De geestverwantschap is een verzameling verhalen die onderling op de een of andere manier gekoppeld zijn doordat personages van het ene verhaal op meer of minder subtiele wijze terugkomen in het andere verhaal. De hoofdpersoon uit verhaal één belt bijvoorbeeld met de hoofdpersoon uit verhaal twee, die we vervolgens weer met z’n vriendinnetje zien voorbijlopen in verhaal drie, enzovoort.

En die verwevenheid werkt uitstekend. Bij ieder verhaal ging ik weer op zoek naar de relatie met de vorige verhalen. Hoe langer het duurde voordat die relatie duidelijk werd, hoe ongeduldiger ik werd. Had ik iets gemist? Waren er aanwijzingen voorbijgekomen, die ik niet op hun waarde had geschat? Dit zoeken naar de onderlinge verbanden maakt het lezen van de verhalen extra leuk. Het voegde voor mij echt iets toe. Ik voelde me een kleine Sherlock Holmes, zoekend naar aanwijzingen die leiden tot de oplossing van het mysterie van de onderlinge verbondenheid.

Inhoud

Maar het is de inhoud van die verhalen die me aan het twijfelen brengt. Deze is namelijk nogal bizar van tijd tot tijd. Zo gaat het eerste verhaal over de gifgasaanslag in de metro van Tokyo in 1995. Op zich al een bizarre gebeurtenis. Maar dit wordt ook nog eens verteld vanuit het perspectief van de man die de aanslag pleegde. En dat maakt het geheel helemaal bizar, want deze man is zijn band met de werkelijkheid enigszins kwijt. Tenminste, met de werkelijkheid zoals wij denken die te kennen. Want de werkelijkheid van David Mitchell zit heel anders in elkaar dan de onze. Afgezien van de alfagolven die de hoofdpersoon uit het eerste verhaal gebruikt om mensen mentaal te beïnvloeden, komen er ook geesten en zelfs goddelijke computersystemen voorbij.

De algemeen aanvaarde werkelijkheid geldt niet langer in De geestverwantschap, en om de verhalen in het boek te kunnen waarderen moet je die werkelijkheid ook kunnen loslaten. En daar zit het probleem van dit boek. Kun je de wereld die hierin geschapen wordt accepteren, dan heb je een subliem boek te pakken, dat je menig uurtje bezighoudt: zowel tijdens als na het lezen. Maar gaat het je allemaal net iets te ver en vind je pratende bomen, geesten op zoek naar een lichaam en via alfagolven communicerende sekteleiders niet echt boeiende onderwerpen, dan kun je De geestverwantschap beter links laten liggen.

Uitgebalanceerd

Hoe langer ik er over nadenk, hoe beter ik het boek ga vinden. De onderlinge samenhang, gecombineerd met de sterk wisselende context van de diverse verhalen maakt deze bundel tot een ijzersterk geheel. Dus hoewel ik deze recensie begon met twijfel, kan ik uiteindelijk alleen maar gesterkt zijn in mijn overtuiging dat ik met De geestverwantschap een goed uitgebalanceerd boek aan mijn boekenkast mag toevoegen.

De Koninklijke BV ligt ergens in het Midden-Oosten voor anker en de baggeraars aan boord vermaken zich met het pesten van een collega. Tijdens een shore-leave bezoeken ze gezamenlijk een bordeel, maar wanneer dat bezoekje een raar staartje krijgt zit een van de mannen plotseling met een weesjongetje opgescheept. Zoveel wordt duidelijk uit de verhalen van de geplaagde baggeraar, die hij zelf opschrijft terwijl hij voor onderzoek in een soort psychiatrisch centrum verblijft. De baggeraar heeft van de psychiater opdracht gekregen om een boek te schrijven over het baggerwezen, iets waar hij met enthousiasme aan begint: om zijn geliefde vrouw Babette (Babseflapsje) weer te mogen zien doet hij immers alles. En in de tussentijd kan de psychiater mooi een rapport maken over de baggeraar.

Deze jongen ken wel haarfijn uit de doekjes winden waar het in wezen om draait bij het baggerwezen, maar wie leest het nou? Ja, jij. Ben ik mooi klaar mee. Misschien kan ik beter maar de pijp van Maarten aan de hoogste wilg hangen. Weet je wat ie zegt, die mooie gek? Zegt ie zo van dat ik het zeker moet afmaken alsvanwege dat mijn onderhavige grote baggerboek een heel belangrijk boek is voor de mensen. Dat zegt ie.

Je ziet: de schrijfstijl van de baggeraar is op z’n zachtst gezegd bijzonder. Hij verbastert en verhaspelt allerlei uitdrukkingen en bezit zo’n grote woordenschat voor bepaalde onderwerpen (vooral seks en baggeren) dat je er stijl van achterover slaat. Maar ondanks het verdraaien van allerlei gezegden en uitdrukkingen blijft het verhaal prima te volgen. Zelfs wanneer de baggeraar in de war raakt en vergeet te vertellen wat zijn onderwerp nu precies is.

Twee schrijvers

Een boek volschrijven met een verhaal van een baggeraar, in zijn eigen woorden opgeschreven, dreigt op een bepaald moment uit te monden in een trucje: de stijl kan ook gaan vermoeien. Niet in Het grote baggerboek. De schrijver roept een tegenspeler in het leven in de vorm van een droge psychiater, die in alles het tegenovergestelde is van de baggeraar. Ook hij schrijft hoofdstukken, maar dan in een ambtelijke taal die keurig verbloemt wat er nu precies aan de hand is. De psychiater onderzoekt de baggeraar en denkt dat hij baanbrekend materiaal in handen heeft met diens baggerboek, maar uiteindelijk blijkt het net iets anders te lopen dan hij denkt. De baggeraar en de psychiater zijn op één punt namelijk wel hetzelfde: ze vallen op dezelfde vrouw.

Het grote baggerboek is een geestig, vlot geschreven boek waarin prachtig wordt aangetoond dat je met taalgebruik en woordkeuze alleen twee heel verschillende werelden kunt oproepen. Het eerste verhaal, dat van de baggeraar zelf, is hier en daar iets te fantasievol, maar het tweede plot, dat zich ontwikkelt tijdens het schrijven van het baggerboek, is ijzersterk. Andere boeken zouden zichzelf misschien bedelven onder een overdaad aan stijl en creativiteit, maar niet dit boek. Het bijzondere aan Het grote baggerboek is dat je een zeer goed geschreven boek leest, dat stevig in elkaar zit en dat bovendien de luchtigheid behoudt. Om met clichés uit maandverbandreclames te spreken: je voelt niet eens dat het literatuur is. Het grote baggerboek doet zijn titel gelukkig geen eer aan.