Na haar liaison met Julius Caesar is de onweerstaanbare en machtige Cleopatra verzeild geraakt in een hartstochtelijke liefdesrelatie met de Romeinse generaal Marcus Antonius. Alleen: het conflict tussen Egypte en Rome smeult al jaren, en bovendien is Antonius in Rome getrouwd met Fulvia. Vanwege het warme liefdesnestje in Alexandrië laat Antonius zijn Romeinse plichten versloffen. Daarmee komt hij natuurlijk niet weg. De keizer fluit hem terug. Rome gaat vóór het meisje.

Oorlogszuchtig tijdsgewricht

William Shakespeares tragedie uit 1606/’07 is oneindig ingewikkeld, wat mede komt doordat Shakespeares verhaal eigenlijk te dicht blijft bij de feitelijke historie uit de eerste eeuw voor Christus. Het verhaal over de liefde tussen twee mensen uit elkaar beconcurrerende volken, tegen de achtergrond van een politiek wespennest.

Zijn Antonius en Cleopatra wordt onder andere daardoor relatief weinig gespeeld: een te ingewikkelde geschiedenis in een oorlogszuchtig en complex tijdsgewricht, bemenst door een wirwar van personages op verschillende locaties. Theatermakers branden zich er niet graag aan.

Plezierige boertigheid

Shakespeare Theater Diever maakt elke zomer in het eigen openluchttheater een vrolijke Shakespeare-bewerking met een combinatie van amateurs en professionals. Vanuit dat perspectief is Antonius & Cleopatra een begrijpelijke keuze, aangezien er veel rollen zijn te vergeven. Deze van oorsprong zeer pijnlijke tragedie is bewerkt tot een vrolijke bijna-komedie, vol plezierige hedendaagse boertigheid.

In de interpretatie van vertaler en regisseur Jack Nieborg is Cleopatra een hysterisch wicht. Een verwend, vulgair nest, dat hevige ziekte voorwendt zodra ze haar zin niet krijgt. Marcus Antonius is een breedgeschouderde mannetjesputter. In de interpretatie van Nieborg laat Antonius zich flink piepelen door zijn baas in Rome, Octavius Ceasar, de zoon van Julius.
Maar voordat het zover is, beleven ze een stormachtige liefdesrelatie waarin Cleopatra de baas is. Bij wijze van statement over die machtsverhouding komt Antonius om te beginnen op in een geil SM-pakje. Hij wordt achternagezeten door Cleopatra, die voorzien is van een leren zweepje. Duidelijker kan Nieborg niet uitleggen hoe de kaarten liggen.

De geschiedenis wil echter dat de strijdende partijen in een zeeslag belanden, waarna de liefde tussen de twee fataal zal blijken.

Ingewikkeld stuk

Antonius en Cleopatra is een rommelig, ingewikkeld en ‘druk’ stuk; dat is in de versie van Nieborg niet anders. De plot is daardoor onvermijdelijk lastig te volgen. Bovendien is de speelvloer – met overal afgebroken zuiltjes en quasi-brokstukken – voorzien van vele drempeltjes en trappetjes. Zo ontstaan voor de acteurs lange, lastige looproutes vol hindernissen die ze steeds moeten nemen.

Ondanks de ingewikkelde plot en het onhandige decor is dit een bijzonder vermakelijke voorstelling. Hedendaagse kwinkslagen in de vertaling door Nieborg maken Shakespeares lappendeken beter te verteren. Zoals ook Shakespeare dat zelf feitelijk deed, zo maakt ook Nieborg voortdurend gebruik van terzijdes tegen het publiek, die de toeschouwer bij de les houden.

Komische interpretatie

Inge Wijers steelt met haar Cleopatra de show. Ze gaat er met lichaam en stem vol in. Cleopatra heeft een hele reeks fantastische kostuums (ontwerp: Margit van der Kamp), en verwisselt vaker van outfit dan Beyoncé. Siebren De van der Schueren als de Romeinse heerser Octavius Caesar zit strak en overtuigend in zijn rol; als hij opkomt daalt direct de ernst neer in deze voorstelling.

Anne Peter van Muijen zet Marcus Antonius eerder neer als een stevig gebouwde sportschoolhouder dan als een lid van de Romeinse elite, maar in de context van deze komische interpretatie van de tragedie past die aanpak wel.

Fraai

Regisseur Nieborg kiest er meermaals voor veel van zijn (25!) acteurs tegelijkertijd op de speelvloer te laten staan en zitten, wat de focus op de hoofdhandeling niet ten goede komt.
Het toneelbeeld is – zoals altijd in Shakespeare Theater Diever – bijzonder fraai, met aan het ene eind een Romeins tempeltje met een driehoekige timpaan er bovenop, en aan het andere eind een Egyptische ruïne met twee hoge beelden van de hond-god Anubis (decorontwerp: Janco van Barneveld).

Elke voorstelling van Shakespeare Theater Diever wordt omlijst en ondersteund door een wandelend orkestje dat extra lucht en vrolijkheid brengt. Vooral de veelzijdige Annemarie de Bie valt daarin op, vanwege zowel haar virtuositeit als vanwege haar geestigheid.

Alleen maar verliezers

Luisterend naar de vertaling en interpretatie van Jack Nieborg vallen de gelijkenissen op met de actuele oorlog die Rusland begon tegen Oekraïne: waar is dit voor nodig? En vooral: wie wordt er beter van? Want zo’n oorlog kent alleen maar verliezers. Misschien is dat de actuele reden voor Nieborg om dit stuk juist nu te willen brengen.

Decorontwerp: Janco van Barneveld
Kostuumontwerp: Margot van der Kamp
Lichtontwerp: Henry van Niel
Muziek: Jan Meiborg

De toneelversie raakt een snaar die nog altijd resoneert: mensen rekenen zich rijk en leveren zich uit aan banken. Ze beleven een kort moment van glorie maar in wezen bezitten ze niets. Wie zijn verantwoordelijkheid niet neemt en zich afhankelijk maakt, is voer voor de wolven.

Tsjechov schreef De Kersentuin in 1904 op zijn sterfbed. Een week na de verschijning van het stuk stierf hij. Een onrustige tijd ook want net als nu drukte de consumptiemaatschappij haar stempel op de tijd en net als nu hadden mensen het overweldigende gevoel dat ze leefden in een steeds snellere wereld, een wereld die steeds harder voortraasde met onbekende bestemming, aldus schrijver Philip Blom in zijn boek De duizelingwekkende jaren.

Toneelgroep Maastricht is van 1 maart tot en met 3 juni op tournee met De Kersentuin van Anton Tsjechov onder regie van Michel Sluysmans met tekst van Jibbe Willems. Afgelopen vrijdag 24 maart stonden ze in de DeLaMar in Amsterdam. Wie houdt van een tragikomisch toneelstuk in alledaags taalgebruik, een rijke compacte zinstructuur en scherpe dialogen, zit goed bij deze voorstelling.

Opening

© Ben van Duin

Voor de theaterbewerking die Sluysmans van het originele stuk maakte, staat in het midden van de toneelvloer een houten plateau: de centrale arena van deze komedie. Met enkele ingrepen verbeeldt de ruimte het landhuis met de kersenbloesem. Projecties op de achterwand tonen de kersentuin in verschillende jaargetijden.

Het stuk opent met de acht acteurs rechtop op het draaiende plateau. Afwachtend kijken ze de wereld in. Op de achterwand draait de aardbol als videoprojectie in tegengestelde richting. Zo creëert Sluysmans een expositie die nieuwsgierig maakt. Hiermee wordt New York vertegenwoordigd, het thuisland met het landhuis en kersentuin van de familie Ranevskaja (als aparte werelden), het onrealistische wereldbeeld van Ljoebov, het nieuwe wereldbeeld van zakenman Lopachin en ten slotte de vluchtige tijd voor allen.

Spanning en emotie

Wanneer zakenman Lopachin zijn toekomstplannen presenteert, stijgt de spanning. Een vervallen landhuis van dit formaat eist onderhoud en dus een flinke financiële investering. Voor Ljoebov Ranevskaja is het onmogelijk hieraan te voldoen. Haar New Yorkse levensstijl als celebrity en filmactrice, vol decadentie, trok haar bankrekening leeg. Van Lopachin en haar broer leent ze geld. Zo krijgt Lopachin als hongerige zakenman grip op haar situatie, wat de aankoop van het familiebezit voor de bouw van vakantiewoningen mogelijk maakt.

Maar de échte emotie in dit stuk zit bij het verlies van Ljoebovs vierjarige dochter. Hier halen de makers alles uit de kast om het tragikomische element van deze ‘kersentuin’ nog explicieter te maken. Met acht grote spiegels op het podium – in een handomdraai veranderd in een grafsteen met meisjesfoto – bekent Ljoebov haar vermeende schuld. ‘Ik was met mijzelf bezig. Weet ik veel. Waarschijnlijk was ik aan het neuken. Warja zou haar in de gaten houden.’ Met humor, ironie en de juiste lichaamstaal slingert ze haar kwetsbare monoloog de zaal in: helaas enigszins over the top wanneer ze huilend neerzijgt voor de grafsteen. Het zijn de grote draaibare spiegels die ons allen confronteren: degene die verantwoordelijkheid neemt en deze niet van zich af schuift, had dit ongeval kunnen voorkomen.

Maatschappelijke ontwikkelingen

Sluysmans kiest ook dit keer, net als bij Een Meeuw uit 2022, voor een kleinere cast dan door Tsjechov voorgeschreven. Voor alle acht rollen maakt hij ruimte voor een monoloog waarmee Sluysmans als het ware elke acteur een hoofdrol geeft. Zo leren we alle personages even goed kennen: hun frustraties, hun wensen, hun verhoudingen tot de wereld en elkaar. Op deze manier speelt Sluysmans met het perspectief van toen en nu waarbij verlies van tradities en het veranderen van sociale verhoudingen een rol speelt.

Bovendien toont dit stuk ook andere maatschappelijke ontwikkelingen. Zo is er het conflict tussen de komst van tijdelijke bewoners, de toeristen, en de huidige bewoners die deze ontwikkeling met lede ogen aanzien. Daarnaast de groeiende inkomensverschillen: met de treffende anekdote door Anja over de poepende vrouw in de straten van New York. De narcistische selfiecultuur waarbij de mensheid andere belangrijke gebeurtenissen misloopt zoals het verdrinken van je kind in je eigen achtertuin.

En niet te vergeten de komst van de wolf, die aan het eind van het stuk als projectie het beeld in wandelt: laten we hem zijn gang gaan of zoeken we naar begrenzing? Een mooie metafoor voor hongerige projectontwikkelaars en andere (mondiale) opportunisten.

Met de geweldige acteer- en zangprestatie door Anniek Pheifer als Ljoebov, het vermakelijke spel door Jeroen Spitzenbergen als Lopachin en de moderne veelkleurige cast, presenteert dit gezelschap onderhoudend en vermakelijk theater. Dat niet alle spelers op gelijke wijze het vakmanschap lijken te beheersen, maakt de ervaring er niet minder om.

Cast

• Anniek Pheifer als Ljoebov
• Jeroen Spitzenbergen als Lopachin
• broer Leonid: Vincent Linthorst
• dochter Warja: Quiah Shilue
• dochter Anja: Ntianu Stuger
• de jonge huisknecht Jasja: Macedo dos Santos
• student Petja: Nick Renzo Gazia
• de 87-jarige huisknecht Firs: Beppe Costa tevens muziek