Reis naar het einde van de kamer is de vierde roman van de Brit Tibor Fischer. Zijn debuut, Under the Frog, werd in 1993 genomineerd voor de Booker Prize en won in datzelfde jaar de Betty Trask Award (een Engelse prijs voor beginnende schrijvers onder de 35). Opvallend veel lof voor een boek dat eerder door achtenvijftig uitgevers was geweigerd. Het leidde er in ieder geval toe dat Fischer op de Best Of Young British Novelists List terechtkwam. Na zijn debuut schreef hij nog de romans The Thought Gang (1994) en The Collector Collector (1997) en daarnaast ook nog de verhalenbundel Don’t Read This Book if You’re Stupid (2000).

Geld of geslachtsgemeenschap

Fischers nieuwste roman is geschreven vanuit het perspectief van Oceane, een vormgeefster die eigenlijk danseres had willen worden. Nadat ze een zijdelingse trap in haar buik heeft gekregen van een vrouw met een bruidstaart besluit ze haar appartement niet meer te verlaten. ‘In Londen doet niets het en om de drie meter wordt je geld of geslachtsgemeenschap gevraagd.’ Oceane is het zat en vindt dat de buitenwereld in het vervolg maar naar haar toe moet komen. Om dit te verwerkelijken maakt ze gebruik van satelliet, internet en andere moderne media. Bovendien heeft ze een extra kamer die ze af en toe in de stijl van een bepaald land laat inrichten, waarna ze enkele inwoners van dit land uitnodigt. Oceane kan zich dit alles permitteren doordat ze met een toevallige opdracht een klein fortuin heeft verdiend.

~

Dit alles levert een vermakelijk en vlot leesbaar boek op. Het is volstrekt geen straf om het te lezen, maar een schitterend feest is het ook niet. De afzonderlijke gebeurtenissen zijn weliswaar – op een enkele misser na – uitstekend beschreven, het verband ertussen is vaak ver gezocht. Hierdoor wordt het boek een lappendeken van willekeurig bij elkaar gesprokkelde aardigheden. De roman staat dan ook vol met anekdotes die maar geen eenheid willen vormen; rare voorvallen die maar niet grotesk willen worden; gedachten die maar niet filosofisch willen worden; en raadsels die maar niet mysterieus willen worden. In potentie zit het er allemaal wel in, maar telkens net niet genoeg om te kunnen overtuigen. Fischer wil teveel en doet te weinig.

Urgentie

In tegenstelling tot de illustere voorbeelden waarnaar de titel verwijst, wordt de lezer in Reis naar het einde van de kamer nergens overvallen door een gevoel van urgentie. Of je het nu wel of niet leest, het doet er eigenlijk niet zo toe. De roman laat nergens een blijvende indruk achter.
Voor iemand die in een boek enkel vermaak zoekt, is dit geen enkel probleem, maar iedereen die geraakt, geïrriteerd, of geïnspireerd wil worden kan zijn heil beter ergens anders zoeken. Wie in de vakantie graag iets interessants wil lezen, kan daarom beter terugvallen op de alweer bijna vergeten klassieker van Louis-Ferdinand Celiné. Dan is Fischers verwijzing toch nog ergens goed voor geweest.

Spies beschrijft in haar debuut de ‘lotgevallen’ van de familie Elling, moeder Cornelie, vader Herman en de drie zoons Jaap, Bert en Willem en kleindochter Willemien. De drie generaties bewegen tussen de grote gebeurtenissen van de 20ste eeuw door. Interessant is dat Spies dit niet alleen doet vanuit eerder cliché standpunten. Er is wel een jodin, de vriendin van Cornelie Elling die weggevoerd wordt in de tweede wereldoorlog, maar een van de zoons bevindt zich achtereenvolgens in Italië en Duitsland en een ander in Marokko. Willem is als fotograaf betrokken bij de gifoorlogen in Afrika, maar maakt vervolgens foto’s van Hollywood sterren.

Louis Couperus is verbonden met de familieroman. In zijn Haagsche romans beschrijft hij vaak de belevenissen en vooral ook zielenroersels van de families. De onrust die vooral de drie zonen van Cornelie in zich hebben doet denken aan de onrust die Eline Vere aan de dag legt. De scènes waarin Bert en Jaap zich zelf vragen stellen over het leven en de angsten om hen heen voelen, zijn goed geschreven. Deze gedeeltes hebben hetzelfde twijfelachtige en lege gevoel, dat in Bert en Jaap huist. Ook Willem jaagt veel dingen na, waarvan hij zelf ook twijfelt of deze de juiste zijn. Terwijl ze met zoveel dingen bezig zijn, is er een gapend gat in hun leven, dat ze niet goed kunnen opvullen. Het is geen dweperigheid, maar een ingetogen leegte, die bijvoorbeeld Bert vaak overvalt. In tegenstelling tot Couperus drukt Spies zich niet uit in wollig taalgebruik met neologismen en tientallen bijvoeglijke naamwoorden.

In het laatste deel van de roman wordt het leven van Willemien beschreven, de dochter van Jaap. Behalve dat ze aan de studentenopstanden deelneemt, wordt ze op haar oude dag gegijzeld door Marokkaanse jongeren. Deze gijzeling komt wat uit de lucht vallen. Ze is niet goed ingeleid, terwijl Spies in de rest van de roman erg precies is. Boeiend wel zijn de vragen die de oorlog oproepen en de hang naar het communisme, maar het mist de meeslependheid van de andere delen. Misschien heeft het ermee te maken dat er aan Willemien minder aandacht besteed wordt. Het is slechts een zesde deel van de gehele roman. Op sommige momenten is het moeilijk te overgang te maken naar de volwassen Willemien en het kind, dat in de andere hoofdstukken beschreven is.

Het gegeven dat Willemien eerst niet doorhad dat ze gegijzeld werd, past in het thema van het boek. De familie Elling is een familie die door de dingen om haar heen niet meteen geschokt is, maar ze over zich heen laten komen. De dingen gebeuren, vaak zonder dat de familieleden er vat op hebben. Dit leidt niet perse tot een lijdzame houding, want ze nemen zeker beslissingen om hun leven anders in te richten. Toch is er ook een soms naïeve houding. Misschien omdat de gevolgen niet te overzien zijn of omdat het wel wat mee zal vallen. Zo wonen Bert en Herman in Duitsland tijdens de regering van Hitler. Ze doen hun werk, maar uiten niet veel twijfels over het regime. De titel van de roman gaat over de onschuldige familie, die eerst niet weet, maar in de loop van hun leven hun onschuld niet bevestigd zien en die naïviteit soms verliezen.

De roman is zeker meeslepend te noemen. Spies beschrijft op een soms suggestieve manier, maar weet haar personages zo uit te werken dat ze sprekend zijn en zeer indrukwekkend. Spies heeft zich zeker verdiept in bijzondere aspecten van het leven in die tijd. De indrukwekkende bibliografie laat zien dat deze oud-historica niet zonder bronnen werkte. De informatie is dan ook gedegen, maar wordt gedoseerd gebracht. Hoewel het genre van de familieroman misschien wat voor oudere dames is en alleen aan Couperus is voorbehouden, heeft Marijke Spies met Een onschuldige familie dit type roman nieuw en boeiend leven in geblazen.