In het Louvre in Parijs hangt het schilderij Het vlot van de Medusa, dat wereldberoemd genoemd mag worden. De romantische schilder Théodore Géricault schilderde het naar aanleiding van de ramp met het schip de Medusa, waarbij de officieren de bemanning aan haar lot overlieten. De overlevenden dobberden dagenlang op een vlot op zee voordat ze gered werden. De link met de bootvluchtelingen in onze tijd is snel gemaakt. Dit inspireerde Smeets tot het voorbereiden van dit kunstwerk. Hij ging op zoek naar een opdrachtgever om zijn idee te kunnen uitwerken. Die opdrachtgever vond een bestemming in een kasteel waar het doek zal komen te hangen als het over een jaar klaar zal zijn.

Een kijkje in Smeets’ atelier

Bij het betreden van het atelier van Richard Smeets word je onmiddellijk gegrepen door de gigantische omvang van het doek waaraan hij werkt. Twee bij drie meter en veertig centimeter is een indrukwekkende maat voor een schilderij. De Facebookvrienden van de schilder hebben de vorderingen van de laatste maanden online een beetje kunnen volgen. Van de vele studies, tekeningen, detailuitwerkingen en het opzetten van het uiteindelijke doek zijn een paar foto’s verschenen. Smeets heeft nog een veelvoud van deze voorbereidingen gemaakt en dat toont hij maar al te graag in zijn atelier. Ondanks zijn stijl, die expressionistisch genoemd mag worden, schildert deze kunstenaar als een romanticus dat zou doen, met veel voorbereiding en heel veel detail. Een echte expressionist zou een schilderij produceren in een paar uur. Smeets produceert vijftien, hooguit twintig werken per jaar. Voor deze opdracht heeft hij zelfs een vol jaar uitgetrokken.

Zoals dat bij iedere opdracht van Smeets gaat, werkt hij bij deze moderne versie van Het vlot van de Medusa tegelijkertijd aan twee versies van zijn eindproduct. Het tweede doek is echter nog maagdelijk wit als wij een bezoek brengen aan zijn atelier. Maar dat zal niet lang meer zo zijn, vertrouwt Smeets ons toe. Rechts van het doek hangt een A4’tje met een afdruk van de foto van het originele werk dat als basis dient voor deze opdracht.

Théodore Géricault, Het vlot van de Medusa, 1818.

Het originele schilderij als inspiratie

Het Franse fregat de Medusa leed in juli 1816 schipbreuk op de Atlantische Oceaan. Een vlot dat werd gebouwd van de resten van het fregat, dobberde twaalf dagen rond tot het werd teruggevonden door het zusterschip Argon. Van de honderdnegenenveertig opvarenden leefden toen nog twaalf mensen. Ze waren door de kapitein en officieren zonder voedsel of water aan hun lot overgelaten, terwijl de bemanning aan boord van de rest van het schip bleef. Zowel dit voorval als het schilderij van Géricault kreeg veel aandacht in Europa. Het originele doek is vijf bij zeven en een halve meter groot. Het schilderij kent in zijn tijd zowel bewonderaars als mensen die het te morbide vinden en het verafschuwen. Toch trekt het doek door de jaren heen veel kijkers met als toppunt – in de tijd dat de schilder nog leeft – een tentoonstelling in 1820, waar het doek in Londen vijftigduizend bezoekers trekt. Het is het schilderij dat Smeets als inspiratie bedacht tijdens zijn pop-up tentoonstelling eerder dit jaar in Nijmegen. Hij was eerst van plan het daar voor het raam te realiseren terwijl hij toeschouwers had voor zijn tentoonstelling, en van anderen die toevallig langs zijn raam zouden trekken. Toch koos hij voor een andere weg, omdat al snel helder was dat hij niet lang genoeg in Nijmegen zou blijven.

Carrière van Richard Smeets

Smeets volgde heel klassiek een opleiding aan de kunstacademie. Hij ontwikkelde zijn eigen stijl, waarna hij werd ontdekt door de Amsterdamse galeriehouder Herman Krikhaar, die zijn oog liet vallen op één van zijn kunstwerken. Door steeds meer van hem in zijn galerie te tonen, weet hij de naam van Smeets op te bouwen. Heel selectief worden er steeds meer werken van Smeets aan zijn verzameling toegevoegd. Door deze manier van werken ontwikkelde Smeets ook de zakelijke kant van de kunst. Want als kunstenaar kun je nog zulk mooi, baanbrekend werk maken; als je de kunst niet aan de man weet te brengen, kun je er niet of nauwelijks van leven. Voor Smeets zit de verdienste niet in de omvang van zijn productie, maar in de inhoud van zijn werken en zijn zakelijk inzicht.

Het is eigenlijk makkelijk, vertelt Smeets: “Ieder schilderij heeft een kostprijs. Het doek kost een x-bedrag, afhankelijk van de grootte van het werk. De verf heeft zijn prijs. Ik werk graag met olieverf vanwege de huidvorming die het krijgt als het droogt. Natuurlijk heb je daarna de uren die in het werk gaan zitten om het te creëren. Als je dat allemaal optelt, heb je de kostprijs van het schilderij. Door de klassieke manier van werken in plaats van de expressionistische manier, gaan er veel uren in mijn werken zitten. Ik ben ook heel eenvoudig met prijzen. Als de koper niet bereid is het werk voor de vraagprijs te kopen, dan verkoop ik het niet. Geen probleem, even goede vrienden”.

De gouden jaren voor de kunst liggen alweer ver achter ons. Dat was volgens Smeets de tijd tussen 1885 en 2001, de jaren waarin voor gevestigde kunstenaars goed geld te verdienen viel. Daarna werd het moeilijker, helemaal toen in 2008 ook nog de economische crisis er overheen kwam. Nu is er niet alleen creativiteit nodig om kunst te maken, maar ook om het te verkopen. Gelukkig beschikt Smeets ook op dat laatste gebied over voldoende ideeën en is hij nog lang niet uitgedacht. Hij toonde ooit zijn werk op een colonne van tien vrachtwagens, exposeerde onlangs in de Nijmeegse stadsschouwburg, had een pop-up galerie in Nijmegen en voor zijn huidige project zocht hij een opdrachtgever voordat hij het werkelijk ging maken. Hier zocht de verkoper dus een klant, met de opdracht uitgedacht en uitgeschreven in de hand. De enige aanpassing werd het formaat. Over de rest heeft de koper niets te zeggen. Hoe bedoel je creatief in het handelsproces rondom kunst? Ook voor jonge kunstenaars heeft Smeets een concept in gedachten, dat voortkomt uit wat hij ziet op de crowdfunding-markt. Als meerdere mensen via dat systeem investeren in een beginnende kunstenaar, kan deze via zo’n fonds voorzien in zijn levensonderhoud totdat hij van de kunst kan leven.

De realisatie van het doek

Voordat Richard Smeets een streek olieverf op het grote witte doek zet, werkt hij vele ideeën uit op papier: kleine opzetjes van wat het schilderij zou kunnen worden. Een aantal van deze ideeën is hieronder te zien. Pas op het moment dat vanuit de studies een definitief idee ontstaat, wordt het witte doek ontmaagd en start Smeets met een ruwe opzet. Hier is duidelijk de romanticus aan het werk, met een expressionistisch resultaat. Wat lijkt op een schilderij dat vluchtig is neergezet, wordt in werkelijkheid in elk detail uitgewerkt. Terwijl Smeets verder werkt aan het grote doek, worden namelijk telkens weer nieuwe details in kleine werken voorbereid, opnieuw studiemateriaal, dat later zijn definitieve vorm krijgt in het grote werk op het grote doek.

Wanneer het eerste grote doek een stuk op weg is naar zijn definitieve vorm, zal Smeets ook een tweede grote doek maken, waarop zijn tweede idee van het kunstwerk vorm zal krijgen met detailverschillen en net andere keuzes. Zo krijgt de opdrachtgever bijna altijd de keuze uit twee uitvoeringen. “De klant kan zo altijd kiezen. Al kiest hij het ene doek niet omdat zijn gevoel daar iets onduidbaars in ziet, dan wordt het dus het andere doek en dat is dan altijd goed. Keuze hebben is goed voor de klant en voor de kunstenaar, er zijn namelijk altijd meerdere oplossingen denkbaar voor een schilderkunstig probleem. Die kan ik dan vrij van enige druk vanuit de opdrachtgever uitproberen”.

Net als wijzelf, zijn Smeets en de opdrachtgever benieuwd naar het uiteindelijke resultaat. Vele tussenstappen worden dan ook gedeeld. De opdrachtgever is altijd welkom om de vorderingen te zien. Zoals gezegd, zal Smeets nog tot het einde van het jaar werken aan deze opdracht; genoeg tijd om het wordingsproces te volgen. Ook op zijn Facebookpagina maakt hij de wereld die hem volgt deelgenoot van de fases die het schilderij doorloopt. Het is een fascinerende reis naar de moderne versie van dit klassieke werk. Smeets verklapt ons dat veel drenkelingen herkenbaar zullen zijn aan de oranje kleur van de zwemvesten, zoals we die zien op de vele foto’s van de bootvluchtelingen van nu. Zo wordt de klassieke tijd verbonden met de actualiteit, en wordt het niet alleen een moderne versie van Het vlot van de Medusa, maar ook een actueel kunstwerk.

Richard Smeets ©

Richard Smeets ©

Richard Smeets ©

Richard Smeets ©