De Deense komedie The Boss of it All is zijn eerste productie sindsdien, met een kleine bezetting, en gaat over de medewerkers en directeur van een Deens It-bedrijf dat op het punt staat verkocht te worden aan een IJslandse koper. De humor in de film is ironisch, koel, afstandelijk en vooral moeizaam te begrijpen. Verstoken van visuele slapstick ligt de humor diep verscholen. Ze is slechts af te meten aan de dialogen van de karikaturale personages. De zachtgekookte eigenaar van het IT-bedrijf, Ravn (Peter Gantzler) heeft zijn zes werknemers jarenlang voor de gek gehouden door te doen alsof hij een van hen is. Nu wil hij het bedrijf verkopen. Om zijn gezicht te redden tegenover zijn werknemers en de koper, die alleen met de directeur wil onderhandelen, huurt Ravn een acteur in om de rol van directeur te spelen.

~

Stilistische zoektocht

Het probleem met Von Triers films is dat je er altijd over moet nadenken. Zijn principes en/of politieke boodschappen maken spontane emoties haast onmogelijk; beleving komt vrijwel altijd op de tweede plaats. Ook tijdens The Boss of it All is het lastig lachen als je eerst de grap moet doorzien. Toch lijkt Von Trier in deze film een aantal dingen te hebben losgelaten. Zijn passie voor technologie heeft hij overgegeven aan de AUTOMAVISION, een nieuw snufje in cameraland. Na het bepalen van het primaire camerastandpunt en diafragma in een scène biedt dit programma een gelimiteerde vervolgreeks aan shots waaruit gekozen kan worden. Voor controlfreak Von Trier is kadrering altijd al een issue geweest, en in eerdere films ging hij dit middels het gebruik van hand-held camera’s of vaste standpunten uit de weg. Nu heeft hij gekozen voor een computerprogramma om de menselijke invloed op beeld en geluid te minimaliseren. Wat zeker aan het begin voor een vreemde aanblik van de kantooromgeving zorgt.

Dankzij deze automatiek is The Boss of it All dus nogal afwijkend van de gangbare beeldtaal en in zoverre een vervolg op Von Triers stilistische zoektocht. Elke film die hij maakt is qua vorm, onderwerp of techniek afwijkend en alleen al daarom heeft hij al jaren het imago van een provocateur. Von Trier wil mensen iets laten geloven, maar diabolisch genoeg zijn de visuele experimenten vaak zo overtrokken, stilistisch en/of uitvergroot dat ze het tegenovergestelde effect hebben op de onschuldige toeschouwer; ze kunnen gemakkelijk als nep worden ervaren.

Vervreemding

~

Lookeys

Wat wil Von Trier ons nu laten geloven? In interviews zegt hij zich meer voor de natuur te zijn gaan interesseren. Verlost van de druk van Cannes kan hij zich nu in mei aan zijn moestuin wijden. Speelt Von Trier de groene onschuld? De oprichting van de productiemaatschappij Zentropa, bedoeld om in meer vrijheid te kunnen spelen (produceren en filmen), en de keuze voor een nieuwe producer hebben er in elk geval voor gezorgd dat, ook al is deze film slechts in vijf weken gedraaid, Von Trier zelve weer plezier heeft.

Aan spel geen gebrek, directeur Kristoffer speelt terwijl hij (toneel)speelt op alle afdelingen. En dan zijn er nog de ‘lookeys’ waarmee de kijker zelf kan spelen. In de film zitten een aantal visuele verstoringen die buiten de context van de film vallen. Aan de kijker om die te ontdekken. De eerste Deense bezoeker die alle ‘lookeys’ in de film wist te vinden kon daarmee een rol als figurant in Von Triers komende horrorfilm Anti-Christ verdienen, plus een geldprijs.

Von Trier mag dan als vijftiger nog dolgraag willen spelen, The Boss of it All reflecteert nog steeds zijn geforceerd complexe benadering van het medium. Voor veel kijkers zal daarom Von Triers dilemma tussen de ‘lookeys’ of de courgette net als veel uit The Boss of it All te abstract zijn, te weinig referentie en ook nog te weinig humor om te lachen bieden.

The Fountain is de derde film in acht jaar tijd van Darren Aronofsky, overigens ook de verloofde van Weisz. Met zijn lowbudgetdebuut Pi (1998) had hij ook al een mystiek onderwerp in handen (hij verbond de kabbala met Wall Street) maar dit was buitengewoon intrigerend en origineel vormgegeven. De verbeelding van intense hoofdpijnen en paranoia van de hoofdpersoon van Pi kwamen terug in de hallucinaties door drugs en pillen in Requiem for a Dream (2000), dat alleen narratief iets minder overtuigde. Genoeg reden dus om reikhalzend uit te kijken naar Aronofsky’s nieuwste film, The Fountain.

Het eeuwige leven

~

Centraal staat de Bijbelse Boom des Levens, waarvan de sappen het eeuwige leven zouden brengen. Er wordt voortdurend heen en weer geschakeld tussen drie tijdperken. In de zestiende eeuw gaat een conquistador in woest Maya-gebied op zoek naar genoemde boom; in het heden vecht diezelfde man als wetenschapper voor het leven van zijn vrouw (in wie we de koningin uit het vorige tijdperk herkennen, wat een reïncarnatie suggereert); en in een verre toekomst reist hij met boom en al in een soort ruimteschip richting een nevel waar volgens de Maya’s de wedergeboorte zal plaatsvinden. De stervende vrouw uit het heden schrijft een boek over het onderwerp en vraagt haar man het af te maken. Verleden en toekomst kunnen dus ook geïnterpreteerd worden als de fantasieën van de beide hoofdrolspelers, wat gelijk een mooi excuus zou zijn voor de vele plot holes. Is het toeval dat het ruimteschip de vorm heeft van een zeepbel?

De dood accepteren

De boodschap van de film, dat je de dood moet accepteren als onderdeel van het leven en dat je beter tijd met je geliefde kunt doorbrengen voor het te laat is, wordt vooral uitgewerkt in het heden. Hoe liefdevol ook, dit gebeurt erg clichématig. In de Maya-tijd zijn alle elementen van de fantasyfilm te herkennen, maar ik betwijfel of de fans van dit genre (waar ik niet toe behoor) onder de indruk zullen zijn van een lelijke opponent met brandend zwaard. De toekomstbeelden zijn dan weer te tenenkrommend etherisch.

~

Nee, wie echt iets zinnigs wil horen over de nadelen van het eeuwige leven, kan beter nog eens de Ballade van de dood van het Klein Orkest beluisteren:

Niemand ging dood, geen mens ging verloren,
maar er werden wel steeds meer baby’s geboren.
Het werd alsmaar drukker, men kreeg het benauwd,
er werden zelfs mensen de zee in gedouwd.
En honderd jaar later was de lol er vanaf
en ging men weer verlangen naar de rust van het graf.

Yo, het debuut van Spaanse regisseur Rafa Cortés, draait om de identiteitscrisis van een Duitse immigrant die gaat werken op Mallorca. Hans (Alex Brendemühl) heeft werk gevonden als een manusje-van-alles op een landhuis. Onwennig komt hij aan in het dorpje, waar hij moet aarden tussen de lokale bevolking en een nieuw leefritme moet opbouwen dat onderhevig is aan de stugheid van lokale omgangsvormen en de wisselende buien van zijn Duitse baas. Hans komt er gaandeweg achter dat de persoon wiens baan hij vervangt ook een Duitser was die Hans heette en dat hij wegens onduidelijke reden is verdwenen. De film gebruikt de band die Hans construeert met deze schimmige figuur als een basis voor een mentale crisis.

Yo

Yo heeft de kwetsbaarheid van identiteit als thema en hanteert vervreemding als zijn drijvende kracht. Brendemühls oncomfortabele vertolking is de grootste troef van de film. Hij weet Hans’ mentale afdaling in de onbegrijpelijkheid van een vreemde cultuur goed gestalte te geven. Zijn onzekerheid resulteert in ongemakkelijke momenten die erg tastbaar zijn voor de toeschouwer. Ook is Yo beklemmend gefilmd in claustrofobische shots zonder veel licht, maar deze stijl wordt door Cortés nauwelijks afgewisseld. Verder is de identiteitsproblematiek die Cortés aankaart geen vreemd gegeven binnen de arthouse cinema, maar de film brengt geen nieuwe of verrassende visies op dit aspect.

Nuchtere verliefdheid

Tan Chui Mui’s Love Conquers All begint als een onopgesmukt verslag van een jong Chinees-Maleisisch meisje, Ah Peng (een ingetogen acteerdebuut van Coral Ong Li Whei), die van het platteland naar de hoofdstad Kuala Lumpur trekt. Ze werkt daar in een eettentje en we volgen haar van dag tot dag. De introductie van een mannelijke personage die Ah Peng het hof maakt biedt een nieuwe richting in een vrij kaal verhaal. Zijn toenadering wordt eerst afstandelijk ontvangen door Ah Peng, maar naarmate zijn avances directer worden geeft ze zich op een subtiele wijze gewonnen. Mui gebruikt het mannelijke personage vervolgens om Ah Peng in te wijden in de duistere kanten van het leven in de grote stad.

Love Conquers All

Love Conquers All is een realistisch verslag van een meisje dat in de cyclus is beland van mensen die van de periferie naar het centrum trekken. Dit vormt een tendens, waarin het individu het uiteindelijk moet afleggen tegen de onverschilligheid en de massaliteit van de grote stad. Mui toont dit proces op microniveau in scènes die weinig actie bevatten. Hij filmt op een nuchtere en documentaireachtige wijze, waarmee hij zich lijkt te profileren als een sociaal realistische chroniqueur die het leven probeert te vangen zoals het is. Zijn stijl bestaat voornamelijk uit lange en heldere observatieshots die doen denken aan de cinema van Ming-Liang Tsai. In zijn zeer orthodoxe sociaal realisme dat niet snakt naar sensatiezucht lijkt de film ook op de cinema van Luc en Jean-Pierre Dardenne.

Alhoewel men deze puurheid bewonderenswaardig kan vinden, kent de film weinig afwisseling. Het enige element dat stilistisch spanning weet te brengen is een korte verwijzing naar een andere film. Ah Peng kijkt in bepaalde scènes naar een romantische film, waar een perfect liefdespaar wordt getoond. Mui lijkt daarmee zijn film te onderscheiden van een cinema die meer op entertainment en geruststelling is berust en daardoor verder verwijderd is van de werkelijkheid die hij wil vangen.

Arthouse academie

Yo en Love Conquers All falen uiteindelijk in het brengen van een pakkende en originele invulling binnen een cinematografische stroming die zichzelf ziet als serieus, artistiek en sociaal geëngageerd. Dit is een cinema die zichzelf tevens profileert als zijnde onafhankelijk van de dwang om puur en alleen maar te vermaken. Het probleem is dat deze elementen niet worden hergedefinieerd en daardoor meer lijken op sjablonen ontdaan van individuele signatuur en vitale dynamiek. Hiermee komen de schijnbaar serieuze doelstellingen van deze films over als een herhaling van filmische zetten.

De films zijn als twee stilistisch consistente en technisch correcte debuten geslaagd als we de kaders van de arthouse film nauw nemen. Maar de vraag is of Tan Chui Mui en Rafa Cortés vanuit deze positie in staat zijn om te verrassen met films die op een gewaagdere en persoonlijkere manier spelen met bestaande thema’s en stijlen.

De IFFR Tigers gaan On Tour. De Fipresci Award-winnaar Yo (van Rafa Cortés) en de twee VPRO Tiger-competitewinnaars (Love Conquers All van Tan Chui Mui en Die Unerzogenen van Pia Marais), rouleren tot begin juli in filmhuizen bij jou in de buurt.