Kunst / Expo binnenland

Verbeeldingsrijkdom uit de Afrikaanse diaspora

recensie: In the Black Fantastic - Kunsthal Rotterdam

‘THERE ARE BLACK PEOPLE IN THE FUTURE’ staat op de façade van Kunsthal Rotterdam. Het is een krachtig statement van kunstenaar Alisha B. Wormsley, een ode aan afrofuturistische schrijvers en makers. Het is het startsein voor de tentoonstelling In the Black Fantastic, waarin hedendaagse Zwarte kunstenaars elk hun eigen werelden creëren op het snijvlak tussen werkelijkheid en fantasie.

 

Centraal in de tentoonstelling staan hedendaagse kunstenaars uit de Afrikaanse diaspora. Ze creëren uitbundige, uitdagende en kleurrijke werken met een krachtige boodschap. Inspiratie halend uit folklore, mythe, sciencefiction, spirituele overleveringen en afrofuturisme, vertellen ze nieuwe verhalen. Daarin kaarten ze racisme en sociale ongelijkheid aan, maar scheppen ze ook een wereld vol nieuwe mogelijkheden. De tentoonstelling bestaat uit het werk van elf kunstenaars: Nick Cave, Sedrick Chisom, Ellen Gallagher, Hew Locke, Wangechi Mutu, Rashaad Newsome, Chris Ofili, Tabita Rezaire, Cauleeen Smith, Lina Iris Viktor en Kara Walker. Dit zorgt voor een gevarieerde verzameling van schilderkunst, fotografie, video, sculptuur en mixed-media installaties.

Ellen Gallagher, Ecstatic Draught of Fishes, 2021, Courtesy the artist and Hauser & Wirth, Photo: Tony Nathan © Ellen Gallagher.

Afrofuturisme en voorbij
In the Black Fantastic is tot stand gekomen in samenwerking met de Hayward Gallery in London. Daar is de tentoonstelling met veel succes gestart en dat is niet zo gek. Niet alleen zijn de deelnemende kunstenaars verbeeldingsrijk en technisch sterk, het Zwarte fantastische is alomtegenwoordig in de popcultuur. De artistieke ambitie en maatschappijkritiek van Janelle Monáe’s Dirty Computer, de film Black Panther en Tom Adeyemi’s Children of Blood en Bone zijn populaire voorbeelden. Daarbij ligt de nadruk vaak op de Verenigde Staten en de sciencefiction eigenschappen van het afrofuturisme. Fijn hoe hier het perspectief wordt verbreed met kunstenaars van verschillende nationaliteiten met een verscheidenheid aan folkloristische, mythische en historische inspiraties.

Lina Iris Viktor, Eleventh, 2018 © Courtesy the Artist.

Zo combineert Lina Iris Viktor invloeden uit onder andere West-Afrikaans textiel en Aboriginal schilderkunst. Ze portretteert zichzelf als de Libische Sibille in de serie A Haven. A Hell. A Dream Deferred over Liberia. Dit land werd in 1822 gesticht door de American Colonization Society als nieuw thuis voor Zwarte mensen. Ellen Gallagher maakt dan weer gebruik van de moderne mythe Drexciya. Dit ‘Zwarte Atlantis’ wordt bevolkt door nakomelingen van tot slaaf gemaakte Afrikaanse vrouwen, die tijdens de trans-Atlantische oversteek overboord werden gegooid. Gallagher vertaalt dit naar een magische onderwaterwereld.

Een manier van kijken
De kunstenaars krijgen allemaal hun eigen ruimte en worden geheel los van elkaar besproken, maar de overeenkomsten zijn niet ver weg. Curator Ekow Eshun noemt het een manier van kijken. Tabita Rezaire en Rashaad Newsome richten zich allebei vanuit een ander perspectief op queerness in hun videokunst. In een installatie van een piramide omringd door spiegels, verkent Rezaire de mogelijkheid van een wereld voorbij de tweedeling tussen mannelijk en vrouwelijk. Het is een toekomstdroom gebaseerd op bepaalde prekoloniale culturen, waar een meer fluïde opvatting van gender gangbaar was. In Newsomes Build or Destroy (2021) danst een androïde vrouwelijk figuur door een apocalyps. Ze is aan het voguen, een stijl die eind jaren ’70, begin jaren ’80 is ontstaan binnen de New Yorkse underground queer community, veelal Zwart en Latino. De onderdrukte identiteit wordt een vorm van kracht en bevrijding.

Tabita Rezaire, Ultra Wet – Recapitulation, 2017, Ultra Wet – Recapitulation, Royal Standard, Liverpool, UK, 2018, by Rob Battersby. Courtesy of the artist and Goodman Gallery, South Africa.

Een opvallende overeenkomst tussen meerdere kunstenaars is de rijkheid aan texturen. De borduursels, knoopjes en bloemen van Nick Caves Soundsuits verhullen en beschermen de identiteit van de drager, maar trekken tegelijkertijd de aandacht naar zich toe. Hun uitbundige materiaal vormt een harnas tegen de vooroordelen over en mishandeling van Afro-Amerikanen. Andere kunstenaars zoeken de grenzen tussen schilderkunst en collage op in hun werk. Van de cartografische reliëfs van Viktor, naar het geknipte papier van Gallaghers onderwaterwereld, tot de organische groeisels van Wangechi Mutu. Alleen hierom is de tentoonstelling het al waard om te bezoeken. Dwaal rond door de werelden van de kunstenaars en loop dan nog eens terug om je favoriet weer te bekijken.

Film / Serie

Het waardige zusje van Game of Thrones?

recensie: House of the Dragon

House of the Dragon speelt zich 172 jaar voor de geboorte van Daenerys Targaryen af. Huis Targaryen wordt uiteengescheurd wanneer een familiestrijd losbreekt: er is een opvolger nodig voor koning Viserys. Het gevolg? Een bloederige burgeroorlog. Is deze prequel een waardige opvolger van Game of Thrones?

Het conflict begint wanneer er geen duidelijke opvolger is voor koning Viserys. Een meer waarheidsgetrouwe naam voor het conflict zou zijn Team Rhaenyra (zijn eerste dochter) versus Team Alicent (moeder van zijn tweede zoon) zijn. Beide partijen zijn bekend onder stoerdere namen, te weten The Blacks en The Greens.

Nieuwe cast belooft veel goeds

Er zitten veel tijdsprongen in de serie. Gedurfd, want op het moment dat je net gewend bent aan Milly Alcock (Rhaenyra) en Emily Carey (Alicent), worden ze vervangen door oudere versies van henzelf: Emma D’Arcy en Olivia Cooke. Tussen de beide gecaste actrices van Rhaenyra zitten veel gelijkenissen. Je krijgt hierdoor echt het gevoel dat je het personage ziet opgroeien. Cooke (28) in de rol van Alicent lijkt echter een verkeerde keuze in casting. De acteurs die haar kinderen spelen zijn 27 en 25. Ze is dus maar één jaar ouder dan haar medespelers, maar vertolkt de rol van hun moeder. Dit maakt het leeftijdsverschil op het witte doek ongeloofwaardig.

Als acteur speelt Paddy Considine (Peaky Blinders) vaak duistere en gevaarlijke personages. Maar zijn rol in House Of The Dragon is die van de goede, plichtsgetrouwe koning. De uitvoering van Considine is in aflevering acht hartverscheurend, (spoiler alert!) wanneer we hem met zijn laatste adem de troon zien beklimmen. Terwijl hij de troon bereikt, staan The Greens aan de zijkant van zijn gemaskerde, door ziekte geteisterde gezicht. The Blacks bevinden zich juist in het gezichtsveld van Viserys, samen met hen die van hem houden. Zo’n klein detail tilt de aflevering uiteindelijk naar een hoger niveau.

Matt Smith (The Crown), speelt de rol van Daemon, de broer van Viserys. Smith is de perfecte acteur om een gelaagd en onvoorspelbaar personage neer te zetten. Hij weet de kijker in te pakken met zijn speelse charisma, maar heeft een plots angstaanjagend randje zoals we dat van de Targaryens kennen.

Veranderingen met genoeg herkenbaarheid

Doordat de prequel ver voor Game of Thrones (GOT) plaatsvindt, zijn er geen bekende gezichten, maar wel te zien zijn de voorouders van Huis Lannister en Huis Stark. De burgeroorlog zorgt ervoor dat leden van deze grote huizen worden gerekruteerd voor hulp. Ingewikkeld wordt het niet, want de serie heeft minder personages en minder verhaallocaties dan GOT.

Sinds GOT te zien was, is het ‘politieke landschap’ in de filmwereld nogal veranderd. De cast bestaat namelijk uit meer acteurs en actrices van kleur. Wanneer actrices D’Arcy en Cooke bij de première worden gevraagd om de serie in drie woorden te beschrijven, antwoorden ze, afzonderlijk van elkaar nog wel: ‘Too many men.’

Goed nieuws voor de GOT fans

Kijkers die fan waren van de muziek van Ramin Djawadi hebben niks te klagen. De openingstitel is dezelfde. De muziek in de serie is voldoende verschillend om fris, maar toch herkenbaar te blijven. Oplettende kijkers horen dat bepaalde noten van het Targaryen-thema in GOT terugkomen in House of the Dragon. Afgezien van een paar extreem donkere scènes die heel snel voorbij zijn, is de productiekwaliteit zoals verwacht – fantastisch, episch en indrukwekkend.

Minder actie, meer emotie

Het eerste seizoen bestrijkt een periode van 25 jaar. De échte strijd moet nog beginnen. Voor sommige kijkers is het verhaaltempo te langzaam. Om de complexe relatie tussen de personages te snappen, is het wel belangrijk om een duidelijke verhaallijn neer te zetten. Anders dan bij GOT focust het script zich wat meer op emotie dan op actie.

Helaas duurt het nog twee jaar voordat we het vervolg kunnen zien. Maar dat is het, gezien de aanloop in het eerste seizoen, meer dan waard!

 

 

HET JAAR VAN DE KREEFT_©_Sanne Peper_01
Theater / Voorstelling

Sterk en ontroerend

recensie: Het Jaar van de Kreeft - ITA
HET JAAR VAN DE KREEFT_©_Sanne Peper_01

Langzaam trekt ze hem mee in haar kreeftengang. Achterwaarts. Hij is op zijn hoede: ‘Het is een koude oorlog. Ik heb niets met haar te maken’, houdt hij zich voor. Maar hij is aan haar verslaafd. Zij zijn elkaars grote liefde. Maar hun contact is grillig en kent korte heftige momenten. Toch blijft hij proberen tot het doek valt en hij voorgoed de benen neemt.

Het jaar van de Kreeft bij het Internationaal Theater is terug van weggeweest. En terecht, want met deze twee topacteurs, Maria Kraakman als Toni en Gijs Scholten van Aschat als Pierre krijg je toptoneel. Reken daarbij op een indrukwekkende choreografie (Ted Stoffer) en scenografie (Katrin Brack) onder leiding van regisseur Luk Perceval. Gegarandeerd zit jouw publiek 110 minuten ademloos te kijken. Van 4 tot en met 14 januari te zien in het ITA.

Plot

Toni, een 32-jarige revuekapster, werkt voor Daan, een revueartiest. Toni heeft een relatie met de oudere Karel. Ze hebben een kind, Muisje. Ondanks het feit dat Karel vreemdgaat, houdt ze van hem en wil ze niet bij hem weg. Hij heeft haar op seksueel vlak veel voldoening gegeven, bovendien is hij de vader van Muisje. Maar dan ontmoet ze Pierre… Pierre is van middelbare leeftijd en is de financieel adviseur van Daan. Ook al ziet hij fysieke minpunten, hij voelt zich aangetrokken tot Toni. Het zijn de verschillen in karakter alsook haar ‘fysieke tekortkomingen’ die hem boeien. Ze hebben een knipperlichtrelatie met diepe dalen en matige hoogtes. Ze kunnen niet met elkaar en ze kunnen niet zónder elkaar. Soms financieert hij haar en bemoeit zich met haar huisvesting. Hun relatie duurt een jaar, tot 14 januari. Twee jaar nadat ze de relatie hebben beëindigd, krijgt Pierre bezoek van Karel: Toni blijkt ernstig ziek en heeft niet meer lang te leven. Ze sterft. Tijdens de crematie treft Pierre Muisje. Hij trekt haar naar zich toe, kijkt haar diep in de ogen en vlucht.

Boek

Het jaar van de Kreeft is een roman van Hugo Claus uit 1972. Het boek is deels gebaseerd op de verhouding tussen de schrijver en de actrice Kitty Courbois. In 1975 werd het boek verfilmd. In 2016 werd het tot een theaterstuk bewerkt door Peter Van Kraaij voor Toneelgroep Amsterdam.

Luk Perceval bewerkte voor ITA Het jaar van de Kreeft als een van zijn lievelingsromans. Voor Perceval een meedogenloos boek omdat het de liefde toont in haar vergankelijkheid. Herkenbaarheid in zijn toneelstukken is voor Perceval van groot belang. ‘In het beste geval ontstaat er bij het publiek een identificatie met wat er op het podium gebeurt.’ Dit alles komt volmaakt tot zijn recht van de eerste tot de laatste minuut. En met het intense pianospel van componist en pianist Jeroen van Veen wordt alles nog eens aangedikt, het is harmonieus en soms wrang in hele en gebroken akkoorden. Het resultaat is een sterk toneelstuk dat ontroert.

Kunst / Expo binnenland

Meesterlijke vrouwen

recensie: Vrouwenpalet 1900-1950, Kunsthal Rotterdam

Sinds kort is de tentoonstelling Vrouwenpalet 1900 – 1950 in haar geheel te zien in de Kunsthal in Rotterdam. Je kon het werk van deze onderschatte groep Nederlandse kunstenaars al eerder bewonderen in Museum De Wieger en Museum Dr8888. Maar nu komen ze eindelijk samen op een wel heel bijzondere plek. Het iconische gebouw van Rem Koolhaas, met zijn verschillende aanzichten, doet helemaal recht aan hun caleidoscoop van stijlen.

De tentoonstelling zelf is ook niet mis en telt een collectie van wel honderd werken. Bezoekers maken kennis met verschillende kunststijlen zoals luminisme, kubisme, expressionisme, cobra en abstract expressionisme. Aan bod komen bekende en minder bekende kunstenaars, onder wie Charley Toorop, Jacoba van Heemskerck, Else Berg, Lou Loeber, Alida Pott, Anna Sluijter en Lemmy van Hoboken. Welke keuzes hebben zij gemaakt en welke wegen hebben zij vrijgemaakt voor de generaties na hen? Je ontdekt het allemaal in deze prachtige reis door de tijd.

Spraakmakende kunst

Bij binnenkomst valt direct de uitgebreide verzameling modernistische kunstwerken op. Allemaal hebben ze hun eigen unieke karakter en vertellen ze iets over de tijd waarin ze zijn gemaakt. Zo bestaan de schilderijen van Jacoba van Heemskerk en Pau Wijnman uit kleurrijke, abstracte vormen, waarin de zichtbare werkelijkheid bijna is verdwenen. En ook de krachtige gebeeldhouwde koppen van Charlotte van Pallandt en de sculpturen van Lotti van der Graag laten zien dat deze kunstenaars van de norm durfden af te wijken. Aandacht voor sociale misstanden is bij veel van deze vrouwen dan ook een terugkerend thema. Charley Toorop en Anneke van der Feer leggen in hun werk het harde arbeidersbestaan vast en Nola Hatterman stelt in haar werk het zelfbewustzijn en de emancipatie van de Zwarte mens centraal.

Het is tof om te zien hoe deze vrouwen met de heersende normen willen breken en zich afzetten tegen het idee dat vrouwen enkel als hobby ‘lieflijke’ onderwerpen kunnen schilderen, zoals landschappen en stillevens. Vrouwen krijgen pas vanaf 1871 toegang tot kunstacademies en het zal daarna nog vijfentwintig jaar duren voordat zij naar naaktmodel mogen schilderen. Maar ondanks deze beperkingen weten veel vrouwen hun plek te veroveren tussen de mannelijke kunstenaars.

Reizen

Charlotte van Pallandt, Vrouwentors (1930), brons, Collectie Museum De Wieger

Veel van de kunstenaars uit de tentoonstelling reizen naar het buitenland – waaronder Parijs – waar ze meer vrijheid ervaren dan in Nederland. Ze doen hier nieuwe contacten op en er is meer ruimte voor het experimenteren met nieuwe stijlen. Dit zie je onder andere terug in het werk van Karin Kluth die tijdens een studiereis in 1927 verliefd wordt op de veertien jaar oudere Rotterdamse kunstenaar Ernst Leyden. De twee vertrekken een paar jaar later wegens oorlogsdreigingen naar New York waar ze zich ontpoppen tot schilders van de high society. Vanaf dan schildert Karin niet alleen, ze ontwerpt ook mozaïeken, tafels en lampen en illustreert voor tijdschriften als Vogue en Harper’s Bazaar. Een van haar werken die direct in het oog springt is het portret van de Amerikaanse beroemdheid Gloria Vanderbilt (1941). Karin schildert haar in een glamoureuze pose omringd door vlinders en een jongetje dat waarschijnlijk de god van de liefde symboliseert. Echter lijkt hij, gewapend met alleen zijn pijl en boog, naar beneden te vallen. Wat mogelijk op liefdesproblemen duidt.

Al met al is Vrouwenpalet een veelzijdige en interessante verzameling van voornamelijk schilderwerk en beeldhouwkunst. Wie geïnteresseerd is in het leven en gedachtegoed van vrouwelijke avant-garde kunstenaars uit de periode 1900 – 1950 wacht een mooie reeks aan verborgen kunstschatten. De kunstwereld was en is een mannenbolwerk, maar deze vrouwen bewijzen dat er zonder vrouwen geen vooruitgang mogelijk was geweest.

Film / Films

Een aangrijpend welles nietes

recensie: Malcolm & Marie

In het geheim ontwikkelde en produceerde Sam Levinson, tevens filmmaker van Euphoria, het intrigerende drama Malcolm & Marie (2021). Met een prijs voor opmerkelijke cinematografie, virtuozenprijs en een handvol nominaties is dit juweeltje nu nog op Netflix te vinden.

Een memorabele avond om de première van Malcoms debuutfilm te vieren, verzuurt door een intense, intellectuele dialoog tussen de filmmaker en zijn vriendin Marie. Hoewel niemand zin heeft naar een reeks tirades te luisteren, blijf je aan de lippen van de acteurs, John David Washington en Zendaya, hangen door hun vlotte reacties, ingenieuze zinsconstructies en briljante acteerwerk.

Een verstoorde relatie

Opmerkelijk is dat het gedrag van de twee niet zo zwart-wit is als de beelden, wat te zien is aan de verdeelde meningen onder de kijkers over hoe de toekomst van het stel eruit dient te zien. Indien dit de heftigste ruzie ooit is tussen Malcolm en Marie, valt hun relatie nog te redden volgens sommigen. Anderen stellen dat de ruzie veel meer blootgeeft over de dynamiek in hun relatie. Na meerdere analyses van hun gesprekken is het duidelijk dat deze worden gevoerd tussen een narcist en een afhankelijke partner.

Toen de film werd uitgebracht, was er veel ophef over het twaalfjarige leeftijdsverschil tussen de acteurs. Dat Zendaya al van kinds af aan een beroemde actrice is, heeft hier ook zeker een rol gespeeld. Of dit een bewuste keuze was of niet, bevordert het absoluut de dynamiek tussen Malcolm en Marie.

Marie was enkel twintig en aan het afkicken van haar drugsverslaving toen haar relatie met Malcolm begon. Hij was haar steunpilaar tijdens deze moeilijke periode, wat hij maar al te graag benadrukt. Telkens wanneer Marie moeizaam haar tekorten en relationele problemen aan bod brengt, zoals het feit dat Malcolm haar niet bedankt heeft tijdens zijn speech en haar onvoldoende aandacht schenkt, verwerpt hij de uitspraken door haar gek te noemen. Hij vernoemt zijn ervaringen met andere vrouwen en werpt Maries zelfmoordpoging in haar gezicht. Dat een deel van het publiek deze psychische mishandeling en manipulatie niet herkent en de dialoog slechts zou labelen als een heftige ruzie, maakt het scenario des te realistischer.

Een indrukwekkende charme

De acteerprestaties waarin met name Zendaya uitblinkt zijn fenomenaal. Zes keer is de Amerikaanse ster welverdiend genomineerd voor haar indrukwekkende acteerwerk. Met behulp van een eufemistisch script krijgen we te zien hoe de actrice in de ene scène in onverbiddelijke close-up hartenleed in haar gezichtsuitdrukking tovert en in de andere een overtuigende drugsverslaafde kan neerzetten.

Ondanks de beladen gesprekken is Malcolm & Marie een zeer pakkende film. Door de selectie warme nummers als Down and Out in New York City van James Brown en geavanceerde filmtechnieken is het moeilijk weg te kijken. Hoewel sommige zinnen uit het script in een echte ruzie waarschijnlijk niet gebruikt zouden worden, dragen deze bij aan de charme van de film.

“Do you know how disturbing it is that you can compartmentalize to such a degree that you can abuse me while eating mac and cheese?”

Boeken / Non-fictie

Dichter bij Joseph Roth is niet te komen

recensie: Vlucht en einde van Joseph Roth – Soma Morgenstern
kenny-eliason-fO9Bb-kAvak-unsplashunsplash

De titel van de Joseph Roth-biografie Eindeloze vlucht van Keiron Pim kon met recht en reden ontleend worden aan Roth’s roman Vlucht zonder einde (1927). Onder de eveneens bijna gelijkluidende titel verschenen van Soma Morgenstern de memoires Vlucht en einde van Joseph Roth (2006). Die brengen je op onvergelijkbare wijze nader tot Roth.

Hoeveel introductie heeft Joseph Roth (1894-1939) nog nodig? Zijn oeuvre is zo goed als helemaal in het Nederlands vertaald. Job en Radetzkymars zijn de bekendste titels, maar slechts twee van de hoogtepunten.

Westelijk

De joodse Galiciër Morgenstern (1890-1976) bewoog zich op heel wat chaotische kruispunten in de periode van de Eerste Wereldoorlog, het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Onder politici, journalisten en schrijvers maakte hij veel vrienden, waaronder Roth, met wie hij levenslang bevriend bleef. Met hem deelde hij de Galicische komaf en de koers in westelijke richting voor studie en banen. In Parijs zaten ze voor elkaars gezelschap lang in hetzelfde hotel. Roth leidde sowieso een hotelleven: een eigen huis zat hem al snel na zijn huwelijk in 1922 als reizende journalist alleen maar in de weg.

Van de romans die Morgenstern schreef zijn er een aantal vertaald, maar grote bekendheid geniet hij bij ons niet. Roth vond zijn debuut een meesterwerk, maar te joods. Zelf vermeed hij joodse personages vanwege de geassimileerde joden onder zijn lezers.

Soepel

De herinneringen in Vlucht en einde van Joseph Roth zijn zo levendig en gedetailleerd dat die in de loop der jaren wel geboekstaafd moeten zijn. De soepele vertaling van Els Snick, die onverkort haar leven aan Roth lijkt te wijden, klinkt als het equivalent van een even soepele brontaal. Genoteerd zijn alleen belangwekkende gesprekken en gebeurtenissen, vaak zo vertelkunstig dat je het boek moeilijk weg kunt leggen. De levendigheid wordt nog versterkt door werkzame sprongen vooruit en terug in de tijd. Al dan niet op de vlucht voor de nazi’s passeert een menigte aan tijdgenoten die toch stuk voor stuk, hoe gecomprimeerd ook, tot leven komen. De biografie van Morgenstern zelf komt ruim aan bod, maar verweeft zich op natuurlijke wijze met die van Roth.

Je krijgt een meer dan authentiek zicht op Roth’s karakter en wederwaardigheden. De herinneringen schetsen ook een persoonlijk, bewogen beeld van de heftige geschiedenis van die jaren. Zoiets kan een biografie vanwege de vereiste distantie niet bieden. Er wordt verrassend ingezoomd op verborgen niches in de bekende geschiedenis van politieke ontwikkelingen en oorlogen. Het gaat vaak om sprekende details die door enkelingen worden opgemerkt en verteld (door en aan Morgenstern).

Zo hield Roth niet van opera, maar ging toch mee naar een voorstelling over het trieste lot van daklozen. De schok van herkenning bracht hem drie bedrijven lang aan het huilen. ‘Hij snikte, als een dienstmeisje bij de zondagmiddagfilm, twee zakdoeken vol.’

Voorschotten

Veel staat in het teken van Roth’s slopende alcoholisme en voortdurende geldgebrek. Toch kreeg hij het voor elkaar ook nog anderen financieel te helpen. Vooral de (vergeefse) psychiatrische behandelingen en inrichtingen voor zijn vrouw kostten hem veel. Zonder de voorschotten op zijn nog te schrijven romans, met steeds meer wantrouwen verstrekt en op het laatst helemaal niet meer, en zonder de toelagen van vooral Stefan Zweig en Morgenstern zou hij het al veel eerder niet gered hebben. De laatste jaren kon hij zich nauwelijks meer zonder stok op zijn opgezwollen voeten voortbewegen. Voor de kortste afstanden moest hij met een taxi. In mei 1939 vond hij de dood.

Hoewel het in de eerste plaats gaat om het unieke oeuvre van Roth, geeft het een warm plezier om dankzij een voortreffelijke bemiddelaar zo dicht in zijn persoonlijke buurt te zijn.

 

Vertaling Els Snick

Nawoord en aantekeningen Georg B. Deutsch

Theater / Voorstelling

Absurd sketchcabaret op hoog niveau

recensie: Todesangstschrei - Rundfunk

Na meerdere malen uitstel om bekende redenen, is het eindelijk zo ver: Rundfunk vervolgt hun tour van de voorstelling Todesangstschrei. Het sinistere thema ‘de dood’ speelt de hoofdrol in dit sketchcabaret, maar toch valt er meer dan genoeg te lachen om de absurde karakters en situaties.

Het duo Rundfunk, bestaande uit Yannick van de Velde en Tom van Kalmthout, verwierf in 2015 in razendsnel tempo grote bekendheid door hun gelijknamige komedieserie. De woorden “Jullie hebben allemaal een onvoldoende!… Behalve jij!” die Pierre Bokma als de illustere leraar Duits uitsprak, hebben onder twintigers een cultstatus verworven. Yannick en Tom hebben sindsdien niet stilgezeten. In 2017 trokken zij de theaters in met hun debuutprogramma Wachstumsschmerzen (groeipijn) bekroond met de cabaretprijs Neerlands Hoop in 2018. Todesangstschrei (doodsangstkreet) is volgens de heren van Rundfunk de logische opvolger op hun eerste voorstelling. Nadat je groeipijnen zijn overwonnen en je eindelijk op eigen benen staat, kijkt immers je leven lang de onvermijdbare dood over je schouder mee. Is Todesangstschrei net zo goed als hun debuut?

Sketchcabaret in hoog tempo

Kalmthout en van de Velde beheersen hun kenmerkende stijl, het absurdistische sketchcabaret waar ze in Wachstumsschmerzen mee debuteerden, tot in de puntjes. Gekleed in matching truien en strakke maillots nemen de twee mannen een scala van verschillende personages aan. Het decor is sober, passend bij het donkere thema. Een zwart paneel met alleen een grijze deur zorgt ervoor dat alle aandacht uitgaat naar het duo.

De sketches volgen elkaar in krankzinnig hoog tempo op, van elkaar gescheiden door flikkerende lichten en bombastische operamuziek. Het kan niet anders dan dat het publiek, voornamelijk Millennials en Gen-Z’ers, zich na afloop uitgeput heeft afgevraagd waar het zojuist naar heeft gekeken. De scènes verschillen sterk van elkaar, maar zijn enigszins verbonden door hun gemeenschappelijke thema ‘de dood’. Hierdoor voelt de voorstelling toch als één geheel.

Vieze grappen op niveau

De humor van Rundfunk is gevat, soms flauw, en draait vaak om seks en geweld. Dit alles wordt kundig gemixt met een vleugje maatschappijkritiek. Een voorbeeld hiervan is het terugkerende personage van een vader die na de dood van zijn vrouw zijn puberdochter probeert op te voeden. Tijdens haar eerste menstruatie projecteert hij direct het ‘ongestelde vrouwen zijn boos en onredelijk’-cliché op haar en praat haar, wanneer hij haar betrapt op masturberen, op bizarre wijze een soort elektracomplex aan.

De mannen shockeren het publiek graag van tijd tot tijd, zoals de dans- en circusact in het midden van de voorstelling bewijst. De scène van twee pedofielen die op hun afspraakje wachten in een donker steegje en om de tijd te doden wat keuvelen over het weer, zorgt voor een gevoel van zowel hilariteit als ongemak.

Toch missen sommige sketches de x-factor. Het enige muzikale intermezzo, een rap waarin de karakters reageren op de haat van anderen, mist een goede clou. Vooral als deze rap wordt vergeleken met de briljante gangsterrap van de zevenjarige Rens uit Wachstumsschmerzen. Een ander voorbeeld van een minder geslaagde sketch is de sitcomscène, waarin de lachband stopt met meewerken. Het stuk is origineel wat betreft idee, maar duurt net wat te lang.

Verbazing voor jong en oud

Rundfunk staat garant voor topentertainment, mits de bezoeker harde en soms vulgaire grappen kan waarderen en het moordende tempo kan bijhouden. De korte sketches zijn uitermate geschikt voor het socialmediatijdperk en wellicht daarom zo populair bij de jongere generatie. Toch is Rundfunk ook echt een aanrader voor de wat oudere cabaretliefhebber, vooral voor degenen die het absurdisme, van bijvoorbeeld Jiskefet kunnen waarderen.

Todesangstschrei is een waardige opvolger van Wachstumsschermzen: dezelfde formule, hetzelfde tempo, maar een ander thema. De mannen zorgen voor verwardheid, verbazing en hilariteit bij het publiek door hun voorstelling met een hoge grapdichtheid en absurdisme. Zelfs na afloop van het slotapplaus blijft die verbazing voortduren. Kleine tip: trek oude kleren aan als je op de voorste rij zit!

Triangle-of-Sadness_st_4_jpg_sd-high_Photo-by-Fredrik-Wenzel-Copyright-Plattform-Produktion
Film / Films

Kommer op zee

recensie: Triangle of Sadness – Ruben Östlund
Triangle-of-Sadness_st_4_jpg_sd-high_Photo-by-Fredrik-Wenzel-Copyright-Plattform-Produktion

De uitdrukking triangle of sadness verwijst in de film naar het treurig ogende driehoekje tussen de gefronste wenkbrauwen en het neusbotje van een jong mannelijk model (Lewis). Maar eigenlijk is de hele film een Bermudadriehoek van triestheid waarin zo ongeveer alle ideeën over menselijke beschaving schipbreuk lijden. Ja, er kan best veel gelachen worden, maar vrolijk wordt het nooit.

Regisseur Ruben Östlund maakt het liefst ‘ongemakkelijke’ films voor mensen met een sterke maag. Zijn laatste productie, Triangle of Sadness (2022), is rijkelijk voorzien van kots en stront maar sleepte mooi wel een Gouden Palm in de wacht in Cannes. Hij roert kennelijk iets aan, zijn filmkunst prikkelt. De vraag is: heeft hij ook echt iets te zeggen?

Het verhaal is niet zo ingewikkeld. We beginnen met een flashy casting waar we kennismaken met het jonge model Lewis. Lewis blijkt al snel te daten met een populaire influencer die denkt dat alles voor haar betaald wordt, Yaya. In het eerste bedrijf zitten we bij Lewis en Yaya aan tafel in een flashy restaurant terwijl ze ongemakkelijk kibbelen over wie de rekening betaalt. ‘Talking about money is not sexy’, brengt Yaya in. Echt romantisch wordt het niet meer die avond.

Cruising away

Gelukkig heeft Yaya meer pijlen op haar boog. Zij en Lewis kunnen – gesponsord natuurlijk – in het tweede bedrijf mee op een exotische cruise. Aan boord treffen we verder een keur aan nouveau riche gasten – veel kapitaal, weinig ontwikkeling – en een bemanning die helemaal gaat voor de ultieme dienstbaarheid (lees: vette fooi). Dat de kapitein een alcoholistische socialist is, compliceert de reis wel een beetje. Maar geen nood, op het befaamde ‘kapiteinsdiner’ staat hij zijn mannetje wanneer hij geconfronteerd wordt met een ernstige klacht over de smoezelige zeilen op het cruiseschip. ’This is a motorized vessel’.

Helaas is het diner wel gepland op een onstuimige dag. Is het het voedsel of zijn het de golven? Hoe dan ook, de misselijkheid slaat ongenadig toe. Terwijl het schip alle kanten op klotst, legen de arme/rijke passagiers zowel van boven als van onderen vol overgave hun geplaagde magen. Heen en weer glijdend door de derrie klampt een oud dametje zich vast aan de toiletpot. In de gang zitten radeloze gefortuneerden in reddingsvesten te wachten op de Apocalyps. Een rijke Rus die fortuin heeft gemaakt met mestverkoop – ‘I sell shit’ – maakt zich meester van de intercom en waarschuwt de opvarenden sardonisch voor een vreselijke schipbreuk. Er kan best veel gelachen worden.

Trits machtsverhoudingen

Nog hilarischer wordt het wanneer het schip inderdaad vergaat en een select groepje overlevenden aanspoelt op een (ogenschijnlijk) onbewoond eiland. Meteen wordt duidelijk dat de rollen hier helemaal zijn omgedraaid. Alleen de Filipijnse toiletjuffrouw blijkt zich in de nieuwe situatie goed te kunnen redden. Ze kan vuur maken, ze kan vissen vangen met haar blote handen, kortom het hele zwikje is volkomen van haar afhankelijk. Al gauw roept zij zich met ieders instemming uit tot nieuwe kapitein. Volgens influencer Yaya gloort er een mooi, rechtvaardig matriarchaat. Maar het lachen vergaat haar al snel wanneer de nieuwe boss haar knappe vriendje Lewis uitkiest als seksslaaf.

Arm versus rijk, ondergeschikte versus baas, vrouw versus man … Uiteindelijk wordt de hele trits machtsverhoudingen door regisseur Östlund vakkundig op de hak genomen. Voor zover de weinigen die het zullen overleven – de redding is veel dichterbij dan ze weten – nog illusies koesterden over onze beschaving, zijn ze die aan het eind wel helemaal kwijt. De film van Östlund is een absolute aanrader voor liefhebbers van zwarte humor. Maar zijn bijna nihilistische kijk op de mensheid levert weinig nieuwe inzichten op. Dat we collectief in staat zijn een hoop triestheid te veroorzaken, wisten we al. En dat we daar soms maar beter om kunnen lachen ook.

Theater / Voorstelling

Knappe zang in een voorspelbaar kader

recensie: Opera La Bohème, Opera Keulen
LA_BOHEME_GP_2019_0089_kleinOpera Keulen

“Jij verkoopt bloemen en bent mijn poëzie. Ik ben de poëet”. Het orkest van Opera Keulen onder leiding van Lorenzo Passerini, opent met de eerste klanken van de aria Che gelida manina (‘Wat een koud handje’) door tenor Rodolfo (Arthur Espiritu) gevolgd door de openingsakkoorden voor de aria Mi chiamano Mimi (‘Mijn naam is Mimi’) door sopraan Mimi (Angela Nisi). Voor componist Puccini was het een eis: “alle emoties die de dood van een dierbare kunnen oproepen, moeten zo worden gerangschikt dat ze de diepste reactie van een zo breed mogelijk publiek opwekken”.

Puccini moet indertijd wel genoten hebben van de samenwerking met de librettisten Giuseppe Giacosa en Luigo Illica want met hen componeerde hij tussen 1890 en 1924 vier operahits: Manon Lescaut, Tosca, Madame Butterfly en La Bohème. Het oprechte respect voor elkaar was volgens Puccini het geheim van hun succes. La Bohème werd een operahit in vier bedrijven: twee luchtige, twee zware. Geheel volgens script presenteert Opera Keulen met de kerstdagen La Bohème van Giacomo Puccini. Filmisch, met levensechte decors en uitgelaten. Alles komt voorbij: fanfareorkest, ijscoman, vintage Volvo en sneeuw. Een huizenhoog, niet van echt te onderscheiden glas-in-lood raam, symboliseert het kleine appartement van de vier kunstenaarsvrienden in Quartier Latin. Beetje voorspelbaar wel maar het publiek geniet en de zang is voortreffelijk. Knap, want het orkest speelt sterk en is frontaal aanwezig.

Plot

Het is kerstavond. Vier kunstzinnige studenten, Rodolfo (dichter), Marcello (schilder), Shaunard (muzikant) en Collin (filosoof), wonen in een appartement in Parijs. Het is er erg koud; er is geen geld voor hout en eten. Shaunard heeft geluk met een baantje en brengt eten en wijn. Als de huisbaas de huur komt innen, zien de vier geen mogelijkheid die te betalen. Met de wijn voeren ze de huisbaas dronken en allen, behalve Rodolfo, gaan met het ‘uitgespaarde’ geld naar de kermis. Als Rodolfo alleen is, wordt er geklopt. Het blijkt Mimi die haar appartement niet in kan en vraagt om hulp. Rodolfo is gecharmeerd van haar en verzint een smoes om haar nog een paar uurtjes bij zich te houden.

Het tweetal wordt verliefd. Samen gaan ze naar de vrienden op de kermis. In een restaurant treffen ze elkaar, waar ook Musetta, het ex-vriendinnetje van Marcello, aanwezig is. Musetta, een uitdagende verschijning, flirt met Marcello die weer als een blok voor haar valt. Zonder te betalen verlaten de zes vrienden het restaurant.

Even later is het voorjaar en Rodolfo en Mimi blijken uit elkaar. Mimi is ziek en Rodolfo ziet de relatie daardoor niet zitten. Met een smoes heeft hij Mimi aan de kant gezet. Ze is verdrietig en beklaagt zich bij Marcello die een geslaagde poging doet het tweetal te herenigen. Mimi blijkt echter te ziek. Op een avond treft Musetta haar verzwakt op straat en tilt haar naar het appartement. De vrienden proberen Mimi te helpen met medicijnen en een warme mof maar ze sterft. Rodolfo is in tranen.

De vrienden laten een sterk staaltje zang horen. Zo ook de uitdagende in rood gehulde femme fatale Musetta. Ze zingt helder en verstaanbaar. Ook voor haar een hele opgave, de zaal geeft weinig gezien de beperkte akoestiek. Ze acteert, zingt en verleidt. Een mooie tegenhanger voor de introverte, spatzuivere Mimi enerzijds, en de bedachtzame, soms wat te zacht klinkende, zeer heldere Rodolfo anderzijds. Het koor van Opera Keulen, ingestudeerd voor koordirigent Bang-In Jung, maakt het spektakel tot een memorabel evenement.

De meermaals gelauwerde Duitse regisseur, Michael Hampe, laat hiermee een gezellige maar voorspelbare productie na. Nog t/m 15 januari 2023 te zien in Opera Keulen.

BM_Night Gradually Neutralizing the Machine that Philosophizes Selfishness, 2022
Kunst / Expo binnenland

Poëtische sciencefictionwereld

recensie: Basim Magdy: Een alligator in de wolken – KM21
BM_Night Gradually Neutralizing the Machine that Philosophizes Selfishness, 2022

Mysterieuze machines, planten, constructiewerken en schedels. Het komt allemaal terug in de fantasiewereld van Basim Magdy (1977, Egypte). In schilderijen, foto’s en film creëert hij een poëtisch mengsel van verleden, heden en toekomst. KM21 presenteert nu Magdy’s eerste tentoonstelling in Nederland.

KM21 – gelieerd aan Kunstmuseum Den Haag – brengt hedendaagse kunstenaars voor het voetlicht. Met zijn droomachtige universum verdient Basim Magdy deze spotlight zeker. Magdy is geboren en getogen in Egypte, maar woont en werkt tegenwoordig grotendeels in Bazel. Hij laat zich onder andere beïnvloeden door sciencefiction, strips, natuurdocumentaires en de apocalyptische toon van Bijbelverhalen. Daarbij beperkt hij zich niet tot één medium, maar experimenteert hij met schilderijen, foto’s, installaties en films. De resultaten zijn humoristisch, surreëel en zó kleurrijk dat het pas na een tijdje opvalt dat de tentoonstellingsmuren felgroen en -paars zijn.

De dood en andere transities

BM_Young Lumumba and His Pet Coucal Staring His 35th Birthday in the Eye, 2022

Young Lumumba and His Pet Coucal Staring His 35th Birthday in the Eye, 2022, olieverf en spuitbus op doek, 80 x 100 cm. Courtesy of the artist.

In de eerste ruimte van de tentoonstelling hangt het schilderij Young Lumumba and His Pet Coucal Staring His 35th Birthday in the Eye. Een mannenhoofd groeit uit een plant – aloë vera? – en een bloem ontspruit uit zijn hoofd. Het is Patrice Lumumba, de eerste democratisch verkozen premier van de Republiek Congo. Hij heeft de prille Congolese onafhankelijkheid van België niet lang kunnen meemaken, want hij werd begin 1961 afgezet en vermoord. Driemaal raden hoe oud hij was. Deze kleurrijke en fantasievolle omgang met thema’s als de dood en andere vormen van transitie loopt als een rode draad door de tentoonstelling.

BM_FEARDEATHLOVEDEATH_04_0

Basim Magdy, FEARDEATHLOVEDEATH (film still), 2022, Super 16mm film overgezet naar Full HD. 17 min 15 sec.

Centraal is Magdy’s nieuwste film FEARDEATHLOVEDEATH, over de absurditeit van de dood en de onmogelijkheid deze te begrijpen. In een hallucinerende reis door slaapkamers, pretparken en verlaten grottensteden komen heden, verleden en toekomst samen. Beelden overlappen elkaar en worden soms begeleid door poëtische monologen. Er is een overgang van moderne constructie, flats en autogeluiden naar oude grottekeningen – een bewijs van een beschaving die in essentie niet heel anders was. We gaan van bomen in het bos naar het beeldrijm van zuilvormige grafstenen.

Alternatieve geschiedenissen

‘Always remember there was life before the internet,’ flitst er voorbij in dikke blokletters. ‘It was called ARPANET.’ Deze voorloper van het internet is door de meesten van ons vergeten. Geschiedenis wordt volgens Magdy meestal geschreven door mensen met macht of door mensen die kunnen schrijven. Wat had er kunnen gebeuren als er andere paden waren gebaand? Als de geschiedenis werd gevormd door andere winnaars? Deze hypothetische geschiedenis onderzoekt Magdy gedeeltelijk in zijn fantasiewereld. Dit is expliciet in zijn doorlopende serie Someone Tried to Lock Up Time, waarin hij fotografische beelden combineert met tekst. Hier komt Magdy’s poëtische kracht het sterkst tot uiting.

BM_Someone Tried to Lock up Time_Clouds are Dreams copy

Basim Magdy, Someone Tried to Lock Up Time (Clouds are Dreams), 2018-heden, 5 C-prints van chemisch bewerkte dia’s op Fujiflex metallic materiaal.

Mogelijkheden van het medium

Met al die focus op de onderwerpen zou je bijna vergeten dat Magdy op technisch vlak ook sterk is. Die verscheidenheid aan media maakt het extra knap. Sommige details van zijn olieverfschilderijen doen niet onder voor een Marlene Dumas in hun gelaagdheid. Zijn films en foto’s maakt Magdy op analoge wijze. Fotoafdrukken bewerkt hij met huishoudelijke middelen als bakpoeder, Coca-Cola en azijn. Dit zorgt voor kleurige wazen en erosie, een extra laag in Magdy’s fictieve werkelijkheid. Een wereld waar het aangenaam ronddwalen is.