Caveman is zo’n voorstelling waar je al jaren over hoort en die telkens weer opduikt. Dat wekt nieuwsgierigheid. Want wat is het eigenlijk precies en waarom wordt dezelfde voorstelling steeds weer opnieuw gespeeld? Het stuk is te vergelijken met een voorstelling als, pak ‘em beet, Cats. Een succesformule die steeds weer uit de kast wordt gehaald omdat er telkens nieuw publiek voor is. In Nederland werd de voorstelling eerder gespeeld door Winston Post en ook al eerder door Peter Faber, de acteur die ook dit keer het stuk op de planken brengt.

~

Klassieker

De Broadway klassieker Caveman, is inmiddels in meer dan dertig landen gespeeld, in zestien verschillende talen. Dat maakt dat de voorstelling al door meer dan vijf miljoen mensen is bekeken. Iedere performer zet de voorstelling naar zijn eigen hand, maar de basis blijft hetzelfde. Het is blijkbaar een beproefd concept.
Mannen en vrouwen zijn verschillend en in Caveman wordt dat nog eens uitgebreid geanalyseerd. Uit de voorstelling blijkt dat er niets veranderd is sinds de tijd van de holenmens; de man was een bruut met een knuppel en in wezen is hij dat nog steeds. Om deze visie kracht bij te zetten, sieren twee afbeeldingen van grottekeningen het podium.

Sprokkelen

De voorstelling is gebaseerd op de visie dat mannen jagers zijn en vrouwen sprokkelaars. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar hun shopgedrag. Een man gaat recht op zijn doel af: hij jaagt op een nieuwe blouse. Een vrouw kijkt hier, even daar om vervolgens bij het begin weer te eindigen. Een vrouw sprokkelt zich een weg naar een nieuwe garderobe. En als een stel vrouwen om een bak met chips zitten en deze raakt leeg, gaan ze deze samen vullen. Ze doen aan samenwerken. In het geval van een groep vrienden is er na wat onderhandelen één de pineut; mannen onderhandelen. Ieder heeft zijn eigen functie die op alles toe te passen is.

Schaamteloos

Al liggen de voorbeelden soms erg voor de hand en weten we door mensen als Dr. Phil en John Gray meer dan goed dat mannen van vrouwen verschillen, toch is deze monoloog afwisselend en levendig. Vooral de oudere mensen in het publiek zaten te schateren om herkenbare situaties. Het is fijn om een groot acteur als Peter Faber een hele avond te mogen horen spreken, zo bevlogen en innemend zie je niet veel acteurs. Hij gaat de confrontatie aan met het publiek en vraagt ze af en toe te reageren door zacht te zoemen; welke vrouw zou een slimmere man willen? Zoem! Na de voorstelling gaat hij de dialoog aan met zijn toeschouwers en mag iedereen schaamteloos vragen stellen. Langdradige mensen die hun eigen verhaal kwijt willen, weet hij handig op een snelle manier tevreden te stellen en hij improviseert lustig op stellingen van brutale vrouwen. Hierdoor neigt Caveman naar een workshop die nog een keer helder weergeeft wat allemaal al weten over relaties.

Lenzen en spiegels, zo stelt de schrijver zich onze hersenen voor. Maar voor hemzelf weerspiegelen ze enkel ongeluk. De hele wereld is tegen hem en hij loopt rond met schuldgevoelens en zelfhaat. Op een hoek (“je moet toch ergens staan”) staat hij te wachten. Waarop? Dat weet hij niet. Op geluk, misschien. Of het einde van ongeluk.

~

Vloek

Geldnood drijft het paar tot wanhoop, en de blije gevoelens van verliefdheid veranderen in afschuw en vervreemding. De schrijver blijkt een vrouwenhater met grootheidswaanzin: hij noemt zijn vrouw niet Ingeborg maar Eva, naar de eerste vrouw uit de Bijbel en tevens het personage in zijn eigen laatste boek, omdat hij haar, en met haar alle vrouwen, wil vernietigen.

Die vrouwenhaat komt voort uit desillusie: alle vrouwen in het leven van de schrijver hebben hem naar eigen zeggen kapotgemaakt. Zijn hele bestaan lijkt wel een demonische vervloeking: begrafenismuziek achtervolgt hem waar hij ook gaat, en als hij uit een delirium ontwaakt, bevindt hij zich in een psychiatrische inrichting op christelijke grondslag waar de vloek van Deuteronomium tegen de muren knalt.

Bliksem

~

Somber en grauw zijn de kleuren van het toneelbeeld, het enige licht komt van felle gloeilampen of verblindend flitslicht. Dit licht heeft een speciale betekenis, gezien de titel van het stuk. Die is namelijk ontleend aan het Bijbelverhaal van de bekering van de apostel Paulus. Deze was, toen hij nog Saulus heette, als vervolger van christenen onderweg naar Damascus, toen hij plotseling verblind werd door bliksem en een stem hoorde die zei: “Saul, Saul, waarom vervolg je mij?” Toen Saulus uiteindelijk uit zijn blindheid ontwaakte, was hij een ander mens geworden en ging het evangelie verkondigen.

Clichés

Ook de schrijver komt op het punt zich over te geven aan een nieuw leven als gelovig mens. Erg aantrekkelijk komt het geloof echter niet naar voren: de pastor, gespeeld door Kitty Courbois, is een barse beer, en de gelovige moeder en grootvader van Ingeborg zijn even hardvochtig als vroom. De reusachtige reproductie van Caravaggio’s De bekering van Saulus, teken van Gods verlossende roep tot bekering, doet door zijn afmetingen vooral bedreigend en bombastisch aan. Dergelijke clichés over religie doen geen recht aan de reële wens die Strindberg een tijdlang koesterde om in te treden in een klooster – relevante informatie, omdat Strindberg zijn eigen werk autobiografisch noemde.

Daarentegen wordt het gevoel van gevangenschap mooi verbeeld door het decor van tralies. Maar bovenal zijn het Jacob Derwig als de schrijver (bijna continu op het toneel) en Karina Smulders als Ingeborg die de toeschouwer in hun greep houden, door vurig spel en geweldige tekstbeheersing. Ook Leon Voorberg overtuigt als het intens haatdragende Monster. Geen lichte kost dus, maar als reis door het hoofd van een gekweld schrijver zeker geslaagd: wie weer buiten staat, slaakt even een zucht van verlichting.

Te zien t/m 24 mei, kijk op: www.toneelgroepamsterdam.nl