Maar dan is er Zodiac, de nieuwe film van regisseur David Fincher, bekend van het uitermate verontrustende Se7en, van Fight Club en meer recentelijk Panic Room. In Zodiac is er geen ruimte voor opluchting, overheerst onzekerheid, en blijkt iedere mogelijke oplossing van de zaak een fata morgana. Zodiac is een briljante ode aan de zoektocht, waarbij uitstekende bijrollen, een voortdurende duistere sfeer en enkele intense moordscènes de toon zetten voor een film die iedere keer dat hij gezien wordt, een beetje beter lijkt.

Moorden en brieven

~

De Zodiac-moordenaar stuurde in de zomer van 1969 zijn eerste brieven naar een aantal Amerikaanse kranten, waarin hij suggereerde dat een reeks moorden zou volgen indien deze brieven niet werden geplaatst. In Finchers film sluiten we ons aan bij de redactie van de San Francisco Chronicle, een rokerige ruimte waarin stijlvol geklede verslaggevers op zoek zijn naar dat ene verhaal. Hun nieuwe striptekenaar, Graysmith (Jake Gyllenhaal), is vrijwel direct geobsedeerd door de brief die Zodiac heeft gestuurd aan de krant, en stort zich vol overgave op de zaak. In feite heeft hij niets te doen met het serieuze journalistendom en zou verslaggever Paul Avery (een 100% zalige Robert Downey Jr.) alleen aan de slag dienen te gaan met de zaak, maar Avery herkent Graysmith’s talent voor woordpuzzels en beloont zijn nieuwsgierige aard door hem te betrekken bij het zich ontrafelende plot.

~

Een dood spoor

Tegelijkertijd wordt het publiek een spiegel voorgehouden. Zodiac is lang, maar verveelt geen moment. Net als de rechercheurs en de verslaggevers, begint de kijker met het voortschrijden van de zaak een woekerende behoefte te krijgen aan een dader, een motief, een kant-en-klare, Baantjer-achtige oplossing. Nieuwe leads worden verkend, nieuwe verdachten verhoord, maar iedere keer lijkt het spoor dood te lopen. Of toch niet? De jarenlange onzekerheid en de reactie van de hoofdrolspelers en de toch vaak wat ongeduldige publieke reactie hierop vormen een rode draad in Finchers film.

Verwacht geen sensatie, geen afgehakte hoofden in dozen of zwetende, vechtende mannen met een pompende soundtrack. Zodiac is anders. Zodiac betekent een griezelig scherpe verbeelding van de jaren zeventig in San Francisco, een subtiel acterende Gyllenhaal samen met een meesterlijke Downey Jr., en een onovertroffen scenario. Hierin worden aanvankelijk de intens afgebeelde moorden afgewisseld door het speurwerk, maar richt de onbarmhartige camera haar focus met het verlopen van de tijd steeds meer op de rechercheurs en de verslaggevers, die samen met de kijker de hoop op een goede afloop lijken te verliezen.

In James Vanderbilts ritmische en zeer coherente scenario lijkt het alsof San Francisco altijd op het randje van de schemering balanceert, alsof de nacht wacht. Het is de puzzel, de zoektocht en hiertegenover het menselijke verlangen naar een mooi afgerond einde en hiermee naar veiligheid dat verbeeld wordt door deze schijnbaar constante schemering. De nacht wacht, en voor die behoefte aan veiligheid en een afgerond einde is geen plaats in Finchers meesterlijke duisternis, waarin de Zodiac-moordenaar misschien nog steeds rondwaart.

~

Episch

To weet als geen ander gelijk in het openingsscène een epische sfeer neer te zetten. In een leeg appartement laat hij een jonge vrouw op bed een baby wiegen. Buiten op straat verzamelen vier sinistere mannen in lange jassen zich bij haar portiek. In slowmotion, met indringende gitaarklanken op de achtergrond, worden western-achtige blikken uitgewisseld. De tijd verstrijkt. Als Wo, het doelwit, uiteindelijk arriveert, komt hij aanrijden in een lullig autootje vol met huisraad en babyspulletjes. Met een pak luiers en een hobbelpaard onder z’n arm, steekt hij stoïcijns de sleutel in het slot.

~

Meer dan een vechtspektakel

Exiled is misschien niet To’s meest geniale film, maar aangezien de man er gemiddeld twee per jaar aflevert kun je hem dat nauwelijks kwalijk nemen. De vechtchoreografieën zijn origineel en geraffineerd, met rokende kogelgaten en bloed dat gretig rondspat, maar het scenario lijkt vanaf het moment dat de helden niet meer weten waar ze heen moeten, alle kanten op te gaan. De film begint daardoor op een goed moment behoorlijk te trekken. Het mooie is dat alles aan het einde toch weer in elkaar schuift en dat de verwarring van daarvoor deels de boodschap is. Door te spelen met de verwachtingen van het genre wordt Exiled nooit alleen maar een oppervlakkig vechtspektakel waarbij je rustig achterover kan leunen tot het recht zegeviert.