Annelies Verbeke heeft in het volwassen genre al een flinke naam opgebouwd. Met haar debuut Slaap! won ze gelijk de Vlaamse Debuutprijs en ze werd een voorvechtster van het Nederlandse korte verhaal. Patrick is Verbekes eerste kinderboek. Deze novelle voor kinderen vanaf 8 jaar wordt uitgegeven in de Maand van de Filosofie 2020.

Het verhaal begint met het meisje Katinka die in de vakantie bij haar opa logeert. Ze ontmoet al snel twee buurtkinderen, Mauro en Mira, en spreekt af om samen te gaan spelen. Katinka vertelt haar nieuwe vrienden niet dat ze na de zomer naar een nieuwe school gaat, omdat er op haar vorige school iets gebeurd is. ‘Als je iemand leert kennen, word je zelf ook een beetje nieuw’, zo redeneert ze. Het is een kans om een nieuw verhaal over zichzelf te verzinnen. Zo komt Katinka op het idee om de buurtkinderen te vertellen over een aap die bij haar woont, genaamd Patrick.

Is de aap echt?

Als Mira en Mauro de volgende dag bij haar komen spelen, vertelt Katinka over de aap. Mauro, de jongste van de twee, is dolenthousiast en kan niet wachten om de aap te zien. Mira is sceptischer, ze vermoedt gelijk dat Katinka een leugen vertelt. Maar als het moment daar is dat Katinka de aap wel moet laten zien, en doet alsof de aap is ontsnapt door haar hele kamer overhoop te halen en het raam open te zetten, begint Mira toch te twijfelen.

De drie kinderen gaan vervolgens op zoek naar Patrick. Mauro denkt dat de aap misschien in de supermarkt is. Katinka draagt Mira en Mauro op om afzonderlijk te gaan zoeken en verzint een plan. Na een tijdje zoeken in de supermarkt roept ze de anderen erbij. Mira en Mauro lopen naar haar toe en zien chaos: er is flink met wc-papier gegooid. Hun conclusie is natuurlijk dat Patrick hier is geweest. Dan komt opeens de beveiliger aangelopen en hij neemt hen mee naar achteren.

De kinderen zien op bewakingsbeelden dat Katinka de chaos zelf heeft gecreëerd, nu moet ze wel opbiechten dat Patrick verzonnen is. Een schok voor de broer en zus! Ze reageren beiden verschillend op het nieuws. Mauro huilt dagen achtereen, want hij wou zo graag dat Patrick echt was. Mira snapt wel dat Katinka de leugen vertelde om vrienden te maken, maar dat plan is helaas mislukt. De nuchtere Mira concludeert: ‘Dat is het droevige van dit verhaal: niemand heeft een nieuwe vriend. Zo is het leven’.

Verschillende reacties

Het is knap hoe Verbeke met haar schrijfstijl de belevingswereld van de kinderen tot leven weet te brengen. Ze geeft het kinderlijke enthousiasme van Mauro weer (‘hij wil hem ziiiiiien!’) en toont via dagboekfragmenten de sceptische houding van Mira. De verschillen tussen Mauro en Mira komen ook naar voren in hun reactie op de ontdekking dat Patrick verzonnen is. Mauro is er kapot van als hij de waarheid ontdekt, terwijl Mira het eigenlijk wel zag aankomen.

Het opvoeren van twee verschillende karakters biedt aanknopingspunten voor jonge lezers. Hierdoor kunnen ze voor zichzelf nagaan hoe zij zouden reageren: laten ze zich meevoeren door emotie, zoals de jonge Mauro, of zijn ze meer berekenend en rationeel, zoals de oudere Mira?

Maand van de Filosofie

Patrick is een verhaal over de kracht van verbeelding en de dunne grens tussen fictie en waarheid. Mira gelooft het verhaal in eerste instantie niet, maar doordat Katinka het zo echt doet lijken, gaat Mira toch twijfelen. Mauro gaat er niet eens vanuit dat het verhaal over Patrick een leugen kan zijn. Hierdoor nodigt het verhaal uit tot een filosofische nabespreking over de vraag hoe je kunt weten of iets waar is of verzonnen. Achterin het boek zijn vragen toegevoegd om dat gesprek met kinderen te starten. Een voorbeeld: kun je bewijzen of Patrick wel of niet echt bestaat?

Uiteindelijk is het verhaal ook een prachtige ode aan de kinderlijke verbeelding. Het is misschien niet zo netjes om te liegen, maar Mira, Mauro en Katinka hebben wel een middag lang van alles beleefd in hun tijdelijke fantasie.

Het zieke lichaam

Pek leidt een vrij zorgeloos bestaan, tot hij steeds meer darmklachten krijgt die zijn leven in toenemende mate beïnvloeden. Op de middelbare school weet hij zich nog redelijk staande te houden, maar als student keldert zijn gezondheid achteruit. Geen goede timing, als je eigenlijk bezig wilt zijn met uitgaan, vriendinnetjes en studentenborrels. In plaats daarvan moet hij steeds eerder naar bed en heeft hij amper energie om colleges bij te wonen.

Zweetaanvallen, slapeloze nachten, tien keer per dag naar de wc moeten, op de raarste momenten darmkrampen krijgen. Het is maar een greep uit de vele klachten die Pek bijna dagelijks ervaart. Vaak verteren zijn darmen het eten niet goed, waardoor het er soms al na tien minuten weer uitkomt. Zowel Peks eigen gevecht met de ziekte, als de vraag hoe anderen reageren als bekend is dat je een chronische ziekte hebt, staan centraal in dit boek.

In het begin, als de ziekte het leven van Pek nog niet volledig in haar greep houdt, beschouwt zijn omgeving, maar ook Pek zelf, de ziekte als iets wat nou eenmaal bij hem hoort, waar goed mee te leven valt en wat hooguit af en toe vervelend is. Gaandeweg, wanneer hij steeds meer klachten krijgt, reageert zijn omgeving steeds bezorgder. Zijn vriendin behandelt hem als een patiënt, wat steeds negatievere gevolgen heeft voor hun relatie. Zijn vrienden en zijn ouders ziet hij uiteindelijk nog maar zelden, want er moet nou eenmaal een boek geschreven worden.

Schrijven als uitlaatklep

Pek gedraagt zich zoals je van iemand zou verwachten die niet als slachtoffer gezien wil worden: doen alsof het wel goed gaat terwijl dat niet zo is, de schijn ophouden. Want niet alleen voor je omgeving, maar ook voor jezelf wordt iets pas ‘echt’ als je erover praat. En als je er al over praat, wil je niet zielig gevonden worden. Dus houdt Pek zich keer op keer groot, tot hij het niet langer kan verbergen en wel moet toegeven dat het allemaal toch niet zo lekker gaat als hij doet voorkomen. Ik denk dat veel mensen zich hierin zullen herkennen, ook als je geen chronische ziekte hebt. De gevoelens van onmacht, onzekerheid en schaamte zijn universele gevoelens die in dit boek heel geloofwaardig omschreven worden.

Als Pek besluit een boek te publiceren over zijn ziekte, merkt hij dat het schrijfproces hem op de been houdt. In zijn boek kan hij zijn ei kwijt. Alles wat sociaal ongemakkelijk is, kan hij opschrijven, zonder zich ervoor te hoeven schamen, zonder dat iemand hoeft te denken dat hij zielig is of hulp nodig heeft. Het schrijven van dit boek is waar hij voor leeft en elke dag zijn bed voor uitkomt, ook op dagen dat zijn lichaam en zijn omgeving hem in de steek laten.

Na de publicatie van het boek krijgt Pek met stevige kritiek te maken. Hij wordt uitgenodigd om over zijn boek te praten in een tv-programma, waar de volgende opmerking wordt gemaakt door de presentatrice: ‘Als je wilt voorkomen dat mensen je zo zien, had je er natuurlijk het allerbeste gewoon niet over kunnen schrijven.’ Ik denk dat dit de vinger op de zere plek legt. Over het algemeen geldt, denk ik, dat veel mensen met psychische dan wel lichamelijke problemen zich vaak beter voordoen dan ze zich daadwerkelijk voelen, om maar niet zielig gevonden te worden. Want zodra je toegeeft dat er iets met je aan de hand is, kun je het stigma ‘zielig’ of zelfs ‘aansteller’ opgelegd krijgen, waardoor je alleen nog maar met je ziekte geassocieerd wordt.

Psychische cirkels

Filmisch maar niet theatraal vertelt Heerma van Voss een aangrijpend verhaal dat je bij de lurven pakt, maar tegelijkertijd op een afstandje laat en nergens melodramatisch wordt. Zelfs als Pek een slechte fase doormaakt, blijft hij hoop houden op een medicijn dat wel werkt, en wil hij de droom koesteren dat hij ooit weer naar behoren kan functioneren. Al weet hij, en jij als lezer, dat de ziekte van Crohn chronisch is en dus nooit helemaal uit zijn leven zal verdwijnen. Toch komt zijn hoop nergens naïef over. Hoop is zijn overlevingsmechanisme, vooral op zijn slechtste dagen.

Zelfs als hij tot wanhoop gedreven zijn ouders belt om te vragen of ze voor hem kunnen zorgen, blijft hij denken aan zijn toekomst en hoe hij hier beter wil uitkomen. Niet als held, maar om het leven aan te kunnen. Vaak komt Pek dan ook wat lethargisch over: om maar niet steeds over zijn gezondheid te hoeven praten, lijkt het soms alsof hij zijn gevoelens wegstopt. Met als gevolg dat zijn toestand vaak verslechtert. Et voilà, de vicieuze cirkel is rond.

Condities dwingt je na te denken over de vraag: in hoeverre wordt een ziekte door je eigen psyche bepaald? Of verandert een lichamelijke ziekte je psychische gezondheid zodanig, dat beide aspecten invloed op elkaar hebben? Zo zegt de uitgever van het boek waar Pek aan werkt: ‘Je blijft een controlfreak, Vincent’. Goedbedoeld, amicaal, maar voor Pek voelt het als een steek in de rug. Want misschien is datgene wel wat zijn klachten verklaart en versterkt: zijn behoefte om zijn leven te controleren.

Ik denk dat Condities een lans breekt voor niet alleen dit soort ziektes waarover zowel in de medische wereld als bij het publiek nog weinig bekend is, maar ook voor het openbreken van het taboe om te praten over je psychische gesteldheid. Open over je gevoelens praten en toegeven dat je niet lekker in je vel zit, is een thema waar veel mensen mee worstelen. Zeker in een tijd waarin iedereen het perfecte leven nastreeft, zijn dit soort boeken belangrijk om je weer even met je neus op de feiten te laten drukken en blij te zijn met een lijf dat functioneert zoals het zou moeten. Condities slaagt hier wat mij betreft wonderwel in.