De lijvigheid van de roman is niet in de eerste plaats te danken aan een gigantisch vertakt plot, maar aan alle ruimte die de schrijfster neemt voor beschrijvingen, handelingen en dialogen. Aanvankelijk hebben die iets dwingends, omdat ze op handen zijnde ontwikkelingen veronderstellen. Dan is er ook nog een gezellig griezelsfeertje dankzij de zeer Engelse locatie van een aftakelend kasteel met drie enigszins ongewone bewoners plus hond.

Helaas wordt het, uitgesmeerd over 500 pagina’s, een tikkeltje te veel: de fictieve werkelijkheid wordt op zijn minst een op een in woorden omgezet. Iedere situatie wordt in extenso uitgeschreven, zoals ooit de notulen van ellenlange vergaderingen. Aan het voorstellingsvermogen van de lezer wordt weinig overgelaten. Precies daar ontbreekt het literaire: het overtollige vocht is veel te weinig aan een genadeloos verdampingsproces onderworpen. Zo’n proces zou alleen al door indikking een spanning opleveren die bij Waters in de verbale opeenhoping in de verdrukking raakt.

Spanning
Dit is een manier waarop zij spanning opbouwt: er gebeurt voor het eerst iets geks. Dan gebeurt er iets nog veel vreemders. Dan komt het allervreemdste. Een alinea verder: het weerzinwekkendste wat ik ooit heb gezien. Volgende alinea: Wat er toen gebeurde was nog erger. Maar het wordt nóg erger: ‘Dat was nog het ergste.’ De lezer moet het allemaal dus heel erg vinden.

De opgewekte kletsmeierigheid heeft ook tot gevolg dat de ik–figuur, vrijgezelle plattelandsarts Faraday, psychologisch niet echt tot leven wil komen. Hij krijgt weliswaar volume, maar geen bloedeigen gezicht, geen karakteristieke stem. Dit leidt tot de gissing dat eerder de schrijfster dan hij de kletsmeier is.

Dunnetjes
De Tweede Wereldoorlog is voorbij, veel is op rantsoen en de adel heeft het zwaar door sterk verhoogde belastingdruk. De arts vertegenwoordigt de middenklasse, het dienstmeisje op het kasteel de lagere klasse. Als de drie kasteelbewoners gesneefd zijn en allerlei paranormaals voorbij is getrokken, heeft de arts een bloeiende praktijk en doet het dienstmeisje naar genoegen saai werk op een fietsfabriek. Ziedaar de sociaal–realistische impact van de roman.

Dat de paranormale rimram in de lucht blijft hangen, komt waarschijnlijk doordat de schrijfster er zelf niet echt geloof aan kan hechten, ook niet slechts voor de duur van het verhaal. De romantiek is eveneens dunnetjes: Faraday lijkt niets voor Caroline, de aardig wat jongere en ook nog lelijke kasteeldochter, te gaan voelen, maar moet toch nog meemaken door haar afgewezen te worden. Roderick, haar broer, die alleszins beschadigd de oorlog heeft overleefd, eindigt in een psychiatrische inrichting, maar de martelgang daarheen blijft steken in de afstandelijke beleving annex beschrijving van vertelinstantie Faraday.

De kleine vreemdeling zal zijn weg naar een grote schare lezers wel weten te vinden. Het pak papier heeft niet tot bosvernietiging geleid, meldt de uitgever. Toch nog een happy end.

Wat is dat toch met sommige schrijvers? Bij leven schrijven ze duizenden pagina’s, treden op, worden vertaald en verfilmd, en dat alles in het windstiltegebied dat literatuur voor veel mensen is. Zijn ze echter dood, dan worden zelfs verfrommelde boodschappenlijstjes als kostbare manuscripten verhandeld. Roberto Bolaño

De Bolaño–manie houdt de literaire wereld in zijn greep. Met zijn postuum gepubliceerde roman 2666 (twee kilo schoon aan de haak) houdt de schrijver bovendien vele literatuurwetenschappers bezig; het boek staat bol van de verwijzingen naar andere literaire werken. In 1998 schreef Bolaño De wilde detectives, een boek dat zich laat vergelijken met 2666. Uitgeverij Meulenhoff begreep dat je van een kip die gouden eieren legt ook de scharrelexemplaren op de markt moet brengen, fabriceerde razendsnel een tweede druk, voorzag de roman van een nieuwe titel en legde hem in de boekwinkel naast het elfhonderd pagina’s tellende wondertje. ‘Van de auteur van de internationale bestseller 2666‘–sticker erop en laat de kassa’s maar rinkelen.

Verdwaald in verheven ideeën
De wilde detectives handelt volgens de achterflap over ’twee hedendaagse don quichotes, de Mexicaanse dichters Arturo Belano en Ulises Lima’. Dat is slechts ten dele waar. Meer nog valt in het eerste deel van het boek de ongelooflijke veelheid aan personages op. De verteller in dit eerste luik is Juan García Madero, een jonge rechtenstudent met verheven ideeën over literatuur en de poëzie. Deze García Madero zoekt aansluiting bij een groep dichters die zich reëel visceralisten noemt. García Madero wil niets liever dan óók een reëel visceralist worden en sluit zich aan bij de groep rond Belano en Lima. Er is maar weinig tijd om te schrijven: er moet geneukt worden, en gezopen en gerookt en zoveel mogelijk drugs geconsumeerd. En dat allemaal met zo’n intensiteit dat Herman Brood (nog een kunstenaar wiens dood hem geen windeieren legde) er van zou hebben staan te kijken. Zo af en toe schrijft er iemand een gedicht, nog sporadischer wordt er een schrijfseltje van de groep in een tijdschrift gepubliceerd.

In het tweede deel slaagt Bolaño er in nog veel meer personages in zijn verhaal te proppen. Door het optekenen van getuigenverslagen van de reizen van Belano en Lima, wordt het verhaal van die laatsten verteld vanuit ieder denkbaar perspectief. En dat komt de hoofdpersonen niet ten goede. Kun je je in de eerste helft van het boek nog laten meeslepen door het vuur waarmee die jonge naïevelingen zich verliezen in hun literaire ambities, in het tweede deel wordt pijnlijk duidelijk dat we hier met twee kinderachtige en bovendien niet al te getalenteerde dichtertjes te maken hebben, luchtkastelenbouwers met een grote overredingskracht en te veel energie.

Genie zonder teugels
Om een roman als De wilde detectives te schrijven moet je waarschijnlijk geniaal zijn. De wijze waarop Belano en Lima en ook García Madero liefdevol en toch met ironie beschreven worden, doet vermoeden dat Bolaño een groot schrijver was. Geniën willen zich echter nog wel eens vergalopperen en het lijkt alsof Bolaño hier de teugels iets te veel heeft laten vieren. De eindeloze dialogen, de woeste beschrijvingen van wéér een sekspartij, wéér een doorwaakte nacht, wéér een discussie over negentiende–eeuwse Franse dichters; het is wat veel van het briljante. Doseren is een van de weinige woorden die niet in Bolaño’s vocabulaire voorkomen.

De figuur Bolaño neemt inmiddels mythische proporties aan. Zijn dood is omgeven door raadsels en complottheorieën. Hij is het soort fantoom geworden dat de jongens in het boek najagen, de reëel visceralist die hun voorbeeld had kunnen zijn.