De naam van Oosterhoff duikt vanaf de jaren negentig op in de Nederlandse poëziewereld. Critici waarderen de compromisloze stijl van de poëet die in de loop van zijn carrière al meerdere poëzieprijzen in de wacht heeft gesleept. Hoe verder hij zijn eigen stijl ontwikkelt, hoe meer hij de gebrokenheid van de tijdgeest laat zien. Zijn nieuwe bundel vormt een postmodernistisch commentaar op vorm en beleving.

Barbapapa

Niet vies om statements te maken die je moet verteren, rekent Oosterhoff scherp af met zijn belevingswereld. In het gedicht ‘Overal in Nederland vandaag hetzelfde weer’, noemt hij Barbapapa een gruwel, maar Oosterhoff ontpopt zich poëtisch net zoals de paarse kindercartoon. Nooit kunnen uitgaan van verwachtingen van wat er komen gaat.

Oosterhoff zal de lezer uitdagen op zo’n manier dat het de verhouding met de realiteit op scherp stelt. Politiek, natuur, popcultuur, alles mag en wordt gebruikt als een poëtisch mixed-mediawerk. Dit maakt zijn werk ook iets waarin tijdelijkheid mag bestaan. Oosterhoff geeft vaak een duiding van plaats en tijd. Daarin horen ook eigentijds heroïsme, hardheid en het fragmentarische van onze multimediamaatschappij thuis.

Andere vorm van werkelijkheid

Hij leidt ons weg van de ene werkelijkheid om gelijk een andere vorm van werkelijkheid te duiden. Oosterhoff is dan weer direct, dan weer verkondigt hij statements die naar binnen graven. Het zijn frasen die het verhaal op een fundamentele manier willen herschikken en vertellen. Met een toegankelijke aanzet neemt hij je mee op de golf van het moment, zoals een klein fragment laat zien:

(Ze hebben buik thuisgebracht.
Als rug hem niet had beschermd,
Dan had hij het niet overleefd.)

Buik, rug, poes óp, muis ónder de bank
Kijken een film over diepzee.
Daar wonen wezens met enkele randen.
‘De druk is er enorm,’ leest buik.

Poes stelt zich vis voor. Muis denkt:
‘Nu is het vis, straks muis.’
Rug staat onaangedaan, buik streelt
Nat van tranen poes. Een weekdier
Harder dan hij hem heeft geschopt en verlaten.

Voelbare wrijving

Je wilt opletten in de fragmentarische prozaïsche gedichten van Oosterhoff. Hij wringt zichzelf in vrijheid en deze wrijving is zin na zin voelbaar. Het levert een spanning op die een drijvende kracht wordt in een bundel met een moderne sensitiviteit. Lyriek is achterover zitten en daar is Oosterhoff niet van gediend. Hij zet een slim doolhof op van redenaties die elkaar spiegelen en afbreken. Het doet de lezer geloven in een bouwwerk waarin hij zich bevindt, maar dit kan net zo goed een spiegeling zijn van volkomen leegte.

In het beloofde land is de laatste in een rijtje romans die Barry (die ook een succesvol toneelschrijver is) naar aanleiding van het lot van zijn familieleden heeft geschreven. Na boeken die draaiden om zijn overgrootvader, een politieman, diens zoon, en diens dochter heeft Barry zich nu laten inspireren door het grotendeels onbekende levensverhaal van nog een dochter, zijn oudtante dus. Deze oudtante vertrok op haar negentiende naar Amerika, om nooit meer naar Ierland terug te keren.

Als het boek begint is Lilly Dunne negenentachtig. Haar kleinzoon, Bill, getraumatiseerd teruggekomen uit de Golfoorlog, heeft zich net van het leven beroofd. Haar eigen leven is Lilly, zonder Bill, ook niet veel meer waard. Ze wil alleen nog haar levensverhaal op schrift stellen.

Op zoek
Op de vlucht voor de politieke situatie in Ierland komen Lilly en haar verloofde aan in Amerika – het ‘beloofde land’– in de hoop daar een nieuw bestaan op te kunnen bouwen. Het is het begin van een lange zoektocht naar veiligheid en zekerheid, waarin Lilly bijna willekeurig van de ene plek naar de andere trekt, hulp krijgend van mensen die toevallig haar pad kruisen.

Het Amerika van In het beloofde land is uitermate geschikt voor zo’n dwalend bestaan: het is het land waar je zonder problemen tien keer je naam kunt veranderen, waar je alles achter je kunt laten om ergens anders volledig opnieuw te beginnen. Het is het land waar ‘het zo makkelijk is om je te verplaatsen, en vaak zo moeilijk om te blijven waar je bent.’

Een jong land
Barry weet de spannende en verwarrende sfeer van een land dat volop in ontwikkeling is prima over te brengen. Het contrast met het in traditie en geschiedenis gedompelde Ierse platteland is groot. Vooral de sfeerbeelden van New York, waar een overdonderde Lilly uit de trein stapt, zijn mooi getroffen:

Ik stond bij het station, op het trottoir, dat me tamelijk vetrouwd voorkwam, en keek even omhoog, maar mijn hoofd deed pijn van de duizelingwekkende gebouwen, ik moest naar mijn voeten staren om niet flauw te vallen. Ik had hoogtevrees op de begane grond.

Gewoon doorgaan
Lilly is een sympathiek personage, en haar manmoedige pogingen om een leven op te bouwen zijn ontroerend en meeslepend. Barry geeft een mooi inzicht in de gedachtenwereld van een vrouw die altijd doorploegt, ook als de mannen in haar leven haar keer op keer in haar eentje achterlaten.

Jammer is wel dat er niet dieper op het leven van deze mannen in wordt gegaan. Niet alleen Lilly’s kleinzoon, maar ook haar broer, verloofde en zoon komen niet of zwaar beschadigd uit oorlogen terug. Wat hebben zij meegemaakt, en hoe heeft ze dat beïnvloed? Lilly vraagt niet door, en wij komen het dus ook niet te weten. En hoewel dit natuurlijk Lilly’s verhaal is, voelt dat toch als een gemis.

Voordat hij doorbrak, werkte Kelman onder andere als verzorger en als medewerker in respectievelijk een warenhuis, de marketingsector en het overheidswezen. In 2005 besliste hij zich definitief op het schrijverschap te willen concentreren, en sindsdien schreef hij verschillende filmscenario’s. Zijn eerste roman is gebaseerd op de waargebeurde moord op de Engelse puber Damilola Taylor.

CSI op z’n platst 

In Pigeon English probeert een familie uit Ghana te integreren in Londen, waar net een soortgelijke moord heeft plaatsgevonden. De roman is een ik-verhaal, verteld vanuit het perspectief van de elfjarige Harrison Opoku. Harrison is een naïeve, goedbedoelende en fantasierijke jongen die blootgesteld wordt aan de rauwe cultuur van een Londense probleemwijk. Saillant detail is dat de auteur als locatie voor zijn roman een vergelijkbare achterstandsbuurt koos als waar hij zelf opgroeide.

Aan het begin van het boek wordt Harrison geconfronteerd met een moord op een jongen uit zijn wijk. Dit raakt hem en samen met zijn vriendje Dean besluit hij om een onderzoek te starten en de dader op te sporen. Deze zoektocht, die de rode draad door het boek blijkt te zijn, zit echter vol gevaren. Harrison en Dean hebben niet door wat de gevolgen kunnen zijn als criminelen uit de buurt achter hun bemoeienis zouden komen. En die zijn er genoeg, onder andere opererend vanuit de Dell Farm Crew, de plaatselijke bende.

Meer dan tragisch

De lezer wordt meegevoerd in het schrijnende geval van een goedbedoelende jongen die bevlekt wordt door slechte invloed van buitenaf. De spreektaal van het boek is een taal die bol staat van kzweer ’t, stoephoer en flikkerjoch, en Harrison wordt steeds meer meegesleurd in het vandalisme en de diefstal door zijn vriendjes. Zijn moeder en zus, die zich net als hij een weg proberen te banen in deze harde cultuur, vormen een ethisch ijkpunt voor Harrison.

Maar hij blijft zwichten voor de status die hij onder zijn leeftijdsgenoten kan verwerven. Het verhaal eindigt vervolgens meer dan tragisch, zowel vanuit het oogpunt van Harrison, als vanuit de centrale boodschap die uit het boek zelf doorklinkt.

Realistisch surrealisme

Je kunt Pigeon English op twee manieren opvatten. Als je het vanuit de hoofdpersoon bekijkt, gaat het boek om de gang door het leven, die deels kan worden gezien als bijzonder, verbazingwekkend, humorvol en kleurrijk. Maar ook deels als meedogenloos hard, oncontroleerbaar en zinloos. Vanuit de schrijver gezien is het boek een waarschuwing tegen naïviteit ten opzichte van invloeden die mensen blijvend kunnen schaden. Daarnaast laat Kelman de lezer zich realiseren dat het mogelijk is dat een vluchteling uit Afrika slechter is in een hoog ontwikkeld Westers land dan in het land dat hij ontvluchtte.

Pigeon English is knap geschreven. Hoewel het in het begin vervreemdend werkt dat de lezer begeleid wordt door een straatschoffie van elf jaar oud, wordt dat gaandeweg het boek de drijfveer om de surrealistische wereld van Harrison verder te verkennen. Sleutel tot succes van Kelman is daarbij dat hij het karakter van Harrison en zijn omgeving aannemelijk weet neer te zetten. Kritiek is wel op zijn plaats richting de vertaler, die harder had na moeten denken over plattere alternatieven voor woorden als ‘zwartgeblakerd’, ‘ectopisch’ of ‘jolig’. Pigeon English is een vernieuwend, vermakelijk en op zijn tijd spannend boek voor wie de wereld van de achterstandswijken beter wil leren kennen. Kzweer ’t, fok jou. Het is bo-styles!

Kelman vertelt over de achtergrond van zijn boek en leest voor.