Godverdomse dagen is genomineerd voor de Librisprijs. De jury schrijft: ‘Verhulst is zo intens kritisch over de mens, dat je je bijna gedwongen voelt om het voor je soort op te nemen. In een literair landschap waarin net iets te veel thrillers, incestdrama’s en andere voorspelbare verhalen opdoemen, is Godverdomse dagen een verademing.’ Engagement mag weer, moet zelfs volgens sommigen. Het stempel van Thomas Vaessens, die een fel debat over straatrumoer en maatschappelijke betrokkenheid in de letteren ontketende met zijn studie De revanche van de roman (zie link) én plaatsnam in de Librisjury, is duidelijk.

En toen
Is Verhulst dan zo geëngageerd? En behoort Godverdomse dagen tot de zes beste boeken van het afgelopen jaar? Wat mij betreft kunnen beide vragen met ‘nee’ beantwoord worden. Wel schreef hij een merkwaardig boek, dat alle genreaanduidingen tart, geen zier geeft om spanning of plot, maar in de taal alles op alles zet. Het heeft nog het meest weg van een episch dichtwerk. Voor de lezer die zich instelt op ‘een verhaal met een hoofdpersonage waarin u zich ongetwijfeld zo nu en dan herkennen zal’, zoals de flap belooft, kan dat nog een flinke aanslag op het uithoudingsvermogen betekenen.

Het ‘verhaal’ is gauw verteld: ”t’ – de mens – kruipt uit het water en gaat lopen, spreken, samenleven, maar vooral vreten, kezen, liegen. Tot het uiteindelijk op gelijke voet komt te staan met God, namelijk door de allesvernietigende krachten van de atoombom te ontketenen boven Hiroshima. Daarvoor: jagen, verzamelen, ijstijd, volksverhuizingen, prehistorie, Egypte, de Romeinen, middeleeuwen enzovoorts. Door die opzet, waarbij je vanzelf invult ‘en toen, en toen’ lijkt er tegelijk helemaal niets te gebeuren. De boodschap van Verhulst is duidelijk: de geschiedenis is een herhaling van verziekte zetten.

Stromen met woorden
Volledigheid of nauwkeurigheid is geen streven in deze vertelling. Soms maakt Verhulst herkenbare verwijzingen naar de geschiedenis zoals je die op school leert, maar die ogen willekeurig en ook wel wat flauw, alsof het een puzzeltje is. Niet iedereen zal zich trouwens herkennen in deze geschiedenis: ’t is een laaglander, een christen, een man. Een zuipschuit, vuilbek, lapzwans en smeerpoets. Is er dan niets de moeite waard aan het godverdomse wezen? Misschien zijn taal:

De taak die ’t ooit vrijwillig op een dag met veel plezier heeft aangevat, het benoemen van de dingen, is nog altijd onvoltooid. En ’t hoopt dit zo te houden. Want eens de stromen met woorden zullen zijn opgedroogd, zal ’t zijn eigen einde ruiken. Het einde van de woorden, dat is de dood.

Je zou het bijna inconsequent noemen dat Verhulst door zijn ‘stromen met woorden’ dat vervloekte mensdom nog in leven houdt. Zijn uitbundige Vlaams is de hemel in geprezen. Je moet er van houden. Af en toe schiet hij door in grappen en grollen (‘Een eigen grot een plek onder de zon’), andere keren zit er een pareltje tussen (‘Hun lijken worden in wijntonnen naar de kaden gerold en in de rivieren gedropt, waarop ze drijven naar een zee die hen verteren zal’).

Verhulst maakt op een mooie manier het universele particulier en vice versa. ”t’ Is als de onsterfelijke graaf Saint-Germain, die tegelijk zichzelf blijft en transformeert tot tijdgenoot.’ De taal is ook zowel particulier als universeel: Verhulsts stijl is volkomen eigen, maar weet te spreken over de ontdekking van vuur evengoed als over de Verlichting. Het duurt alleen allemaal te lang, of juist te kort: had er een vlammende novelle van gemaakt of een echt episch dichtwerk. Ook epische dichtwerken hebben echter spanning en afwisseling nodig. Als dit het beste is wat hedendaags engagement te bieden heeft – een deprimerende visie op de mens zonder hoop op verbetering – rijst de vraag: wat boeit ’t?

Lees hier de recensie van Thomas Vaessens’ De revanche van de roman.

Hans Hogenkamp debuteerde in 2006 niet geheel onverdienstelijk met zijn roman Excuses voor het ongemak, waarmee hij werd genomineerd voor de Academica Debutantenprijs. Zijn tweede roman Dingen die op liefde lijken is het verhaal van Job, een ondernemer die rijk maar lusteloos is. Althans, tot hij Zanne ontmoet.

Hij sluit niet uit dat hij nog van Karin hield op het moment dat hij Zanne leerde kennen, maar dat was daarna niet meer vast te stellen, zoals je overdag de sterren niet kunt zien omdat de zon schijnt.

Pepernoten

Zoals alle zaken die met grote felheid branden, dooft deze liefde even snel als hij oplaaide. Dingen die op liefde lijken begint met een valse start. Hoofdstuk I lijkt een heimelijke knipoog tussen twee geliefden. De mierzoete reconstructie van die eerste gelukkige dagen blijkt echter de prelude voor de harde werkelijkheid van het daarop volgende hoofdstuk 1.

Deze creatieve dubbeltelling is geen fouttelling. Hogenkamp speelt met de chronologie en het perspectief van de lezer door de brief die Job schrijft aan Zanne over hun affaire af te wisselen met de minder reflectieve (en meer obsessieve) werkelijkheid na de affaire. Twee typen hoofdstukken voor twee verschillende invalshoeken. Schommelend tussen verlangen en woede gedraagt Job zich weer als een tiener, ‘omvergeblazen door een hormonenstorm’. Het lukt hem amper om zijn jaloezie en hypocrisie in bedwang te houden en daarmee stoot hij Zanne steeds verder af. Helaas maakt hij ook de lezer tot slachtoffer van zijn hypocrisie:

De open brief is de slapste vorm voor een column die er is, en Sinterklaas de slapste figuur om zo’n brief aan te richten, en de afgezaagde klaagzang dat de pepernoten begin oktober al in de winkel liggen (hoeveel columns heeft hij al over dit onderwerp gelezen? Tien? Twintig?) het slapste onderwerp om te behandelen.

Het is te hopen dat Hogenkamp deze opmerking enigszins ironisch heeft bedoeld, want de open brief over een mislukte affaire en het verschil tussen mannen en vrouwen, volgt de vroege pepernoten op korte afstand.

Oppervlakkigheid

Dat een onderwerp vaak behandeld is, betekent natuurlijk niet dat er geen ruimte is voor verbetering of een nieuwe interpretatie. Hogenkamp tracht de tijdgeest te vangen en in die zin druipt de oppervlakkigheid er wellicht met recht vanaf. Internetdaten, co-ouderen, Griekse goden-astrologie en andere verschijnselen: het komt allemaal aan bod in een schets van de marktmechanismen die moderne relaties volgens Job kenmerken en die klassieke waarden doen vervagen. Ook de hoofdpersoon worstelt met de houding die hij binnen die context aan moet nemen.

Soll denn kein Angedenken
Ich nehmen mit von hier?
Wenn meine Schmerzen schweigen
Wer sagt mir dann von ihr?

Wat een aanstellerij. Een beetje de intellectueel uithangen, die achteloos levenslessen uit voorbije eeuwen citeert. Alsof die kennis me immuun zou maken voor het leed dat erin besloten lag.

Dat Job zich bewust is van zijn eigen oppervlakkigheid maakt hem echter niet minder verachtelijk. Vanaf het begin varieert de relatie tussen Job en Zanne van klef en obsceen tot ronduit onuitstaanbaar, een beschrijving die ook op hun persoonlijkheden van toepassing is. Het enige personage dat enigszins ongeschonden uit de strijd komt is Karin, de ex-vrouw, maar die komt amper in het verhaal voor.

Anti-muze

Het kan zijn dat Job beter uit de verf was gekomen als hij niet alleen de belichaming van een vervroegde midlifecrisis en oppervlakkigheid was geweest. Zoals het nu op papier staat is het verdraaid lastig om enige empathie voor hem op te brengen, laat staan voor anti-muze Zanne. Dingen die op liefde lijken glijdt makkelijk over het netvlies, maar met name omdat het zo glad is als een glossy.

Eén gebeurtenis is van blijvende invloed geweest op het leven en werken van de schrijven: het bombardement van Dresden in 1945, waarbij tienduizenden burgers om het leven kwamen. Vonnegut was daarbij aanwezig als krijgsgevangene en zag, toen de rook om zijn hoofd was verdwenen, gruwelijke dingen die een mens eigenlijk niet zou mogen zien.

Het zou Vonnegut om begrijpelijke redenen zijn leven lang achtervolgen. In 1969 leidde het tot zijn bekendste roman, Slaughterhouse-Five, waarin hij de gruwel van de oorlog combineerde met bizarre humor en absurde zijsprongen, wat het effect alleen maar vergrootte. Die grillige maar o zo effectieve mengeling van humor, fact en (science)fiction zou de rode draad in zijn oeuvre worden. Zo ook in Armageddon achteraf.

Afleggertje

‘Nooit eerder gepubliceerd’ staat veelal synoniem voor ‘restjes waarmee we na de dood van de auteur nog even mee langs de kassa passeren’. Dat is helaas ook een beetje de indruk die je krijgt bij het lezen van deze bundel. De verhalen halen nergens het niveau dat van Vonnegut te verwachten is: ofwel ze maken een ondermaatse indruk – Vonneguts laatste werkstuk, een speech, slaat werkelijk nergens op en lijkt een zielige poging eens lekker anarchistisch uit de hoek te komen – ofwel is het allemaal al eens gezegd en bijgevolg een afleggertje van eerder en beter werk.

Dresden, na het bombardement

Armageddon achteraf is echter niet volledig overbodig en doet op de beste momenten wel wat denken aan dat andere meesterwerk over de absurditeit van de oorlog: Célines Reis naar het einde van de nacht. Dat is te danken aan het onmiskenbare en eigenzinnige talent van Vonnegut dat hoe dan ook komt bovendrijven. Zo strooit hij bij momenten kwistig puntige oneliners rond: ‘Mijn vrouw stierf kort daarop, aan de zeldzaamste van alle doodsoorzaken, een natuurlijke dood.’ En uit zijn beschrijvingen van het Dresdenbombardement en de nasleep daarvan blijkt hoe dicht hij op die mensonterende gruwel zat:

We braken door een keldermuur heen en ontdekten een stinkende brij van meer dan honderd lijken. Het vuur moest erdoorheen geraasd zijn voordat het gebouw instortte en de uitgangen versperd raakten, want het vlees van diegenen die er lagen had de textuur van pruimen.

Herinnering

Twee stukken uit de bundel stijgen boven de middelmaat uit: ten eerste het verhaal ‘De eenhoornval’, dat zich in de Middeleeuwen afspeelt maar toch heel mooi de tijdloze waanzin van strijd en verwrongen machtsverhoudingen blootlegt. Ten tweede – en hier heeft Vonnegut zelf niets mee uit te staan – de inleiding van zijn zoon, waarin die op geestige wijze in enkele pennentrekken zijn vader probeert te schetsen. Wat bijvoorbeeld hiervan te denken: ‘Toen ik klaagde dat ik voor een artikel waar ik een week aan geschreven had maar vijftig euro betaald kreeg, zei hij dat ik moest bedenken hoeveel het me gekost zou hebben als ik een advertentie van twee pagina’s had geplaatst om te verkondigen dat ik kon schrijven.’

Als grafschrift weegt Armageddon achteraf absoluut te weinig, maar als herinnering aan een unieke schrijver heeft het toch zijn waarde.