Het lijkt een bonte avond te worden, de viering van twintig jaar Gimmick! Ik doe maar een greep: Remco Campert, Moke, Sophie Hilbrand, Herman Brusselmans, Kluun, Marike Jager, Joost van Bellen…
Dat wordt het ook! Er komen veel verschillende gasten, uit de muziek, uit de literatuur. Iedereen die optreedt, heeft voor mij iets met Gimmick! te maken. Niet alleen maar historisch gezien; want niemand van de kunstscene zal op het podium staan. Wel zijn ze hopelijk in het publiek. De Gimmick!-avond van twintig jaar geleden was wel een erg incrowdgebeuren. We wilden deze avond juist breed opzetten, met een hoog do it yourself gehalte.

~

Dus je stelde je toen bewust op als chroniqueur?
Mijn belangrijkste doel was dat ik een boek wilde schrijven voor mijn generatie, een boek dat ik zelf zou willen lezen. En dat bestond uit het optekenen van een levensgevoel dat ik nog nooit was tegengekomen in de Nederlandse literatuur. Maar wel in de boeken van Bret Easton Ellis en Jay McInerney. Het zwarte nihilisme van Ellis en de vederlichte ironie van McInerney, dat is wat me zo aantrok. Zij schreven over de generatie die cocaïne als dragende drug ontdekt. Ik wilde de Amsterdamse uitgaansscene precies zo neerzetten: met een tempo dat wordt bepaald door de coke.

Nu wordt er gesproken van Gimmick! als een ‘scharniermoment’, de ‘sleutelroman van een generatie’. Was je je bewust van het feit dat het boek zo’n lading zou kunnen worden toegeschreven?
Welnee. Dat blijkt achteraf. Ik vroeg me zelfs af of dit onderwerp wel genoeg lezers zou kunnen boeien. Of het niet te veel op seks gericht was, te schaamteloos. Kijk, ik was 23, en ik was er heilig van overtuigd dat ik als jonge schrijver verplicht was iets te schrijven wat tegen de haren in zou strijken. Dan is het wel bevreemdend als je welwillend door de oude elite ontvangen wordt!

Je bent heel behendig omgesprongen met knip– en plakwerk, lenen en verwijzen in Gimmick! Wilde je bewust een lans breken voor de postmodernistische aanpak?
Ik was me daar wel bewust van. Wat die jongens (Ellis en McInerney, red) hebben gedaan met Less then Zero en Bright Lights Big City, dat moest ook gebeuren in Europa.

Dus dat was voornamelijk functioneel: je leende een techniek?
Ja. Maar er zitten natuurlijk ook citaten en verwijzingen in naar de Nederlandse klassiekers. Dat kun je postmodern noemen. Het zijn overigens wel verwijzingen die leuk zijn als je ze herkent, maar die verder niet de loop van het verhaal onderbreken.

Scene nu
Hoe staat het nu met die vrolijk snuivende kunstenaars? Is die scene zich blijven vernieuwen, zijn ze verdwenen of vervangen?
Eind jaren tachtig dachten we dat het wel bij die paar yuppen zou blijven. Nog meer gericht op geld zou het niet worden. Maar de yup van toen fungeerde alleen maar als aanloop naar enorme hebzucht van de jaren negentig en het begin van de 21^e eeuw. De geldzucht, het materialisme en het cynisme zijn alleen maar groter geworden.

~

Maar als je het toch hebt over commercie in de kunst en de geldelijke waardering, wat dan te denken van Damien Hirst met zijn diamanten schedel? Dat zou de kroon kunnen zijn op het leven en werk van de kunstenaars in Gimmick!
Ja, Hirst zou zomaar tot de scene van Gimmick! kunnen behoren. Hij is in ieder geval van dezelfde generatie als de hoofdfiguren. En zijn tongue-in-cheekachtige kunst is helemaal des gimmicks. Achteraf bezien is de werkelijkheid veel brutaler geworden, veel grootschaliger. Hirst zou tegen de hoofdfiguren gezegd hebben dat er meer gebluft moest worden, dat het allemaal nóg schaamtelozer kon.

Coming of age roman
Hoe schaamteloos is Gimmick nu eigenlijk? Het zijn toch ook gewoon jonge jongens met een grote mond?
Het is natuurlijk een satire. Maar toch zijn de meeste anekdotes naar het leven getekend, en vaak genoeg moest ik bij het schrijven zelfs afremmen in plaats van uitvergroten. Het boek is van begin tot eind fictie en de werkelijkheid is alleen maar een uitgangspunt. Die werkelijkheid bood af en toe materiaal dat ik nooit zelf verzonnen zou kunnen hebben. Neem de onstuitbaar creatieve geest van wijlen Peter Giele. Die hield een soort suicide performances en wilde de maandopbrengst van discotheek RoxY door de tent heen blazen met een windturbine. Wie zou dat nog geloven?

Maar goed, dat is eigenlijk maar de achtergrond in het boek. Want het is uiteindelijk een coming of age roman. De jongen die met grote verwachtingen naar de stad gaat en met zijn neus letterlijk op het plaveisel eindigt. Met daaronder de kwelling van de vraag waarom zijn geliefde hem heeft verlaten. Het is eigenlijk een ouderwets liefdesverhaal, opgesierd met wat satire.

Walter
Gevallen dus, onze held. Hoe zou het nu met Walter van Raamsdonk zijn?
Ja… daar denk ik wel eens aan. Met soms zelfs de vage verleiding om een vervolg te schrijven, maar er is al een Ik Jan Cremer 1, 2 en 3, en dat lijkt me wel voldoende.

Maar Walter, die is nu braaf grafisch ontwerper in een buitenwijk van Rotterdam of Den Haag. Hij heeft op tijd het hazenpad gekozen. Kijk, die jongens waren absolute wereldhelden, maar de wereld was niet groter dan de grachtengordel.

Woensdag 15 april in Paradiso: 20 jaar Gimmick! Kaarten € 15,00. Meer informatie: wintertuin.nl

Bart Koubaa

De ik-figuur drenkt het hele verhaal in zijn cynische wereldbeeld en visie. Kwam het verhaal eerst, of ben je begonnen met het opbouwen van dat personage?
‘Wel, om het klassiek te formuleren: ik wou in de eerste plaats een mens portretteren. Dat was mijn uitgangspunt. De vraag die ik me aanvankelijk stelde, was hoe ver een mens kon gaan in zijn gedragingen en hoe vrij hij eigenlijk is. Redelijk abstracte voornemens, maar eenmaal vertrokken heeft het boek voor een groot stuk zichzelf geschreven. Als omgeving koos ik voor het onderwijs, omdat ik daar goed mee vertrouwd ben en omdat het een heel actueel gegeven is. Denk bijvoorbeeld maar aan de schietpartij in Winnenden, of aan verhalen over leraren die door het lint gaan.’

Je werkt in het onderwijs. Is daar het idee voor dit boek gekomen, dat heel sterk bepaalde pijnpunten in het onderwijssysteem aanhaalt?
‘Ik sta in het avondonderwijs, waar ik bepaalde verhalen te horen kreeg van leraren die overdag lesgeven. Dat deed mij inzien dat er heel wat problemen bestaan binnen het onderwijs, vooral op de beroepsscholen waar deze roman zich afspeelt. Ik ben toen als een soort onderzoeksjournalist mijn oor te luisteren gaan leggen bij leraren uit heel Vlaanderen. Niet undercover, ik maakte hen heel duidelijk dat ik er een boek wou over schrijven. Waar ik eerder terughoudendheid had verwacht, bleken die mensen maar al te graag te willen vertellen over hun situatie. Meer nog, ik kreeg zelf telefoontjes van leraren die me iets kwijt wilden. Op den duur had ik zelfs materiaal te veel. Wie weet, als ik in het leger had gezeten, dan had ik misschien De Militair geschreven.’

Hoe verklaar je die massale reacties?
‘Ik denk dat die mensen het zagen als een mogelijkheid om bepaalde frustraties te ventileren: over de administratie binnen de school, over taalproblemen, agressie, het feit dat ze onderwijzer, dokter en maatschappelijk werker moeten zijn. Ik heb niet met een verborgen camera moeten rondlopen, ze waren blij dat eens kwijt te kunnen. Veel dialogen en anekdotes uit het boek zijn dan ook echt uit het leven gegrepen, maar begrijp goed dat dit een roman is: uiteraard heb ik bepaalde problemen uitvergroot en een eigen ritme gegeven aan de vertelling. Ook zijn er bepaalde dingen verzonnen, maar de problematiek is reëel. Het was vooral dat contrast dat mij intrigeerde: leraar word je uit een soort idealisme, maar heel vaak hoor je juist uit die sector verhalen over alcoholisme, burn-outs, depressies enzovoort.’

~

Er zitten inderdaad heel wat dingen van jezelf in: je werkt zelf in het onderwijs, net als de leraar doe je aan fotografie en kan je genieten van een lekker glas single malt. Is die overlapping onvermijdelijk?
‘Dat zijn zaken die in het laboratorium van de individuele schrijver rondwaren. Kijk, een boek is een soort cocktail, waarin altijd elementen van jezelf zullen zitten. Die cocktail in mijn geval is ‘Koubaa libre’. Ik ben vast van plan om daar eens over te schrijven, over mijn cocktail.’

Het boek leest bijzonder vlot, mede omdat bepaalde elementen bewust vaag worden gehouden. Op die manier creëer je een soort thrillereffect. Was dat bewust?
‘Naast schrijver ben ik ook muzikant. Wat mij daarom in de eerste plaats interesseert, is ritme. Met dit boek zat het wat dat betreft meteen goed, maar of dat bewust of onbewust was, weet ik niet. Ik steek inderdaad hier en daar een kleine verwijzing of hint in de tekst, maar om nu te zeggen dat ik dat deed om een spanningsboog te creëren: nee. Het paste gewoon binnen het ritme waarin ik het verhaal vertelde.’

Was die verkillende ’twist’ iets wat vooraf vast lag? Het is een heel radicale ingreep in het boek.
‘Ik wist dat er een wending in moest zitten, het mocht niet enkel een boek zijn over onderwijs en uitgebluste leerkrachten. Het moest dieper en verder gaan en een morele grens aftasten. Nu, als je kijkt hoe ver een mens kan gaan, dan beland je misschien wel in de toestanden die mijn leraar uithaalt. Maar het boek is zeker niet geconcipieerd als een verhaal waarin, zoals in een thriller, plots een ommezwaai komt. Die was nodig, maar het is niet de bestaansreden van het verhaal. Ik zou ook niet weten hoe dat moet, een thriller schrijven. Ik hoor van mensen dat de korte hoofdstukken en de mysterieuze elementen aanmanen om verder te lezen – als een pageturner – maar dat heb ik zeker niet bewust gedaan. Mooi meegenomen, evenwel. Een lucky shot.’

Lees hier de recensie van Bart Koubaa’s De Leraar.