Met een Pulitzer Prize op zak voor zijn uit 2001 afkomstige roman Empire Falls, heeft Richard Russo een naam hoog te houden in de literaire wereld. Daarnaast heeft de auteur verschillende andere romans geschreven, zoals Brug der zuchten (2007) en Het inzicht van Griffin (2010). Schadevolle jaren is een vertaalde heruitgave van The risk pool, dat Russo al in 1988 schreef en in 1990 als De risicofactor in Nederland verscheen.

Een familiedrama

Voor de jaren vijftig vormen Jenny en Ned een raar gezin, zo met zijn tweetjes. Als Ned zes jaar is, wordt hij onverwachts door zijn vader van school gehaald. Sam neemt hem mee uit vissen. De dag na het uitje brengt hij zijn zoon, onder de rode uitslag, terug bij Jenny. De ontvoering is te veel voor Jenny. Ooit heeft ze geprobeerd te scheiden van haar man, maar dat resulteerde in zenuwslopende nachtelijke bezoeken en het bedreigen van haar advocaat.

Op de dag dat Sam Ned terugbrengt, schiet Jenny een pistool leeg op Sams auto. Een breekpunt, want dit en haar uit heftige ruzies bestaande verleden met Sam zorgt ervoor dat Jenny een zenuwinzinking krijgt. Als ze opgenomen wordt in een inrichting, zit er voor Ned niets anders op dan bij zijn vader te gaan wonen. Die periode zal tekenend zijn voor de rest van zijn leven. Een leven dat er vooral uit bestaat de liefde van zijn vader te winnen.

Deprimerende bierdrinkers

Schadevolle jaren is lastig om samen te vatten. Het is een omvangrijke roman waarin het draait om Ned die zijn vader probeert te leren kennen. Het verhaal vindt plaats in het afschuwelijke plaatsje Mohawk, waar de tijd wordt afgelezen aan welke kroeg er open is. De winter wordt daar weggedronken en de korte zomer wordt gevierd met nog meer bier. Tussen dit alcoholische tafereel groeit Ned op tot een jongen die in zichzelf gekeerd is en voor zichzelf moet zorgen.

Als kleine jongen vroeg hij zich af waar Sam was en deed hij uiteindelijk alsof zijn vader dood was. Dat was nu eenmaal makkelijker. Later begrijpt hij dat er nooit veel van hem te verwachten viel. Hoewel Sam een man van zijn woord is, is hij geen beste vader. Schadevolle jaren richt zich vooral op de vader-zoon relatie en de vraag wanneer een man dan wel een goede vader is. Ned zoekt een vaderliefde die grotendeels afwezig is geweest. Die liefde is vooral tussen de regels door te lezen, wat een talent van Russo onderstreept: wat er niet gezegd wordt in dialogen, is misschien wel belangrijker dan wat er wel gezegd wordt. De auteur maakt hierdoor de relatieopbouw tussen zijn twee hoofdpersonages nog realistischer. Er ontstaat zo een unieke band tussen vader en zoon, waarbij een gebaar vaak meer zegt dan een woord.

Echte mensen

De grote kracht van deze roman schuilt erin dat alle personages die Russo in het leven roept, echt lijken. De karakters hebben een geheel eigen persoonlijkheid, waardoor ze realistisch en onderscheidend zijn van de andere inwoners van Mohawk. Hierdoor voelt het stadje authentiek aan. De herkenbare personages maken dat Schadevolle jaren een tijdloze roman is. Russo heeft van Ned en Sam mensen gemaakt waarvoor de lezer op heel natuurlijke wijze begrip kan opbrengen. Doordat de auteur Mohawk en de inwoners met het gebruikte realisme zo dichtbij heeft gebracht, is het voor de lezer bijna alsof hij een aanwezige toeschouwer is. Op deze manier zit de lezer midden in het verhaal, waarbij de soms simpele beweegredenen van de personages overkomen als iets herkenbaars.

Het is een plezier om dit boek te lezen, omdat Russo’s verhaal bovenal over echte mensen gaat die problemen hebben die velen tot op zekere hoogte ervaren. Nergens verliest de auteur zichzelf in vals sentiment; hij blijft oprecht in de hele roman. Ondanks al die positieve punten blijft Schadevolle jaren wel een lange zit, waarin eigenlijk niet zoveel gebeurd. Het is het sterke realisme waardoor de roman bijna een sociologisch verslag is van hoe de plek waar iemand opgroeit en met wie hij dat doet, een persoon kunnen vormen. Dat is knap, maar kan er ook voor zorgen dat de roman als saai bestempeld wordt.

Geschiedenis van een genotzoeker, het nieuwe boek van Richard Mason. Goed, het werkt erotiserend, maar is het ook literatuur?

Mason, geboren in Zuid-Afrika en jong geëmigreerd naar Engeland, brak op 21-jarige leeftijd klinkend door met zijn boek Verloren Zielen (1999). Na een tumultueuze tijd, waarin de Hugh Grant lookalike probeerde om te gaan met de druk van publiciteit, evenaarde hij zijn succes met Lotgenoten (2005). Pas tijdens het schrijven van De verlichte kamers (2008) lukte het hem om weer plezier te hebben in het schrijversvak. Onlangs kwam zijn vierde publicatie uit: Geschiedenis van een genotzoeker.

De aanhouder wint

Het boek is gesitueerd rond 1900 en gebouwd rond protagonist Piet Barol. Een knappe en slimme 24-jarige jongeman uit Leiden die zich tot doel heeft gesteld in het verre buitenland een fortuin te verdienen. Om het geld voor de reis bij elkaar te krijgen gaat hij aan de slag als huisleraar bij een van de rijkste families van Amsterdam: de Vermeulens. De opdracht die hem wordt gegeven is om van de briljante en merkwaardige jonge Egbert een ‘kranig persoon’ te maken, zoals moeder Jacobine dat zegt.

Al snel blijkt deze taak van ondergeschikt belang. Piet heeft namelijk een onweerstaanbare sexappeal, wat resulteert in sensualiteit, verlangen en erotiek. Hier manoeuvreert hij behendig doorheen, kiezend voor wat zijn fortuin het meest in de hand zal werken. Door groot succes te boeken met Egbert ontvangt Piet een bonus, waardoor hij zijn ticket naar Zuid-Afrika kan kopen. De sfeer van seks, flirten en lust wordt voortgezet tijdens de cruise. Cruciaal blijkt Didier, een ex-personeelslid van de Vermeulens, die op de boot is om Piet de liefde te verklaren. Een tumultueus spel van verhoudingen volgt.

Resulteert in wansmaak

Het moet gezegd worden: Geschiedenis van een genotzoeker is toegankelijk geschreven en goed van opbouw. Het boek heeft de potentie om in een ruk te worden uitgelezen. Ook Masons poging wederom een historische roman neer te zetten slaagt goed. Met oog voor detail weet de schrijver het tijdsbeeld van begin twintigste eeuw uitstekend te duiden. Dat hij ten tijde van het schrijven in Amsterdam woonde heeft hier naar alle waarschijnlijkheid toe bijgedragen.

Ondanks dit alles levert het boek een wansmaak op. Waar Mason al bij eerdere werken van werd beticht, blijkt ook nu van toepassing: de karakters ontwikkelen zich niet en verhaallijnen wisselen elkaar vaak te snel af om er in op te kunnen gaan. Maar ook op andere punten schiet deze roman tekort. Zo is onduidelijk waar het woord ‘geschiedenis’ uit de titel aan refereert. Is dat aan het verhaal binnen het boek? Of bijvoorbeeld aan wat ten grondslag ligt aan zijn zoektocht? Ook ontbreekt het aan verdieping. Dit laatste heeft tot gevolg dat het thema genot voor de lezer geen nieuwe werelden opent, waar schrijvers als Jelinek, Houellebecq en De Sade daar wel in slagen. En doet Geschiedenis van een genotzoeker denken aan een kasteelroman, ondanks de opgebouwde cv van Mason.

Licht aan de horizon

Toch stemt deze roman nieuwsgierig. Na De verlichte kamers vertelde Mason een nieuw project te willen starten. Een serie van gerelateerde verhalen dat samen een grote zal gaan vormen. Het heeft er alle schijn van dat Geschiedenis van een genotzoeker daartoe het startschot vormt, mede door de laatste zin: ‘Wordt vervolgd’. Het is dan ook te hopen dat dit boek in het grote verhaal symbool gaat staan voor hoe het niet moet.

Over de plot kan weinig meer worden gezegd dan dat de vrouwelijke ik-figuur Christine als gevolg van een traumatische ervaring elke dag weer haar gehele geheugen kwijt is en deze lacune probeert te ondervangen door het bijhouden van een dagboek. Zij krijgt steeds sterker het vermoeden dat zij hierin wordt tegengewerkt, maar door wie? De ellendige situatie waarin zij zich bevindt, wordt toch onvoldoende verklaard door de verhalen van haar echtgenoot… Het wordt steeds lastiger om waan van werkelijkheid te onderscheiden. Meer vertellen zou de eigenlijk weinig ingewikkelde plot meteen weggeven.

Thriller met detective-trekken
Dat lijkt een goed teken: het verhaal wil blijkbaar niet alleen steunen op de vraag wie het gedaan heeft, maar wil ook de existentiële angst niet te weten wie je bent uitdiepen. Deze soms acute paranoia – wie ben ik, wie is die man naast mij in bed, is dit lichaam van mij? – is verdienstelijk neergezet in deze psychologische thriller. Hiermee wordt het verhaal meer dan een ouderwetse plotgedreven Agatha Christie, al ontbreekt ook in dit boek de obligate, allesverhelderende scène niet, waarin een deus ex machina alles naar redelijkheid verklaart.

Het werk is zeer kundig en vlot vertaald in gemakkelijk en eigentijds Nederlands door Caecile de Hoog; het leest dan ook als een trein. Het werk pretendeert geen literatuur te zijn. Daarvoor zijn de nevenfiguren te oppervlakkig aangezet, daarvoor is de stijl en woordkeus te simpel en te zoet, al geven enige gedeelten blijk van adequate inleving in het geestesleven van een vrouwelijke hoofdfiguur. Een vrouw, bovendien, die haar werkelijkheid, haar gezinsverband incluis eigen lichaam elke dag opnieuw moet leren kennen:

Ik kleedde me lanzaam uit, vouwde mijn kleren op en legde ze op de stoel naast het bad. Naakt bekeek ik mijn vreemde lichaam in de spiegel. Ik dwong mezelf naar mijn rimpels te kijken naar mijn uitgezakte borsten. Ik ken mezelf niet, dacht ik. Ik herken noch mijn lichaam, noch mijn verleden.

Wacht maar op de film
Het merkwaardige ziektebeeld van Christine, deels letterlijk overgenomen uit het leven van Clive Wearing, samen met het gegeven dat zij tegengewerkt wordt, geeft de schrijver ogenschijnlijk carte blanche om elk hoofdstuk helemaal opnieuw te beginnen met het verhaal: het zou tenslotte allemaal toch allemaal maar ingebeeld kunnen zijn. Hierin schuilt de zwakte van de opbouw van het verhaal: waar Agatha Christie goed was in het vasthouden van plotgedreven spanning, verliest Watson het momentum. Het had sneller gemogen, want de lezer ziet te overduidelijk aankomen wat volgen gaat.

Had de schrijver zich gehouden aan zijn kernidee, namelijk het schilderen van de bij vlagen lichamelijke beknelling die paranoia met zich meebrengt, dan was in elk geval de afloop sterker geweest. Voor ik ga slapen is uitstekend geschikt als basis voor een korte horrorfilm. Laat de zoetigheid van het dokterromannetje weg, laat de detective-plot weg en het script ligt klaar voor iets echt spannends.