Na groot succes in Denemarken verscheen de Nederlandse vertaling van Sumobroers, geschreven door Morten Ramsland. Het is een overtuigende roman over de hardheid en onschuld van een elfjarige jongen.

Lars is een onhandelbare jongen afkomstig uit De Paradijstuin, een slechte wijk in Odense, Denemarken. Daar leeft hij, anno 1981, in een wereld waar het recht van de sterkste geldt. Hij slaat de kinderen van school net zo hard in elkaar als dat hij zelf door de grotere pubers wordt afgerost. Ieders plaats in de hiërarchie moet veilig gesteld worden. Vrienden nemen het op voor elkaar en pesten elkaar als blijk van vriendschap.

Straatlogica
Lars’ vriendengroep, Olsen-Bende Kjeld, Bril Bo en Frank maken van de verpauperde wijk, de zuiveringsinstallatie ernaast en het veengebied ertussen, hun speeltuin. Het zijn kinderen die hun seksualiteit ontdekken en op een sadistische manier avonturen beleven. De vrienden proberen bij Franks vader zijn pornotijdschriften te vinden, en Lars een uurtje in te vriezen. Of waarom niet drollen gooien naar het huis van de Spast? Zijn jonge broertje Overbeet krijgt niets anders dan gezeik van Lars, maar Lars zal hem tegen de buitenwereld beschermen. Als Overbeet wordt gepest bezuren de pestkoppen het met de straatlogica van Lars.

Sumobroers won de Danske Bank publieksprijs en dat is niet voor niets. Ramsland raakt precies de onwetende en egocentrische kinderziel die door stoer te doen de harde werkelijkheid tot iets begrijpelijks wil dwingen. In het boek ontstaat een primaire belevingswereld die ondanks de extreme hardheid heel herkenbaar is. De continue onbuigbare rauwheid van Lars geeft Ramsland de ruimte om de pijnlijke schoonheid van de puber te ontwikkelen. Doordat de vriendengroep de hardheid als norm ziet, krijgen de brute avonturen toch iets teders. Lars is een kind dat je een echte opa en oma en een niet-depressieve vader had gegund.

Verleidelijke spanning
Met het taalgebruik valt Morten Ramsland wel eens uit de illusie die hij zo effectief weet neer te zetten. Hij staat als verteller soms met te prominente reflectie buiten de wereld van Lars. Toch neemt dat niet weg dat de constante spanning van het leven in De Paradijstuin heel verleidelijk is. De korte hoofdstukken leiden steeds dieper in het doolhof van de ontwikkeling die Lars en zijn vrienden doormaken. Zo wordt ook het langzame bewustwordingsproces van Lars gevolgd waarin hij zich begint af te vragen of zijn vader wel zijn echte vader is. Het beginnende besef van wat familie waard kan zijn.

Van de vele coming-of-ageverhalen uit het laatste decennium houdt Sumobroers zich in de bovenste regionen op. De keuze om geen gemakkelijke naïeve jongen te portretteren wordt beloond. Dit duwt de lezer op de dunne grens tussen het afglijden naar geweld en de hoop op onschuldige vrijheid.

Na jaren van ploeteren, gevuld met afwijzingen van talloze uitgevers, werd een kortverhaal van Vanns hand in 2008 plotseling opgemerkt door een oplettende recensent van The New York Times. De rest is geschiedenis: de novelle vormde de basis voor zijn debuutroman Legende van een zelfmoord. Voor dat boek ontving hij talloze prijzen en eindeloos veel lof van recensenten overal ter wereld. Zijn tweede roman, Caribou Island, kon eigenlijk alleen maar tegenvallen.

Tristesse rond de poolcirkel
De overeenkomsten tussen de twee romans zijn talrijk: ook Caribou Island speelt zich af in het ijzige Alaska en net als in Legende van een zelfmoord draait dit boek om de onmogelijkheid om je diepste wensen te verenigen met die van diegenen die je liefhebt. En toch is Caribou Island tegelijk een volstrekt ander boek. Zo is Vanns tweede een ‘ouderwetse’, lineaire roman, in tegenstelling tot zijn debuut, waarin twee novelles en enkele kortverhalen op ingenieuze wijze tot één verhaal werden verweven.

Samenleven als illusie
In Caribou Island draait alles om een aantal stellen dat op het vasteland van Alaska woont. Gary en Irene zijn gepensioneerd, ze hebben de tijd aan zichzelf, maar hun huwelijk vertoont steeds ernstiger scheuren: Irene is ziek en Gary weigert zijn toekomstplannen door haar gezondheidsperikelen in de war te laten schoppen. Hun dochter Rhoda is getrouwd met tandarts Jim. O, wat zou Monique graag willen trouwen en o, wat houdt Jim dat tegen. Jims bindingsangst is zelfs zó groot dat hij het aanlegt met een woest aantrekkelijke toeriste, Monique. Monique zelf is toevallig net uitgekeken op haar vriend Carl, een duffe backpacker. In al die problematische relaties wordt eindeloos veel gepraat, dialogen die door Vann overigens niet worden ingeleid door aanhalingstekens, zodat goed lezen noodzakelijk blijft.

Toch wordt er nog veel meer gezwegen. De liefde is er sleets geworden; hun genegenheid geldt slechts de natuur om hen heen. Het is de booschap die de schrijver ons keer op keer inpepert: de mens redeneert uitsluitend vanuit zichzelf. Samenleven is een illusie. Wat dat betreft lijkt Caribou Island (de titel verwijst naar het eiland waar Gary per se zijn laatste levensjaren in een zelfgebouwde blokhut wil doorbrengen) op Legende van een zelfmoord: precies die wens heeft immers ook de manisch-depressieve vader in de verhalen uit Legende van een zelfmoord.

Klinisch
Net als in zijn debuut gaat Vann ook nu te werk als een dokter die zijn vinger keihard op een open wond drukt en daarna voorzichtig informeert of het zeer doet. De afwezigheid van liefde tussen de stellen en het stuitende egocentrisme van de mannen zijn ergerlijk, maar evengoed begrijpelijk als je het gezeur van hun vrouwen leest. Het is dezelfde monomanie die de personages in Legende kenmerkte; Gary weigert zich rekenschap te geven van het lijden van Irene en Irene doet nauwelijks moeite zich in te leven in de diepste wensen van Gary. Rhoda fantaseert over een huwelijk, Jim over andere vrouwen. En langzaamaan gaat alles onherroepelijk kapot. Vann gaat dit keer verder in zijn beschrijvingen van de ongepolijstheid van het leven in Alaska en haar inwoners, wat Caribou Island bijna een klinisch boek maakt.

De plot, die min of meer dezelfde is als in Legende, verrast niet nog een keer, daarvoor is de aanloop die Vann neemt dit keer toch echt te lang. Ook worden niet alle lijntjes tot volle tevredenheid afgerond: de toekomst van Rhoda en Mark (haar broer) blijft tot het einde in het ongewisse. Het doet niets af aan de kwaliteit van Vanns schrijven. Dat heeft de recensent van de New York Times destijds toch erg goed gezien.