Operateske mindfuck

Lenzen en spiegels, zo stelt de schrijver zich onze hersenen voor. Maar voor hemzelf weerspiegelen ze enkel ongeluk. De hele wereld is tegen hem en hij loopt rond met schuldgevoelens en zelfhaat. Op een hoek (“je moet toch ergens staan”) staat hij te wachten. Waarop? Dat weet hij niet. Op geluk, misschien. Of het einde van ongeluk.

Zo begint Naar Damascus van August Strindberg, in een bewerking van Toneelgroep Amsterdam. De vraag waar de schrijver op wacht, wordt hem gesteld door Ingeborg, een bevallige fotografe in een lichtgele jurk. Ze kennen elkaar net een halve dag maar nu al weet de schrijver dat hun liefde voorbestemd is. Misschien kan zij hem redden uit de greep van het kwaad. Beiden worden echter achtervolgd door spoken uit het verleden, in de vorm van exen: de schrijver door een vrouw met twee kinderen, de vrouw door haar man met als terechte bijnaam het Monster.

Vloek

Geldnood drijft het paar tot wanhoop, en de blije gevoelens van verliefdheid veranderen in afschuw en vervreemding. De schrijver blijkt een vrouwenhater met grootheidswaanzin: hij noemt zijn vrouw niet Ingeborg maar Eva, naar de eerste vrouw uit de Bijbel en tevens het personage in zijn eigen laatste boek, omdat hij haar, en met haar alle vrouwen, wil vernietigen.

Die vrouwenhaat komt voort uit desillusie: alle vrouwen in het leven van de schrijver hebben hem naar eigen zeggen kapotgemaakt. Zijn hele bestaan lijkt wel een demonische vervloeking: begrafenismuziek achtervolgt hem waar hij ook gaat, en als hij uit een delirium ontwaakt, bevindt hij zich in een psychiatrische inrichting op christelijke grondslag waar de vloek van Deuteronomium tegen de muren knalt.

Bliksem

Deze mindfuck – want zo mogen we dit schouwspel wel noemen, geen van de personages krijgt een helder karakter, en alles wijst erop dat de nachtmerrie zich enkel en alleen in het hoofd van de schrijver afspeelt – is door regisseur Pierre Audi, hoe kan het ook anders, in een indringend operatesk sausje gegoten. Woede, afschuw, gekte: het grote gebaar slaat je om de oren, en telkens is daar de onderhuids kruipende muzikale omlijsting van Harry de Wit.

Somber en grauw zijn de kleuren van het toneelbeeld, het enige licht komt van felle gloeilampen of verblindend flitslicht. Dit licht heeft een speciale betekenis, gezien de titel van het stuk. Die is namelijk ontleend aan het Bijbelverhaal van de bekering van de apostel Paulus. Deze was, toen hij nog Saulus heette, als vervolger van christenen onderweg naar Damascus, toen hij plotseling verblind werd door bliksem en een stem hoorde die zei: “Saul, Saul, waarom vervolg je mij?” Toen Saulus uiteindelijk uit zijn blindheid ontwaakte, was hij een ander mens geworden en ging het evangelie verkondigen.

Clichés

Ook de schrijver komt op het punt zich over te geven aan een nieuw leven als gelovig mens. Erg aantrekkelijk komt het geloof echter niet naar voren: de pastor, gespeeld door Kitty Courbois, is een barse beer, en de gelovige moeder en grootvader van Ingeborg zijn even hardvochtig als vroom. De reusachtige reproductie van Caravaggio’s De bekering van Saulus, teken van Gods verlossende roep tot bekering, doet door zijn afmetingen vooral bedreigend en bombastisch aan. Dergelijke clichés over religie doen geen recht aan de reële wens die Strindberg een tijdlang koesterde om in te treden in een klooster – relevante informatie, omdat Strindberg zijn eigen werk autobiografisch noemde.

Daarentegen wordt het gevoel van gevangenschap mooi verbeeld door het decor van tralies. Maar bovenal zijn het Jacob Derwig als de schrijver (bijna continu op het toneel) en Karina Smulders als Ingeborg die de toeschouwer in hun greep houden, door vurig spel en geweldige tekstbeheersing. Ook Leon Voorberg overtuigt als het intens haatdragende Monster. Geen lichte kost dus, maar als reis door het hoofd van een gekweld schrijver zeker geslaagd: wie weer buiten staat, slaakt even een zucht van verlichting.

Te zien t/m 24 mei, kijk op: www.toneelgroepamsterdam.nl