Centraal in Bleke hemel staat de ik-figuur Bertrand Barend, die een brief schrijft aan zijn vriendin Anna om haar te vertellen, of beter gezegd, op te biechten wat zich in de voorgaande weken heeft afgespeeld. Bertrand, of Bertje, is een gevierd acteur die zojuist met veel succes de hoofdrol in het toneelstuk Oedipus te Colonus heeft vertolkt. Na afloop van een voorstelling wordt hij in zijn kleedkamer benaderd door jeugdvriend Bob, die hem vertelt dat hij stervende is en Bertrand overhaalt om als regisseur van een internationaal gezelschap hetzelfde stuk in de bergen van Bulgarije in te studeren. Daar worden zij herenigd met hun gezamenlijke jeugdvriendin Carina, die zij overhalen om de hoofdrol te vertolken. Naarmate het verhaal vordert, steken oude gevoelens als jaloezie en liefde de kop weer op, wat uiteindelijk tot een dramatische climax leidt.

Fulchran Jean Harriet, ‘Oedipus at Colonus’

De verstandhouding tussen Bob en Bertrand is nauwelijks als een vriendschap te omschrijven. Beide mannen klampen zich aan elkaar vast en stoten elkaar af, om geheel verschillende redenen. Bertrand heeft Bob nodig omdat die hem de kans geeft om te ontsnappen aan het succes waar hij geen raad mee weet: “Het is geen onverdeeld genoegen gelauwerd te worden. Succes hebben, doen wat je geacht wordt te doen, dat heeft geen ruimte in zich. Ik vind mislukken interessanter, ik word liever afgewezen.” Bob ziet Bertrand op zijn beurt als de persoon die hem kan helpen om voor zijn dood zijn droom te verwezenlijken: een groots toneelstuk opvoeren, waarbij Bob zich steeds sterker vereenzelvigt met de hoofdpersoon Oedipus, die vol wrok zijn einde ziet naderen.

Met Bleke hemel brengt Edzard Mik een aantal thema’s uit zijn eerdere werk bijeen. Net als in De bouwmeester gaat een succesvol kunstenaar naar het buitenland om zich aan een onzeker en vooraf gedoemd project te wagen, en net als in Laatste adem bepaalt een aangekondigde dood de verhaallijn. Edzard Mik hanteert daarbij een dwingende en directe schrijfstijl. Door gebruik te maken van veel opsommingen en gebroken zinnen worden de scènes als het ware aan de lezer opgedrongen: “Voor ik er erg in had, stormde ik door de deur, sprong over de treden, liet het grind knarsen onder mijn voeten, vertraagde om de hoek, haalde haar even buiten het parkeerterrein in en vroeg hijgend maar zo nonchalant mogelijk of ik met haar mee zou lopen…”

Veel vragen, weinig antwoorden

Die haast pompende stijl leidt tot een teveel aan tempo. Op te weinig momenten worden de beweegredenen van de hoofdpersonen uitgewerkt of zelfs maar aannemelijk gemaakt. Bertrand stelt zichzelf voornamelijk vragen over zijn motieven: “Ik wist niet eens wat ik er zocht, waarom ik op Bobs verzoek was ingegaan. Was het vanwege hem? Zijn wanhoop die nog groter was dan de mijne en aan mij trok zoals de aarde aan de maan? Of wilde ik trouw zijn aan een jeugdvriend? Had ik medelijden met hem en wilde ik hem op de valreep een gunst bewijzen?” Etcetera. Stuk voor stuk goede vragen, die echter nergens in het verhaal worden beantwoord. Omdat daarnaast in het verhaal diverse losse eindjes blijven bungelen, wordt de lezer constant op afstand gehouden, iets wat wordt versterkt door de briefvorm en het feit dat al vroeg in het verhaal de dood van een van de hoofdpersonen wordt ‘verklapt’.

De afstand die tussen de lezer en het verhaal blijft bestaan zal ongetwijfeld de bewuste keuze zijn van de auteur, maar de vraag is of dat een gelukkige opzet is geweest. Het verhaal is weliswaar opgebouwd rond een sterke plot en de manier waarop het eeuwenoude verhaal van Oedipus wordt verweven met de twijfel, de woede en hang naar zelfvernietiging van de hoofdpersonen, is knap en vakkundig vormgegeven. Maar door het hoge tempo lijkt het slot te worden afgeraffeld, terwijl het verhaal toch echt alle elementen in zich heeft om naar een bloedstollend einde te voeren. Het grootste gevaar is dat de afstand tussen lezer en hoofdpersonen tot onverschilligheid leidt. Je krijgt haast het gevoel dat je toeschouwer bent bij een matige toneelopvoering, met worstelende en zwoegende acteurs die beseffen dat ze de verkeerde rol hebben toebedeeld gekregen en daardoor niet kunnen overtuigen. Dat zou een prachtige symboliek kunnen zijn en als dat ook de opzet van Edzard Mik was, is hij daarin vorstelijk geslaagd. Het probleem is alleen dat je uiteindelijk toch naar dat matige toneelstuk hebt zitten kijken.

Ook al is ze zogezegd van doelpubliek veranderd, kinderen blijven Anne Provoost als vanouds fascineren. Chloë, de verteller van het verhaal, woont met haar familie op het Australische platteland, ver van de rest van de wereld. Al vroeg in het boek sterft Chloës vader, zodat haar moeder de zorgen voor Chloë en haar halfzusje op zich moet nemen. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan: Chloës moeder is al blind aan één oog, en ook uit het andere ziet ze dag na dag minder. Provoost beschrijft, zoals ze zelf op haar website zegt, “hoe een kind naar de problemen van de volwassenen kijkt en hoe volwassenen op de aanblik van het kind reageren”.

Moeder en dochter

~

Ondertussen moet Chloë het op haar eentje zien te redden. Haar eenzaamheid wordt weerspiegeld in het uitgestrekte landschap, in de zinderende hitte van het Australische platteland. Het gezin leeft zo goed als afgesloten van de wereld. Enkel de sporadische telefoontjes van Chloës moeder met haar zus in België herinneren eraan dat de aarde niet ophoudt aan de horizon. Op haar eentje zwerft Chloë door de velden, bekommert ze zich om een zwerfhond die ten dode is opgeschreven, observeert ze hoe haar moeder bot vangt bij een man die ze onlangs heeft leren kennen. Nooit velt ze een oordeel, zelden maakt ze zich zorgen over de toekomst of denkt ze aan haar vader. Ze beschrijft enkel wat ze ziet.

Suggestie

Anne Provoost beschrijft grote emoties, maar ze doet dat verdoken. De bezorgdheid van haar personages verbergt zich tussen de lijnen, hun liefde voor elkaar zit in simpele woorden. Het is verbluffend hoe achter de schijnbaar objectieve beschrijving van een scène zoveel gevoelens verscholen kunnen gaan. Om dat te bereiken, maakt Provoost vaak gebruik van symboliek. Verschillende keren treffen we een jong dier aan dat zich zelf moet zien te redden nadat de moeder gestorven is. En ook het Australische platteland speelt een belangrijke symbolische rol. Provoost schrijft over gevoelens zoals je in de zon moet kijken: onrechtstreeks, of met een filter.

In de zon kijken is Anne Provoosts eerste roman voor volwassenen, maar van een echte breuk in haar oeuvre is geen sprake. Haar vorige boeken situeerden zich sowieso al in het grensgebied tussen adolescenten- en volwassenenliteratuur. Meer dan een marketingstrategie zit er achter deze ommezwaai dus waarschijnlijk niet. Laat dat dus geen reden zijn om deze Provoost te lezen. Doe het in plaats daarvan voor de rijke, suggestieve taal, of voor de beheerste beschrijvingen van emoties die andere schrijvers al te vaak naar dure woorden en beeldspraak doen grijpen. En als je de kans krijgt, lees dan ook die zogenaamde jeugdromans.