De Joodse bruidjes, een vertelling van schrijfster Mieke van Zeben, is een kraakheldere combinatie van Zebens eigen familiegeschiedenis, ingezonden verhalen en fictieve elementen. Twee Joodse bejaarde vrouwen, Edith (Rick Nicolet) en Mirjam (Diana Dobbelman), zijn tot elkaar veroordeeld in een verzorgingstehuis. De eerstgenoemde hoopt binnen twee weken weer naar huis te mogen, de ander lijkt te berusten in het idee dat deze plek haar laatste bestemming is. Het tweetal wordt hier bijgestaan door de verpleger Matthias (Martin Willem van Duijn), wiens Duitse afkomst de spinnige Edith een doorn in het oog is. Om de tijd te doden kijken ze televisie en praten ze over vroeger. Mirjam heeft namelijk steeds vaker angstdromen over haar transport van Westerbork naar Auschwitz. Edith zat juist de hele oorlog ondergedoken op een zolder, met als enig bezoek de man die haar uiteindelijk bezwangerde. Soms lijkt de uitwisseling van verhalen net een spel over wie het meeste heeft geleden, maar duidelijk is dat het oorlogsverleden diepe groeven heeft achtergelaten.

Efficiënt

Hoewel de voorstelling ietwat kluchtig begint – vooral het gekat van Edith richting Matthias doet soms stereotiep aan – ontwikkelt zij zich tot een bescheiden en intiem drama. De voorstelling werkt omdat alles uiterst klein is gehouden, zonder dat het gestileerd wordt. Het decor bestaat uit twee verzorgingstehuisbedden en een stoel, de handelingen zijn beperkt en de dialogen zijn niet gericht op effectbejag. Met deze economische benadering vermijdt regisseur Jori Hermsen overdadige sentimentaliteit (op een enkel mineurarpeggiootje op de piano na) en verwordt De Joodse Bruidjes niet tot Holo-kitsch.

Grote lijnen

Er kleeft echter ook een nadeel aan de voorzichtige aanpak. Mieke van Zeben heeft zichzelf als doel gesteld de oorlog ten herdenken aan de hand van persoonlijke verhalen en ze heeft het publiek gevraagd om oorlogsherinneringen in te sturen (‘betaal met je verhaal’). Misschien komt het juist omdat er uit zo veel verschillende bronnen is geput, maar de herinneringen van Mirjam en Edith blijven te veel aan de oppervlakte. Het zijn plotbeschrijvingen, met nog te weinig oog voor de details die zulke verhalen juist levendiger kunnen maken. Doordat het drama in de voorstelling wat voortkabbelt, is het tragische einde niet zo invoelbaar als had gekund. De grootste kracht van de voorstelling is tevens haar manco: door de grote eenvoud blijft De Joodse Bruidjes gespaard van dweepzucht, maar wordt het ook nooit echt indringend.

Op de vloer van het podium zien we een vierkante grasmat met aan beide kanten drie korte nepbomen. Een normaal geklede jongeman vertelt ons geanimeerd over het moment dat er niets was en de oerknal en geeft een opsomming van dingen, plekken en mensen die op aarde zijn of zijn geweest. Ondertussen verschijnen er vijf anderen. De hierop volgende groepsdans bestaat uit een constant veranderen van de ene symmetrische vorm in de andere, wat veel weg heeft van een menselijke caleidoscoop. De vloeiende bewegingen bewijzen dat de dansers, inmiddels uitgekleed tot aan hun ondergoed, goed op elkaar zijn ingespeeld. Hoewel ze in het begin vrij lang met deze bewegingen doorgaan, zorgen de muziek, die steeds zachter en dan weer sterker wordt, en het licht, dat van de gehele zaal naar een enkele felle spot op het toneel gaat, ervoor dat het niet saai wordt, maar eerder een hypnotiserende werking heeft.

Sterke spanningsboog

De symmetrische groepsdans is de leidraad in de voorstelling, maar wordt enkele keren onderbroken. Bijvoorbeeld wanneer de performers met instrumenten verstopt in de nepbomen een ritme maken en de tekst “You will find me, if you want me, in the garden, unless it’s pouring down with rain” uitspreken, of wanneer ze patronen op elkaar tekenen met verschillende kleuren verf. Elke onderbreking lijkt een verandering in de symmetrische groepsdans als effect te hebben, van vloeiende naar stotende bewegingen en van lineair naar voren gericht tot circulair naar elkaar toe gericht. Door de combinatie van de subtiele licht- en muziekveranderingen met de grote onderbrekingen houden de performers de aandacht op een inventieve en humoristische manier muurvast.

Futuristische ideeën

Tegen het einde van de voorstelling vertelt een van de performers op een geanimeerde manier over futuristische dingen, mensen en plaatsen, zoals dat wij mensen naakt zullen zijn en geen behoefte meer hebben aan voedsel. De cirkel is rond: van het begin van de aarde, via alle aanpassingen die wij mensen aan de natuur hebben aangebracht, naar een toekomstbeeld.. De voorstelling eindigt heel bevredigend met de performers die naakt een asymmetrische, harmonieuze groepspose aannemen.

Versterkend effect van de grote zaal

Het is opvallend dat deze voorstelling ook erg goed werkt in een grote zaal. De grotere afstand tussen performers en publiek draagt juist bij aan het hypnotiserende effect, omdat het makkelijker is om naar het geheel te kijken. 3: The Garden is, nog meer in de grote zaal, een sterke voorstelling die hypnotiserende momenten kent, maar ook veel afwisseling en humor.