond. Het moge duidelijk zijn dat men niet alles maar gewoon klakkeloos moet aannemen, maar dat gezond verstand geen kwaad kan. Natuurlijk is niet iedereen in staat om de achterliggende onderzoeken zelf uit te pluizen (al was het maar om het stoffige leesvoer dat dit soms oplevert), maar er zullen altijd journalisten blijven die wel nét even verder kijken dan hun neus lang is.

Die journalisten zijn nodig, want ook in het toegankelijk geschreven boek van Van Maanen duizelt het je soms van de statistische gegevens en analyses. Dus ga vooral niet zelf op zoek naar de waarheid achter dat ene artikel over het verband tussen de malariamug, een vezelrijk dieet en voetschimmel. Laat Hans van Maanen het maar uitleggen in een van zijn columns.