Het zaaltje van het Amsterdams Marionettentheater is klein maar knus, op de vloer staan gouden stoelen met rode kussens opgesteld in rijen en de garderobe en toiletten gaan half schuil achter een groot gordijn van rood velours. Op het podium zijn de touwtjes waarmee de marionetten bediend worden te zien, hun monden bewegen niet en de decors zitten eenvoudig in elkaar. De muziek en de stemmen klinken uit twee grote boxen aan weerskanten van het toneel.

~

Casperl, tegenhanger van Faust
Behalve in deze aandacht voor details en visuele grappen, komt er ook veel luchtigheid in het spel dankzij het personage Casperl. Deze wordt door Wachter aangenomen als hulp in de huishouding en hij maakt zich nuttig door de vloer te poetsen met zijn achterwerk. Hij zingt opera-achtige liederen die de simpelheid bezingen: geen kennis, maar een potje bier na een dag hard werken.

Waar Faust hulp krijgt van de achterbakse Mephisto, maakt Casperl kennis met Auerhaan. Auerhaan is een kalkoenachtige vogel op rode vrouwenpumps, die eieren legt en Casperl achter Faust aandraagt op diens wereldreizen. Met name de reis naar het Parijs ten tijde van de Wereldtentoonstelling van 1889 bevalt Casperl slecht: die ‘Fransozen’ eten immers kikkerbillen en van braadworst hebben ze nooit gehoord. Als hij klaagt over zijn onvrede, begint Auerhaan te huilen en zo blijkt dat Auerhaan geen slechte duivel is. Uiteindelijk draagt ze Casperl terug naar zijn geliefde Wittenberg, die daar nachtwaker wordt omdat je dan de hele dag kan blijven slapen. Hoe het met Auerhaan afloopt blijft onduidelijk.

Onbeslist lot

~

Hoewel de zaal voornamelijk bevolkt werd door ouderen, is de voorstelling zonder meer geschikt voor alle leeftijden. De wonderbaarlijke reis van Dokter Faust is nog op zondag 24 mei en vrijdag 5 juni te zien in het Amsterdams Marionettentheater en keert in het najaar terug.

Ein bericht für eine Akademie van Franz Kafka, handelt over de voorbereiding op de grootste speech ooit.

~

Waarheen leidt de weg?

In lijn met de beoogde visie van Köroglu lijkt het stuk zonder moraliserende vinger te willen wijzen naar een politieke arena. Het publiek moet een kant kiezen in die arena. De vraag is alleen: welke kant? En welke politieke arena? Aap stipt hoogstens iets aan over integratie en minderheden. Maar wat wil Aap? Waar moet het publiek heen? Met een boek van Martin Luther King in handen scanderen: ‘Ik geloof in wonderen, maar alleen in de wonderen van de mens!’ gevolgd door een verzameling oneliners van Rita Verdonk geeft niet genoeg aan het publiek om er wat mee te kunnen. De verwijzingen naar Obama zijn voor de hand liggend en de referentie aan talkshow host Jerry Springer is vreemd.  Er is geen duidelijke keuze gemaakt in wat het stuk precies wilt vertellen over de politiek van het hier en nu vanuit Kafka en bovenal: hoe zich dat verhoudt tot Aap, en tot dat ‘iets anders’ waar de aap het steeds over heeft. Het stuk valt hierdoor in een onbedoeld effect: die van de stuurloosheid.

Aansluiting bij het thema van Kafka

Kafka slaagt, in tegenstelling tot het stuk Aap, er uitzonderlijk goed in een  gevoel op te wekken van wat het is om als vreemde in een geperfectioneerde samenleving te moeten staan. Jammer dat de makers van Aap (die Kafka expliciet bij Aap betrekken) hier niet wat beter en meer gebruik van hebben gemaakt. De spelvorm herinnert geenszins aan Kafkiaanse gegevens. Het spel prikkelt niet en is niet raadselachtig en beangstigend om naar te kijken. Het stuk werkt niet bevreemdend op de menselijke kunstmatige en ambtelijke systemen die Kafka aankaart in zijn werken. Het laat vrijwel zonder pijnlijkheden zien hoe de aap mens wordt.

De consequentie van een aap

~

Omkleden in avondkostuum is niet spannend genoeg en geeft in de breedste zin één op één de evoluerende mens weer. Het spel kiest de ingang: hoe wordt een aap een mens. Juist door deze letterlijke ontwikkeling wordt soms de geloofwaardigheid aangetast. De moeite die de aap heeft met zijn uitspraak bijvoorbeeld wisselt nog al. Het ene moment zijn het vloeiende zinnen in algemeen beschaafd Nederlands, het andere moment is alleen de klank ‘ui’ een enorme uitdaging. Deze willekeurige aanvallen en imitaties van ‘aap zijn’ maken het karakter inconsequent en ongeloofwaardig. Kirmiziyüz lacht dwars door zijn aapgeluiden en aapachtige bewegingen zijn levensverhaal weg. Hij maakt zijn aap daarmee onbelangrijk. Heel even na de bewuste speech, zien we het gevecht van Kirmiziyüz met zijn mens-zijn. Het mens-zijn waar hij als machteloos ‘showbizz’-individu geen controle meer over heeft en tegelijkertijd de aap in hem die probeert door te breken via zijn spieren. Dit is wat het stuk chronisch nodig heeft.

Het geheel

De muziek in het stuk lijkt uit te dragen dat het iedereen aangaat. Oosterse, Chinese akkoorden ondersteund door een jazz saxofoon, wisselen de klassieke viool en circusmuziek af. Deze verwarrende wereldse mix, die soms te luid door de teksten heen gespeeld wordt, lijkt het effect te willen veroorzaken dat Köroglu en Kirmiziyüz voor elkaar hadden moeten krijgen in regie en spel. Namelijk overweldigend zijn.

Het decor is niet bijzonder te noemen: een inloopkast met meerdere rokkostuums, een ijzeren constructie om aan te slingeren en in het midden twee diagonaal opgestelde spiegels. De spiegels maken onderdelen van de monoloog wel spannend omdat daar zich het beste spel van Kirmiziyüz ontvouwt. Op die momenten reageert hij daadwerkelijk op zichzelf. Aap ontdekt, speelt en snuffelt met zijn twee spiegelbeelden. De dans van Kirmiziyüz met zijn meerdere spiegelbeelden heeft een rustige en tragische uitwerking.

Aap is een stuk met potentie dat helaas soms meer lijkt op aapjes kijken dan een theatraal schouwspel dat zich op zijn minst ergens toe verhoudt.

Aap is te zien van 19 juni t/m 21 juni op Festival de Parade in Rotterdam.