Waarom zou een succesvol schrijver van kinderboeken de gewaagde stap zetten naar literatuur? In het geval van Eiselin is de motivatie simpel en helder: ‘Omdat het kinderboek eigenlijk best een preuts genre is en ik nu gewoon over seks kan schrijven’, zegt ze in een interview in Vrij Nederland. En dat doet ze in Het feest van de eeuw dan ook naar hartenlust; seks is een van de belangrijkste thema’s van het boek.

Al op de eerste pagina besluit het 43-jarige hoofdpersonage Elise dat er iets in haar leven moet veranderen. Haar oplossing: stoppen met seks, voorgoed. Hoe dit haar verder moet helpen in haar leven wordt niet duidelijk en na een aantal pagina’s ‘geilbekken’, ziet Elise alweer af van haar besluit en duikt ze het bed in (of eigenlijk, de trap op) met haar jongere collega.

Toeval bestaat niet
In het tweede deel van het boek is Elise 23 jaar en geniet ze volop van het studentenleven, waar seks wederom een grote rol speelt. Alleen ditmaal wordt een suggestie opgeroepen waar Elise haar latere voorgenomen onthouding vandaan zou kunnen komen: ze lijkt te geloven dat de onenightstand met haar beste vriend Jacob de oorzaak zou kunnen zijn van zijn plotselinge overlijden. Een nogal naïeve gedachte, die niet veel bijdraagt aan de geloofwaardigheid van het personage.

Niet alleen Elise, maar ook de vele toevalligheden in het boek maken het verhaal op sommige momenten ongeloofwaardig. Bijvoorbeeld wanneer Elise twintig jaar na de dood van Jacob buiten op een bankje aan hem terugdenkt en haar blik valt op een besmeurde krant in een afvalbak. Ja hoor, daar staat Raaf in de krant: de beste vriend van Jacob en haar toenmalige vriendje. Dit krantenbericht is voor Elise aanleiding om een reünie te organiseren voor de vrienden uit haar studententijd, ter nagedachtenis aan Jacob. Op deze reünie blijkt haar oud-huisgenoot Froukje een en dezelfde persoon te zijn als Amrashi, de new-agegoeroe waarvan Elises beste vriendin Joke (ook aanwezig) vlak voor aanvang van de reünie nog te kennen heeft gegeven haar als een groot voorbeeld te zien. Een van de belangrijkste overtuigingen van deze Amrashi: toeval bestaat niet.

In de zweefmolen
De alternatieve opvattingen van Amrashi en Joke geven het verhaal een komische draai. Elise, te nuchter om iets te geloven van hun ‘zweefgezwets’, wordt voortdurend door Joke meegesleurd naar allerlei spirituele workshops, waar ze in gedachten de spot drijft met deze mensen:

Daar gingen we al, hopla de zweefmolen in met z’n allen. […] Het hele land was intussen vergeven van druppelaars en stenenaanbidders, tenenlezers en theedrinkers, mandalahaaksters en geestenverstaanders. Ik zei niets.

Maar het zijn niet alleen de gedachten van Elise die de lezer doen grinniken om de overtuigingen van deze ‘stenenaanbidders’. Eiselin parodieert spirituele overtuigingen in de vorm van personages als Joke, die onder andere het volgende zegt over edelsteengenezing: ‘Nu weet ik weer hoe het heet! Lithotherapie. Nou, dat is dus echt wetenschappelijk verantwoord, dat hoor je toch meteen?’

Eenvoud en herhaling
Het deel van het verhaal dat zich in de huidige tijd afspeelt, werkt toe naar de reünie, dat ‘het feest van de eeuw’ moet worden. Dit wordt eenmaal onderbroken door een terugblik op het leven van Elise als student, dat op een vergelijkbare manier verloopt. In beide gevallen krijgt Elise een relatie die voornamelijk op seks gebaseerd is en in beide gevallen eindigt het met ‘het feest van de eeuw’, een feest dat tweemaal op een anticlimax uitloopt.

Een eenvoudige compositie dus, met af en toe behoorlijk voorspelbare situaties. Om het de lezer nog gemakkelijker te maken, zet Eiselin na de flashback een aantal feiten van de huidige situatie nog eens op een rij, voor het geval de lezer ze vergeten was. Blijkbaar schat Eiselin haar lezer niet hoog in. Gelukkig zorgt de naïviteit van de personages voor vermakelijke passages, maar wil Eiselin een roman schrijven die meer  dan vermakelijk is, dan mag ze de volgende keer hogere verwachtingen hebben  van haar lezers.

Wanneer Mae wordt aangenomen bij de Cirkel gaat er een wereld voor haar open. Het bedrijf, dat Google, Facebook, Twitter en alle andere grote internetbedrijven heeft opgeslokt, biedt een goed salaris en een oneindige hoeveelheid faciliteiten en diensten. Mae’s ziektekosten worden vergoed, evenals die van haar aan MS lijdende vader. Ook na werktijd is er genoeg te doen op de campus; iedere dag is er wel reden voor een feest. Deze evenementen blijken echter niet vrijblijvend. Ook in haar vrije tijd wordt Mae geacht deel te nemen aan activiteiten op de campus, en daar door middel van foto’s verslag van te doen.

Alles openbaar

De Cirkel is een geëngageerde roman die begint als een groteske persiflage op de internetbedrijven in Silicon Valley. Zo doet de campus van de Cirkel met haar oneindige faciliteiten denken aan die van Google. De maandelijkse toespraken waarin nieuwe producten en ideëen worden onthuld hebben veel weg van de geroemde toespraken van Steve Jobs en het eeuwige streven om alles met elkaar te delen is een regelrechte verwijzing naar social media als Facebook en Twitter. De hele dag zijn de werknemers bezig met het uitdelen van smiles en frowns, ondubbelzinnige afgeleiden van onze likes.

Maar Eggers’ roman doet meer dan enkel deze bedrijven op de hak nemen. Hij laat zien wat de mogelijkheden zijn wanneer één bedrijf een absoluut monopolie op alle internetdiensten heeft. Gaandeweg ontvouwt het verhaal zich als een dystopie. Met de plannen van de Cirkel om alles en iedereen transparant te maken door middel van camera’s wordt privacy steeds meer verbannen. Immers, zo redeneren de zogeheten wijzen van de Cirkel, halen we niet het beste uit onszelf wanneer we sociale controle hebben?

Enigszins ongeloofwaardig is het gebrek aan skepsis dat de meeste personages hebben ten opzichte van de totalitaire plannen van de Cirkel. Mae zelf vertoont weinig tot geen argwaan wanneer ze wordt aangemoedigd alle details uit haar privéleven te delen. Eggers’ kritiek moet daarom verwoord worden door Mae’s ex-vriend Mercer, die op weinig begrip van zijn medemens kan rekenen wanneer hij besluit in een niet door de Cirkel gecontroleerd natuurgebied te gaan wonen.

Schrijnend toekomstscenario

De vergelijking van De Cirkel met Orwells 1984 is onontkoombaar. Ook De Cirkel houdt de maatschappij een spiegel voor en schetst een dystopisch beeld van de toekomst. Maar waar 1984 een hiërarchische samenleving toont waar Big Brother macht uitoefent op het volk, is het in De Cirkel de bevolking zelf die macht uitoefent. Totaal geobsedeerd door social media houdt iedereen elkaar in de gaten. Iedereen kan alles zien. Dit maakt De Cirkel zo mogelijk nog enger.

Eggers’ missie – het geven van een wake-up-call – is geslaagd. Menig Facebook- en Twittergebruiker zal zich schuldbewust achter de oren krabben wanneer Mae zich weer eens druk maakt om de hoeveelheid volgers en ‘smiles’ die ze heeft. Dan rest de vraag nog of een roman als deze ook werkelijk een verschil kan maken. Eggers is zich maar al te pijnlijk bewust van het feit dat het uiteindelijke probleem niet aan het bedrijf ligt, maar aan haar gebruikers. Hiermee is De Cirkel een confronterende roman over een toekomst die niet eens zo vergezocht lijkt.

De jonge Elenoor ‘has it all’. Leuk leven, met een niet onaardige vriend en een eenvoudige baan die beiden voldoende voorzien in allerlei dagelijkse behoeften. Maar koersvast op weg naar een eigen huis en een paar kinderen is niet de bedoeling. Elenoor wil meer en dieper, er valt nog zoveel te doen op deze aardbol, en neemt het besluit in een woongroep te gaan wonen en zich te verbinden aan de ongetwijfeld hooggestemde idealen die daar huizen.

Verweesde individuen
Het lijkt een haast onmogelijke opgave om na het overdonderende debuut Dorsvloer vol confetti met die langverwachte tweede roman op de proppen te komen. Franca Treur heeft het zo succesvol beschreven verleden van zich afgeschud en probeert in De woongroep met een vooruitziende blik haar hoofdpersoon te boetseren. Waar de debuutroman rijkelijk kon putten uit eigen oorsprong moet Treur nu echter met de billen bloot en het overgrote deel bij elkaar verzinnen. Dat valt nog niet mee.

Elenoor merkt al snel dat de woongroep niet bestaat uit gedreven wereldverbeteraars, het is geen ‘gekleurde tempel met goede mensen erin die mij zullen laten zien hoe het fruit des levens geplukt moet worden’. Er wordt wat vergaderd, heel veel gepraat, maar de drijfveren om in beweging te komen smoren meestal in een vage lusteloosheid. De verweesdheid van deze individuen verbindt de schrijfster ironisch met de locatie van het huis: een voormalig weeshuis voor meisjes in Amsterdam.

Zoektocht
Uit een lijstje met mogelijke acties (‘honger de wereld uit’, ‘geen bont aan je kont’ en ‘fuck the system’) wordt gekozen om topverdieners uit de zorgsector te overvallen tijdens een diner in een chique restaurant. Elenoor ontdekt ter plaatse dat de vader van haar geliefde tot het gezelschap behoort en weet met grote moeite de actie te volbrengen. Het halfzachte verloop van dit protest is tekenend voor de toestand van apathie waarin Elenoor verkeert en tegelijk ook voor de stuurloze gang van deze roman.

In een interview vertelt Franca Treur dat ze geen uitgewerkt plan had voor dit boek maar dat ‘de zoektocht van Elenoor net zo goed mijn zoektocht was’. Het aangenaam geschreven maar zonder enig houvast voortkabbelende verhaal onderschrijft deze methode. Dan maar wat mysterie ingevoegd door het in het voormalig weeshuis flink te laten spoken. Of de aanzet tot een spannend plot: een huisgenoot van de woongroep verdwijnt op mysterieuze wijze en wordt in verband gebracht met een duistere misdaad.

Koketterie
In de verwarring van deze losse draden komt het einde van De woongroep als teleurstellende bevestiging. De aanvankelijke leegheid blijkt nóg leger te kunnen worden als Elenoor – nota bene contentmanager van beroep – er niet in slaagt de zo vurig gewenste levensinhoud te vergaren en zich domweg neerlegt bij hypotheek en nageslacht. Alsof Treur maar wil aangeven: het is onmogelijk om zonder stevige ruggengraat het leven te leiden dat in je idealistische droomwereld bestaat.

Voor Elenoor is het niet zozeer belangrijk de wereld te verbeteren, maar gezíen te worden als iemand die de wereld verbetert. Het ‘openen van deuren die naar een voller leven leiden’ blijkt een vorm van koketterie die op niets uitloopt.

Als ik mijzelf googel, krijg ik alleen mijn eigen website. Snap je wat ik bedoel? Alsof het er niet toe doet dat ík besta. Oké, ik like Greenpeace op Facebook en ik eet verantwoorde bananen. Maar wie ziet dat? Dat ik die bananen eet?

Het ware misschien beter geweest als Franca Treur haar hoofdpersoon onder dwang had ondergebracht in kraakpand Vrankrijk in de Amsterdamse Spuistraat, daar waar de ruggengraten rechtovereind staan en de waan van zingeving nog volop ingevuld lijkt te worden.