Hans Op de Beeck (Turnhout, 1969) heeft met zijn ijzig witte installatie Table (1) (2006) de verstilling van Mankes overtroffen. In de immer fantastische Rijnzaal word je getroffen door de witheid van een gedekte, langwerpige tafel, omringd door stoelen. Dit alles op een wat grotere schaal gereproduceerd, geeft je direct het gevoel in een andere wereld terecht te zijn gekomen. Het mistige en berijpte vergezicht over de Rijn maakt het droombeeld compleet.

Hans Op de Beeck,Table(1) (2006), foto: Marc Plluim

Het feestje en de dood

De stilte en de verlatenheid van het tafereel wordt versterkt door de nadrukkelijkheid waarmee er zich resten kersenvlaaien en overvolle asbakken ophouden tussen de witte kopjes en koffiekannen. De peuken en de taartpunten zijn de enige elementen die kleur hebben en vormen en verbeelden de menselijke aanwezigheid. Het geheel geeft je het gevoel buitengesloten te zijn; onuitgenodigd ging een feestje aan je voorbij. En dit gevoel klopt ook wel; de vergroting van de realiteit met anderhalf, maakt dat je perspectief in dat van een zesjarige verandert. Hoewel de aangesneden taarten nog smakelijk lijken en de schaterlachen nagalmen in je oren, is deze bijeenkomst voor de toeschouwer niet meer dan een verzonnen realiteit waarvan de contouren nooit helemaal duidelijk worden.

Mathilde ter Heijne, still uit No Depression in Heaven (2006)

Vanuit de schoenen van een zesjarige is het een duizelingwekkende stap naar de letterlijk duistere grotemensenwereld die Mathilde ter Heijne (Straatsburg, 1969) in de aangrenzende zaal creëerde. Naast een aantal installaties met levensechte vrouwfiguren, wordt de stomme filmprojectie No depression in heaven (2006) getoond, waarin Ter Heijne een universele doodsangst met nadrukkelijke en herkenbare trucjes en tradities uit de filmwereld combineert. Van een fysieke deelnemer aan een realiteitsbeleving bij Op de Beeck, verander je in een heimelijke toeschouwer die vanachter de coulissen twee vrouwen volgt. De vrouwen besluipen elkaar om de beurt met een geweer. Bij de confrontatie tussen de dames houden ze elkaar onder schot en smeken ze elkaar om niet te schieten. Een klagelijk Amerikaans folkliedje, waarin een vrouw onderhandelt met de dood, begeleidt de trage opeenvolging van beelden. Dat er iets vreselijks gaat gebeuren is duidelijk. Schoten worden gelost, maar het slachtoffer blijft onbekend.

Doen alsof

Het grote verschil zowel in media als onderwerp is typerend voor Dealing with Reality. Het blijkt  een lastige tentoonstelling omdat de vijf kunstenaars elk een totaal nieuw aspect van de realiteitsbeleving aansnijden.

Tirzo Martha, Spirit of the Caribbean (2007) foto: Chito Martha

Zo lijkt The Successfool Antillean (2007) van Tirzo Martha (Willemstad, 1965) te gaan over iets dat tussen mens en realiteit in staat. Bovenin de tot aan het plafond reikende opeenstapeling van allerlei gebruiksvoorwerpen en huisraad, steekt een rij van vier fonkelende kroonluchters triomfantelijk af tegen de kartonnen doos waar ze in opgehangen zijn. Het materiaal waarmee de installatie is opgebouwd lijkt identiteitsloos, maar hier en daar zijn nadrukkelijk Nederlandse voorwerpen te herkennen. Bovendien wordt de sfeer bepaald door een voortdurende herhaling van een gedragen gespeeld Wilhelmus. De installatie lijkt hiermee een identiteitscrisis te verbeelden, ontstaan onder druk van materialisme en verwoede pogingen aan te sluiten bij een overzeese cultuur.

Met de nieuwste versie van Images Archive, een vanaf 1994 voortdurend groeiend beeldarchief, stelt Germaine Kruip (Castricum, 1970) vragen over de relatie tussen de realiteit en de manier waarop deze wordt gereproduceerd. Met behulp van diaprojectors worden telkens twee foto’s naast elkaar getoond die, hoewel op soms zeer uiteenlopende plaatsen en tijden gemaakt, een verbluffende overeenkomst vertonen. Zoals bijvoorbeeld Rembrands Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (1632) en de foto ruim 330 jaar later gemaakt van het lijk van Che Guevara omringd door militairen. Hoewel de vastgelegde historische gebeurtenissen onvergelijkbaar zijn, blijken de composities bijna identiek. De opeenvolging van overeenkomstige houdingen en composities trekken verschillende werelden naar elkaar toe, maar roepen tegelijkertijd  de vraag op of er nog wel vernieuwingen worden toegevoegd aan de beeldiconen van emoties die we kennen.

Melissa Gordon, The satisfaction of knowing (2006)

Geen plaatjes van plaatjes

Melissa Gordon (Boston, 1981) lijkt haar eigen beeldarchief te hebben aangelegd door uiteenlopend beeldmateriaal, van tijdschriftfoto’s tot boekomslagen, na te schilderen. In de twee zalen die met haar werk zijn ingericht, vallen vooral de schilderijen op die bestaan uit verzamelingen plaatjes aan een wand of in een boek. Ze speelt met de ruimte tussen persoonlijke en universele interpretaties, zoals bij de serie Genealogies (2005-). Deze schilderijen baseerde ze op antwoorden van haar vrouwelijke collega’s op de vraag welke vrouwen, echt of fictief, belangrijk waren in hun persoonlijke ontwikkeling. Marlene Dumas, begeleider bij De Ateliers waar Gordon studeerde typeerde haar werk als ‘paintings of pictures that show that a painting is not a picture’.

En dat is precies waar het ook om lijkt te gaan bij Dealing with Reality; de kunstenaars bieden geen plaatje van de realiteit, maar vangen datgene wat zich afspeelt tussen wat er is en de beleving en interpretatie daarvan. En mocht je nog niet weten dat dit een complexe, verre van eenduidige wereld is, dan weet je na deze tentoonstelling wel beter.

“Toen ik officieel onderzoeker was in de Richard Nixon Library…” “Toen ik mezelf een stuk in de kraag zat te drinken in een bar in Alpine Village, Californië…” “Toen ik in een middeleeuws kasteel in Turijn verbleef, waar ik onderzoek deed naar de lijkwade…”

Foto: Leo van Kampen

Zo beginnen enkele sterke verhalen van Jeffrey Vallance (1955). MTV-presentator in de jaren tachtig, fanatiek reiziger en verwoed verzamelaar. Hij maakte naam als performancekunstenaar met de uitgebreid gedocumenteerde begrafenis van Blinky the Friendly Hen, een diepvrieskip uit de supermarkt. Nu legt hij de hoogtepunten van zijn leven vast, via zelfgemaakte relikwieënhouders en amusante anekdotes.

De belevenissen van Vallance doen een beetje denken aan de verhalen van Ed Bloom, het belangrijkste personage van Tim Burton’s film Big Fish. Net zoals Bloom construeert Vallance zijn eigen universum van mythen, door bizarre verbanden te leggen tussen het spirituele, het wonderbaarlijke en de hedendaagse popcultuur. Kleine voorwerpen, zoals bloemblaadjes, een steen in de vorm van de staat Texas en een Jägermeister glaasje, zijn ondergebracht in rijkversierde schrijnen. En worden zo opgetild, weg van het alledaagse, de halo van de schijnwerpers in.

Relikwieën

De middeleeuwse nissen van de Vleeshal lijken wel speciaal voor deze tentoonstelling geconstrueerd. Elke nis bevat weer een andere relikwieënhouder, subtiel aangelicht, met daarnaast het bijbehorende verhaal. Over de clownsgezichten die hij ontdekte in de lijkwade van Turijn, het wereldrecord frisbee gooien onder zeeniveau, paranormale ontmoetingen met Richard Nixon en een vrijwel gelijktijdige zegening van de paus en Yasser Arafat. Beleefd, verzameld, vastgelegd.

Nixon, Galerie Nathalie Obadia, Parijs. Foto:Mark Chamberlain.

Zo brak hij wat pleisterkalk af van het koninklijk paleis in Tonga, na een ontmoeting met de koning. Hij vond een stapel rubberen hondenspeelgoed bij een dierencrematorium en was zwaar ontroerd. Hij rukte in volle vaart bloemen uit een begrafeniskrans voor Nixon. Om te bewaren en te herinneren en uit te schreeuwen: “ik was erbij!”

Het verzamelen van Vallance is eigenlijk heel herkenbaar. Wie heeft er nooit eens een bioscoopkaartje bewaard, na een memorabel eerste afspraakje? Een droogbloem als herinnering aan een zonovergoten picknick, een rouwkaartje van een dierbaar familielid. Vallance heeft zijn belevenissen een unieke behuizing meegegeven, in tekeningen, performances, teksten en, letterlijk, heilige huisjes. Je gaat stiekem nadenken wat je zelf op die manier zou willen tentoonstellen. En misschien kom je tot de conclusie dat het niet kleurrijk en dramatisch genoeg kan zijn. De belevenissen van Vallance zijn zo aanstekelijk dat je ook weg wilt, op reis, om het sacrale te verheffen tot het absurde en andersom. Om te leven en te verzamelen en straks de grijze thuisblijvers de ogen uit te steken.