Over de vuistdikke levensbeschrijving Geluk kun je alleen schilderen – F.B. Hotz: Het leven, zal deze recensie grotendeels zwijgen – als we het inleidende commentaar van Aleid Truijens op Mannen spelen, vrouwen winnen. Een keuze uit de verhalen mogen geloven, kun je je net zo goed beperken tot Hotz’ verhalen als je hem beter wilt leren kennen. In de door haar geselecteerde ‘autobiografische verhalen’ is Hotz volgens Truijens namelijk heel dicht bij de werkelijkheid gebleven, hij heeft ‘niet zo bar veel (…) verzonnen’. Zij kan het weten, want zij heeft jarenlang elk achtergebleven snippertje tekst en elke getuigenverklaring over Hotz’ leven verzameld. Onmiddellijk na het onthullen van Hotz’ klaarblijkelijke gebrek aan fantasie stelt Truijens ferm dat dit niets afdoet aan de literaire kwaliteit van zijn verhalen. Dan is de twijfel echter al gezaaid. Truijens’ inleiding maakt het onmogelijk de verhaalwereld onbevangen te betreden.

Eigenzinnige vrouwen, laffe mannen
Eén van de mythes over Hotz die Truijens graag wil ontkrachten is dat hij een vrouwenhater zou zijn geweest. De drieëntwintig verhalen die de bundel telt, staan weliswaar vol met koppige, manipulatieve, overheersende en emotioneel instabiele vrouwen, maar die beschrijvingen gaan vaak genoeg gepaard met bewondering of affectie. De rokkenjagende vader van de ik-verteller wordt daarentegen bijna uitsluitend negatief neergezet. De enige verantwoordelijkheid die de vader voor zijn gezin neemt ligt in berispingen aan het adres van zijn kinderen: ‘De paradox “houd je mond dicht en eet” bleef z’n enige tafelgrap, een aardigheid die ernstig opgevat diende te worden.’

Soortgelijke komische beschrijvingen van moeders gedrag hebben een tedere bijklank. Het verhaal ‘De voordracht’ bijvoorbeeld, schept een beeld van een oude, eigenzinnige dame, die drukdoende is haar dagen te vullen met allerhande activiteiten. Haar belangrijkste bezigheid is het perfectioneren van haar voordracht door te oefenen op haar kinderen. De eenzaamheid van de vrouw gonst stilletjes tussen de regels door, maar wordt pas in de slotzinnen bevestigd, als de ik-verteller na haar dood in haar agenda leest. Hij legt vervolgens het boekje ‘snel terug, maar met de voorzichtigheid van schaamte en respect.’

Stilistisch vakmanschap
Veruit de meeste verhalen in de bundel gaan over hetzelfde gezin, met eenzelfde ik-verteller. Veel van de verhalen zijn net wat te lang; er worden veel zijpaden bewandeld en de talrijke details schetsen slechts het leven van de verteller, in plaats van een achterliggende thematiek bloot te leggen of kracht bij te zetten. Na een twintigtal verhalen lijkt de conclusie dan ook onvermijdelijk dat Hotz’ kracht niet op het narratieve, maar op het stilistische vlak lag. Gelukkig compenseert Hotz zijn narratieve gebrek met meesterlijke, onderkoelde, tragikomische zinnen. Bijvoorbeeld over hoe vader ermee omging als moeder ziek was:

Was ze – al of niet ernstig – ziek dan rolde hij haar met een verbeten gezicht in een wollen deken, zette haar onzacht achter in z’n zakenauto en reed haar zwijgend en snel naar z’n ouders, die met het steunende pakket ook niet zeer ingenomen waren.

Eufemismen als ‘onzacht’ en ‘niet zeer ingenomen’, dat is Hotz ten voeten uit. Bovendien maakt dit het lezen een plezierige ervaring, ongeacht hoe weinig de verhalen van elkaar verschillen en hoe ver de spanningsboog soms te zoeken is.

Te persoonlijk
Toch gaan zelfs die goede zinnen op den duur vervelen. Daarom is het niet aan te raden alle verhalen achter elkaar te lezen. Daarnaast blijft het onduidelijk wat Truijens met deze bundel wilde bereiken. Ze biedt geen chronologisch overzicht en ook geen dwarsdoorsnede van het oeuvre: daarin speelden historische verhalen een grote rol, maar in de bloemlezing ontbreken deze.

De ondertitel van de bundel stelt dat dit ‘een keuze uit de verhalen’ is, maar dat doet geen recht aan de inhoud. Na bijna vierhonderd pagina’s laffe vaders, volhardende moeders en jonge muzikanten lijkt het erop dat Truijens niet heeft kunnen kiezen, en daarom alle verhalen die zij mooi en autobiografisch vond in een boek heeft opgenomen. Alsof de bloemlezing een bijlage is bij de biografie. Het is begrijpelijk dat populaire media de persoon achter het werk interessanter vinden dan dat werk zelf, maar hopelijk kunnen uitgeverijen een manier vinden om daar niet geheel in mee te gaan. Opdat het werk weer voorrang krijgt boven de auteur.  

Bekijk ook het filmpje van het Letterkundig Museum over F.B. Hotz.

Claire is twaalf jaar getrouwd met Axel en is stiefmoeder van de zestienjarige Josefien. Claire is quiltkunstenares en staat op het punt naar Engeland af te reizen waar zij een expositie heeft en gelauwerd zal worden. Een daverende ruzie met Axel, vlak voor vertrek, leidt ertoe dat hij thuisblijft bij Josefien, een egocentrische graatmagere puber. Eenmaal in Engeland krijgt Claire problemen met haar gezichtsvermogen en ze laat de feestelijkheden voor wat ze zijn. Ze pakt haar spullen en rijdt het binnenland in, waar ze zich een tijdje terugtrekt. Voor Alex en Josefien verdwijnt zij uit het zicht; niemand kan vertellen waar Claire is gebleven.

Grote schoonmaak

Vanuit het gezichtspunt van achtereenvolgens Claire, Axel en Josefien wordt een heftige periode in het leven van het over het algemeen harmonieuze gezin getoond. In het derde deel, wanneer Josefien aan het woord is, komt Claire weer terug uit Engeland. Geheimen worden geopenbaard en er wordt, zoals Claire zegt, grote schoonmaak gehouden.

De ontwikkeling van Josefien is in De stiefmoeder de meest interessante. Zij lijkt over haar humeurige, onverantwoordelijke en onachtzame prinses-op-de-erwtgedrag heen te groeien. Zij heeft Claire altijd als een gegeven beschouwd en zich nooit in haar gevoelens verdiept. Door de ruzie die is ontstaan moet Josefien nu haar eigen gedrag onder ogen zien en ze begrijpt dat enige dankbaarheid jegens Claire wel op zijn plaats is.

Boze stiefmoeder

Dorrestein belicht op scherpe en humoristische wijze de gevoeligheden die er liggen in het gezin van vader en dochter plus stiefmoeder. Axel is een overbezorgde vader, die zijn dochter op handen draagt en niets op Josefien heeft aan te merken. Hij is blind voor haar minder aangename karaktertrekjes. Wanneer hij een geheim gehouden afspraak ontdekt in een oude agenda van Claire is dan ook zijn eerste reactie haar, als relatieve buitenstaander, de schuld in de schoenen te schuiven. Naar het hoe en waarom van de afspraak vraagt hij niet, twijfels heeft hij niet. Hij is ervan overtuigd de juiste conclusie te hebben getrokken.

Claire heeft in haar leven veel moeten overwinnen om te worden wie zij nu is. Zij is, alleen al door haar postuur, duidelijk aanwezig en neemt bepaald geen blad voor de mond:

‘Heb ik me twaalf jaar lang voor je ondankbare dochter uitgesloofd of niet? (…) Het gaat er hier een stuk interessanter aan toe sinds we een boze stiefmoeder in huis hebben. (…) Een boze stiefmoeder brengt tenminste aan het licht wat er onder de mantel der liefde ligt te rotten.’

Claire komt in de roman als een sterke vrouw over, die weet wat ze wil en dat ook bereikt. Zij weet zich bewonderenswaardig te beheersen wanneer ze bij haar thuiskomst uit Engeland niet bepaald met open armen wordt ontvangen. ‘Ik zou je haast vragen wat je hier komt doen. (…) Claire kijkt om zich heen (…) Ik woon hier, zegt ze.’

Vlot en opgeruimd

Onder andere de vele vlotte dialogen maken van De stiefmoeder een prettige leeservaring. Dit ondanks het met veel Engels doorspekte taalgebruik, dat vaak wat clichématig en soms nogal banaal is, en observaties die naar het karikaturale neigen. Met humor en op een positieve manier weet Dorrestein neer te zetten dat stiefmoeder zijn niet zo makkelijk is. Er spreekt een gevoel van opgeruimdheid uit de roman en in sneltreinvaart spoed je naar het einde.

Klik hier voor een interview met Dorrestein op de website Cobra.be.