Het is een duistere wereld, die van de gay-scène in het Parijs van de jaren vijftig: ‘Le Milieu’ genoemd. Er worden nare machtsspelletjes gespeeld, want allen zijn kwetsbaar, maar sommigen hebben een slimmer pantser dan anderen. Het is de wereld waarin de jonge Amerikaan David terechtkomt.

Dekmantel

David (Eelco Smits) reist per cruiseschip naar Europa. Op het schip ziet hij de prachtige Hella (Eefje Paddenburg). Zij moet zijn vrouw worden, besluit David onmiddellijk. Daarbij verdringt hij dat hij al sinds zijn puberteit valt op jongens. Maar Hella biedt de perfecte dekmantel om zijn maatschappelijke façade als hetero overeind te houden. Wanneer Hella een reis gaat maken door Spanje vóórdat ze een besluit neemt over haar toekomst, is dat voor David het startschot om zijn echte seksualiteit te gaan onderzoeken.

Tijdsgewricht

Regisseur Eline Arbo neemt met Giovanni’s Room uit 1956, geschreven door James Baldwin (1924-1987) opnieuw een roman als basis voor een theatertekst. Ze deed dat eerder met bijvoorbeeld Weg met Eddy Bellegueule (van Édouard Louis), De jaren (Annie Ernaux) en De uren (Virginia Woolf). Allemaal boeken die expliciet spelen in een voorbije tijd.

Hoewel de vergelijking met het coming out-stuk Weg met Eddy Bellegueule voor de hand ligt, is Giovanni’s Room duisterder, onheilspellender, gevaarlijker. Arbo trapt de voorstelling af met David, die verslag doet aan de vooravond van wat de terechtstelling zal worden van zijn geliefde Giovanni. De afloop is dus direct bekend.

Raamvertelling

De structuur van Giovanni’s Room is een raamvertelling. Tussen de gespeelde scènes door vertellen de personages het verloop van de gebeurtenissen. Bovendien leveren ze op toetsen, een synthesizer en zang commentaar op de gang van zaken (compositie: Thijs van Vuure).

Wanneer zijn verloofde Hella eenmaal ver weg in Spanje zit, scharrelt David met de oudere relnicht Jacques, weergaloos gelaagd gespeeld door Steven Van Watermeulen. Jacques neemt David mee naar de gay-bar van de arrogante Guillaume (Gijs Scholten van Aschat). Achter de bar staat de jonge Giovanni:  Italiaan, beeldschoon, vrolijk, vol levenslust; maar ook kansarm en volledig overgeleverd aan de valse nukken van Guillaume. Uiteraard ontstaat er een relatie tussen de onervaren David en de doorgewinterde Giovanni.

Rituele dans

Arbo maakt er een wonderschone voorstelling van. In de beslotenheid van Giovanni’s kamer komt de liefde ongeremd tot bloei. De gestileerde seks-scènes tussen David en Giovanni zijn een zich herhalend liefdevol ritueel, een dans. Die tussen David en de vrouwen in zijn leven zijn een lomp gevecht.

Vooral Jesse Mensah als de blijmoedige Giovanni schittert. Hij geeft gas, neemt terug, last pauzes in en versnelt, waardoor zijn teksten vaak meerdere betekenissen krijgen. Hij zet Giovanni neer met onweerstaanbaar bravoure, maar ook kwetsbaar, breekbaar.

Eelco Smits als David worstelt met zijn seksuele identiteit, hij durft niet te kiezen. Alleen als hij genoeg heeft gezopen, kan hij zich overgeven. Smits zet hem neer met onhandige, hoekige lichaamstaal, snel pratend of juist hakkelend.

Tragisch

Steven Van Watermeulen is zeer sterk als de nichterige Jacques. Tevergeefs probeert de tragische, wijze Jacques David met een bijzonder, filosofisch betoog over te halen om voor zichzelf te kiezen.

Gijs Scholten van Aschat zet kroegbaas Guillaume neer als een manipulatief snerende, vileine rat. Eefje Paddenburg speelt alle vrouwenrollen maar krijgt van Arbo niet de ruimte daarvan méér te maken dan eendimensionale wichtjes in een wereld die wordt bewoond door homo’s.

foto: Fabian Calis

Giovanni’s kamer

Zeer ondersteunend is de esthetische vormgeving. Een groot glazen blok dient zowel als raam, als als toog in het café van Guillaume. De kamer van Giovanni wordt aangegeven door van bovenaf een licht vlak op de vloer te projecten. Bij seks slaat de rook ervan af. Aan het verspringende licht zijn gelukzaligheid en ongelukkigheid af te lezen.

Helaas zit er op tweederde van de voorstelling een soort dip in het verhaal. De focus van de hoofdlijn raakt dan uit het zicht, de voorstelling ‘trekt’ daar nodeloos. Afgezien daarvan is dit een indrukwekkende, hier en daar hartverscheurende voorstelling die laat zien hoe liefde mensen kan maken en breken.

Tekst: James Baldwin
Bewerking: Eline Arbo en Bart Van Den Eynde

Regie: Eline Arbo
Spel: Eelco Smits, Jesse Mensah, Steven Van Watermeulen, Gijs Scholten van Aschat, Eefje Paddenburg
Scenografie: Roel Van Berckelaer
Compositie: Thijs van Vuure
Lyrics: Eline Arbo
Kostuums: Rebekka Wörmann
Lichtontwerp: Varja Klosse
Fotografie: Fabian Calis

Wanneer de voorstelling begint is koorleider Christiaan overleden, al is zijn ‘geest’ constant aanwezig. Zijn geliefde, Merle, wordt verteerd door rouw. De wanhopig stamelende vrouw is opgenomen in een inrichting. Ze zit op het ene uiterste van de bank, haar psychiater op het andere uiterste.

Rouw

Hoe ziet zeer zware rouw eruit? Als een psychische aandoening, als gekte, als een lichamelijke ziekte? In Orchestra Soledad leidt rouw tot een soort ernstige, depressieve waanzin. De rouwende patiënt hoort stemmen, stamelt. Ze noemen het een ‘dissociatieve stoornis’.

Het sterkste beeld in de voorstelling is dat waarin Merle op de bank ligt, terwijl het vijfkoppige koor van Christiaan over de rugleuning hangt en tegen haar aan tatert, een kakofonie van gekte over haar heen schreeuwend.

Spelbreker

Schrijver Ludwig Bindervoet en regisseur Mattias Van den Vijver maken van Orchestra Soledad geen lineair verteld verhaal. De handeling springt van de vrouw (Lotte Driessens) in de inrichting naar de overleden man (Reinout Scholten van Aschat). Wat je ziet, zijn haar herinneringen aan hem. Alle gebeurtenissen zijn door elkaar heen gemonteerd, met als spelbreker steeds die zoemende telefoon met de onheilstijding.

Opvallend is dat de hoofdhandeling niet ligt bij de levende vrouw, maar bij haar beeld van de overleden geliefde. Zijn bestaan cirkelt om twee elektrische piano’s annex orgels waarop hij onder andere Bach speelt, en om zijn koor.
Het koor onderbreekt de handeling steeds voor een soort theeritueel, met kopjes en theezakjes. Aan die theezakjes hangen tekstlabeltjes met raadselachtige wijsheden. Die teksten doen denken aan het quasi-diepzinnige gebazel dat ernstig zieken gedurig te horen krijgen, bij wijze van hart onder de riem.

foto: Bas de Brouwer

Psychische problemen

Auteur Bindervoet haalt zijn inspiratie uit persoonlijke ervaringen met groot leed en de psychische problemen die daaruit kunnen voorkomen. Hij vraagt aandacht voor en empathie met mensen met psychische problemen, voor mensen die het verschil niet meer kunnen zien tussen wat verbeelding is en wat echt.

Jammer is dat expliciet is gekozen voor fragmentarische, gestamelde teksten. Vrijwel geen zin wordt afgemaakt. De belangrijkste coherente tekst is die waarin een van de koorleden een betoog houdt tégen de EU; geen idee wat dat verhaal in deze voorstelling doet. En er is een tirade van de vrouw tegen haar psychiater, die ze beschuldigt van woke-zijn en het maar makkelijk hebben in een comfortabel leven. Voor het overige bestaat de tekst vrijwel helemaal uit onafgemaakte zinnen. Daarmee zet Bindervoet eerder een sfeer neer dan een helder verhaal.

Fraai decor

Regisseur Van den Vijver gunt Lotte Driessen erg weinig ruimte voor expressie. Merle is sprakeloos van rouw, in zichzelf gekeerd. Driessen zit en ligt daarom veel, zelfs met gesloten ogen. Haar spel wordt daardoor onvermijdelijk statisch. Scholten van Aschat contrasteert door met juist veel expressie de bevlogen kunstenaar neer te zetten, die zijn passie probeert over te brengen op zijn koor. Dat koor bestaat uit vijf stagiaires (Sem Abelskamp, Lara Bakker, Shanaya Dap, Serah Doku Meijboom, Django Gantz) van drie toneelscholen. Serah Doku Meijboom valt in dat gezelschap op door haar uitstekende zangstem.

Het fraaie decor (Lisanne Bovée) is enerzijds uitbundig, anderzijds eenvoudig. De instrumenten van de man staan in een hoge, opengewerkte constructie die je kunt begrijpen als een kerkorgel, maar ook als een ziekenhuisbed, of als een opengeklapte doodskist. De rechtopstaande constructie is volgepropt met gedecoreerde kussens. De omgeving van de getroebleerde vrouw is juist zover uitgekleed dat alleen een kale bank rest.

Waagstuk

Het is bewonderenswaardig een voorstelling te maken over waanzinnige rouw en psychische problemen. Het ontbreekt de spelers alleen echt aan woorden om de moeilijkheden uit te drukken, we moeten het helemaal hebben van indrukken en sfeer. Dat laat voor de toeschouwers wel erg veel in te vullen over.

Tekst: Ludwig Bindervoet
Regie: Matthias Van de Vijver
Spel: Reinout Scholten van Aschat, Lotte Driessen, Sem Abelskamp, Lara Bakker, Shanaya Dap, Serah Doku Meijboom, Django Gantz
Compositie: Reinout Scholten van Aschat
Decor en kostuums: Lisanne Bovée
Fotografie: Bas de Brouwer

Het decor van de voorstelling toont een reconstructie van het kleine bovenkamertje in Theaterhaus Jena waar Hanneke de tekst van BANG schreef. Dit is de plek waar ze in haar eentje haar ervaringen met angst op papier zette. Het kamertje om haar heen biedt een veilige afscheiding van de buitenwereld, maar werkt ook isolerend: haar woorden lijken tegen de muren terug te kaatsen. Het decor fungeert daarmee als méér dan een fysieke ruimte. Het dient als een metafoor voor de echo’s die ronddolen in haar hoofd.

Timing, humor en charisma

Hanneke speelt in BANG geen personage; ze is zichzelf. Haar openheid werkt ontwapenend. Het maakt de voorstelling intiem, maar ook verrassend licht, als een gesprek met een goede vriendin. Ze deelt uiterst specifieke angsten, zoals het idee dat ogen haar aanstaren vanuit bloemenstengels, of de ongemakkelijkheid die ze voelt door de blikken van modellen op tijdschriftcovers. Hannnekes timing, gevoel voor humor en charisma maken de voorstelling ondanks het thema bovenal hilarisch, er klinkt steeds veel gelach uit de zaal.

De blikken van Lisa

Een diepere laag ontstaat wanneer Hanneke terugblikt op haar jeugd. Ze vertelt over haar onveilige thuissituatie en de psychische problemen van haar zus Lisa, die worstelde met schizofrenie en psychoses. ‘De blikken in Lisa’s ogen’, blijven Hanneke achtervolgen en duiken op in haar angsten: in bloemstelen, in de blikken van modellen, in anderen niet aan durven kijken.

Hanneke vergelijkt angst met asbest: iets wat je ongemerkt inademt en waarvan de gevolgen pas jaren later zichtbaar worden. Deze observatie maakt van angst iets dat niet plotseling verschijnt, maar iets dat zich langzaam en geniepig vastzet in een lichaam.

In het licht

Hanneke is bang voor veel dingen, maar zeker niet om zichzelf in de strijd te gooien en kwetsbaar op te stellen op het podium. Paradoxaal genoeg maakt haar openheid haar sterk: Hanneke durft op het podium te staan en kwetsbaar te zijn, iets waar veel mensen als de dood voor zijn. Opvallend is dat het publiek in het eerste deel van de voorstelling in zaallicht blijft zitten, Hanneke kijkt daardoor ook specifieke mensen uit het publiek in de ogen.

Cirkelgedachten

foto: Joachim Dette

De kracht van BANG ligt niet alleen in de inhoud, maar ook in de structuur van de voorstelling. Angst wordt niet lineair neergezet maar als een eindeloze cyclus. Bang zijn, frustratie over die angst, de wens om te verbeteren, de teleurstelling wanneer dat niet lukt, en dan weer terug bij de angst. Hanneke toont in haar lichaamstaal en spel de frustratie van deze cirkelgedachten, met als toppunt een stuk waar ze staand voor de microfoon schreeuwt en om zich heen slaat in tik-achtige bewegingen. Je voelt als toeschouwer de beklemming van gedachten die eindeloos rond blijven draaien. Dit wordt versterkt door het decor, dat Hanneke letterlijk gevangen houdt in haar eigen woorden. De dramaturgie van angst – de cyclische aard ervan – komt zo op meerdere niveaus tot leven.

Een venster naar buiten

Het einde van de voorstelling biedt een moment van verlichting. Terwijl een warm, oranje licht door het raam van het kamertje schijnt, een schril contrast met het TL licht van daarvoor, kijkt Hanneke erdoor naar buiten. Ze beschrijft momenten van rust, bijvoorbeeld als ze buiten een boom met kraaien ziet die wegvliegen als ze niest of wanneer ze tijdens een vakantie in haar maillot en met de warmte van een kachel tegen haar rug de krant leest. Ook zien we allerlei screenshots en foto’s van Hannekes telefoon op de achterwand voorbijkomen. Er is muziek. Gewoon zijn en ‘alles mogen laten schieten.’ Dit laatste deel ontroert na al die innerlijke strijd van daarvoor.

Jij

Ook spreekt ze in dat laatste deel voor het eerst een ‘jij’ aan.

‘Ik weet niet of ik bang blijf.

Ik heb in elk geval geen zin dat jij dat gaat zitten vrezen wie je dan ook bent.

Jij mag niet bang zijn over mij of voor mij.’

Het lukt Hanneke niet de angsten te stoppen, ‘morgen weer proberen’, zegt ze. Maar wat haar wel lukt is om door al die lagen en cirkels van angsten en gedachten tóch naar buiten te kijken, uit het venster, naar een ander, een ‘jij’.

Concept, tekst en spel: Hanneke van der Paardt
Regie: Gillis Biesheuvel
Decor- en lichtontwerp: Maarten van Otterdijk
Techniek: Martijn Huisman en Edo Stolk
Beeld en vormgeving poster/flyer: Marc Elisabeth
Trailer: Marte Bosma
Scènefoto’s: Joachim Dette
Met dank aan: Lizzy Timmers, Max Wind, Remy Meeuwsen en Jasper van der Pijl

​In coproductie met: Theaterhaus Jena