Het leek er dit jaar op dat de week niet reusachtig op gang kwam, wat al begon met een Boekenbal dat plichtmatig en zonder rumoer verliep. Misschien is de ontlezing er debet aan. Of anders het thema, waarover links en rechts plichtmatig en zonder rumoer geschreven en gebabbeld is. Tja, vriendschap als ongemak. Alleen Herman Koch slaagde er in NRC Handelsblad in hardhandig af te geven op het fenomeen (‘Ontvrienden doe je zo’) en ook nog lezers op de kast te jagen die het betoog graag van a tot z letterlijk namen.

Poep en pies

In De Kleine Komedie kon het in principe over alles gaan wat als een ongemak kan uitpakken, of zogenaamd althans. Twee schrijvers lazen voor uit eigen werk, schools achter een tafeltje met leeslamp gezeten. Van Herman Brusselmans weet je wat je verwachten kan: hij parodieert droog het aloude choqueren, liefst met enig poep en pies, en stelde niet teleur. Hij weet na zo veel decennia schrijverschap hoe zijn voordracht, onderwerpkeuze en schrijfstijl uitpakken en gaat min of meer op de automatische piloot.

Peter Buwalda, niet echt als een geboren voordrachtskunstenaar een lang kwartiertje voorlezend uit zijn succesdebuut Bonita Avenue, legt het kansloos af tegen de Vlaming. Zijn aaneenrijging van lauwe zinnen vormt live niet een eenheid die pakt. Het vermoeden dringt zich juist dan op dat een zaal op een bevrijdende lach zit te wachten. Ook dichteres Kira Wuck zorgde daar niet voor, behalve toen ze zei dat je het beste kotsend uit een riksja een stad kunt bezichtigen. Voor zover verstaanbaar was haar poëzie toch aardig.

Uitblinker

Paulien Cornelisse heeft met haar gevat geformuleerde kijk op rare taal een gouden greep gedaan. Ze is afkerig van samenstellingen als consuminderen, maar hilarisch is haar doordraven op ‘gespruzie’, gesprekken die op ruzie uitlopen (‘rusprek’ kan niet, want ruzie loopt nooit op een gesprek uit). Ze wil wel eens wat anders dan taalkritisch grappig zijn, maar het verhaaltje waarin ze als astronaute acteert, is waarschijnlijk niet haar genre. Het publiek wachtte vergeefs op een lach. Ook de grappigheid van het Monica da Silva Trio (Tim Kamps en Arjen Lubach) is niet denderend, maar hun liedjes zijn klasse.

Absolute uitblinker van de avond was good old Hans Dorrestijn met zijn even snedige als gortdroge bijdrage over ‘de bejaarde als ongemak’, daarin ook zichzelf te grazen nemend. Alles klopte aan zijn optreden: lengte, tempo, zaalbetrokkenheid, grapdichtheid, humorkwaliteit, voordracht. Het is te hopen dat zijn tekst nog ergens te lezen zal zijn en ook dat hij tot en met het barre eind op dit niveau van zich zal laten blijven horen.

Boekenweekvoorstelling • zondag 18 maart • De Kleine Komedie Amsterdam

Victor Schiferli (1967) is geen onbekende in ‘het wereldje’. Als redacteur bij De Bezige Bij voorzag hij tal van romans en auteurs van feedback. Hij leerde daar naar eigen zeggen ‘de achterkant van een romanconstructie goed kennen’. Dromen van Schalkwijk verschijnt echter bij De Arbeiderspers. Daar bracht hij eerder al drie dichtbundels uit, alle goed ontvangen en voorzien van intrigerende titels, zoals Toespraak vanuit een struik. De titel Dromen van Schalkwijk prikkelt eveneens en geeft een nostalgie af die ook in het verhaal terugkomt. De autobiografische elementen in het boek stammen uit begin jaren tachtig. Het heeft dus ongeveer dertig jaar geduurd voordat Victor Schiferli zijn ervaringen in fictievorm heeft omgezet.

Wanneer begon je voor het eerst aan dit verhaal?
‘De aanzet tot deze roman kwam al twintig jaar geleden. Toen al wist ik dat het een boek zou worden over een onbeantwoorde, allesverterende liefde. Het zou een verhaal worden over een driehoeksverhouding, twee jongens, één meisje. Maar destijds kwam ik vast te zitten omdat het te weinig inhoud had. Harry Mulisch zei eens: “één idee is geen idee”. Oftewel, je hebt meerdere aspecten nodig om een boeiende roman aan op te hangen. Ik liep achttien, negentien jaar terug vast met schrijven. Het idee bleef echter rondhangen. Dat heb ik als een teken opgevat om dit verhaal toch te vertellen.’

Dromen van Schalkwijk komt autobiografisch over omdat hoofdpersoon Felix Swammerdam net als jij in 1967 geboren wordt en in een flatje in Schalkwijk woont. In hoeverre gaat de vergelijking tussen jullie op?
‘Het is een fictieboek dat leunt op autobiografische elementen. Net als Felix woonde ik op een flatje in Schalkwijk, met als verschil dat ik op mijn twaalfde verhuisde en Felix in het verhaal al een stuk ouder is. Net als hij ben ik ook een kind van gescheiden ouders. De muzikanten van de groep New Dark Age waarmee hij rondhangt heb ik echter uit de duim gezogen. Ik hoor van veel mensen dat ze denken of vermoeden dat dit een autobiografisch verhaal is. Die vraag komt steeds als een van de eerste bovendrijven. Ik vat dat op als een compliment, want blijkbaar komt het boek authentiek over.’

Ben je het ermee eens dat dit een coming-of-ageroman is?
‘Dat klopt wel aardig. De roman wendt zich tot de lezer. Het wordt vanuit Felix’ perspectief verteld. Het begint met een zelfintroductie. Je kijkt bij hem over zijn schouder mee in de jaren dat hij volwassen aan het worden is. Daarnaast is het een verhaal over opgroeien in een anonieme buitenwijk, over het tijdperk van de jaren tachtig, over leven met gescheiden ouders, over muziek als een uitlaatklep.’

~

Je hebt zelfs een playlist opgesteld met de soundtrack van het boek. Die is op Spotify te vinden. Is dit je eigen muzieksmaak of dient de lijst louter het verhaal?
‘Het verhaal speelt in de jaren tachtig, dus de muziek moet die sfeer ook uitstralen. Enerzijds heb je de onconventionele nummers die de jongens van New Dark Age te gek vinden, anderzijds heb je ook de zoetere nummers waar Felix stiekem naar luistert. Het was een soort eilandvraag; welke nummers neem ik mee in de lijst en welke niet? Ik heb de lijst vaak omgegooid. Hoewel ik deze muziek erg kan waarderen luister ik veel breder; klassiek, jazz, rock, van alles. De muziek in dit boek is erg in de geest van de tijd. Veel punk ook, vanwege de band.’

In dat opzicht zet de roman zich af tegen mainstream muziek. De muzikanten van Dark New Age bestempelen commercie en cliché als vieze woorden.
‘Ja, neem bijvoorbeeld Simple Minds, die vonden mijn vrienden en ik in de beginperiode erg goed, maar later werden ze steeds commerciëler. Daar waren we toen kwaad over, het voelde als een belediging, alsof ze ons in de steek hadden gelaten. Je kon de band toen in een hokje plaatsen. Juist vanwege zulke ontwikkelingen zijn de personages van Dark New Age ertegen. Dat is achteraf natuurlijk erg ironisch, want door zo’n bekrompen houding drukken ze zichzelf ook in een hokje.’

Wat heb je uit je periode bij De Bezige Bij meegenomen bij het schrijven van je roman?
‘Het is een veelgemaakte fout van auteurs om alles te benoemen. De kunst van het weglaten is erg belangrijk. In Dromen van Schalkwijk slaat bijvoorbeeld Felix’ stiefvader door in zijn christelijke opvattingen. Hij is geobsedeerd door openbaringen, het afsluitende hoofdstuk van Het Nieuwe Testament, over het eind der tijden. Ik vertel niet met zoveel woorden dat Felix daar teneergeslagen van wordt, of dat het een bedrukte stemming meebrengt. Het is beter om zoiets niet uit te leggen en het effect van zo’n gebeurtenis te laten invullen door de lezer zelf. Daarom blijft dit enigszins mistroostige boek toch luchtig. En Felix heeft zelfspot, dat scheelt ook.’

‘Ik heb als redacteur veel boeken onder ogen gezien. Ik heb geleerd dat redacteuren essentieel zijn. Als schrijver zit je dusdanig dicht bovenop je eigen verhaal dat overzicht behouden lastig is. Het is alsof je een zee probeert te beschrijven terwijl je er middenin zwemt. Het is dan soms beter om naar iemand te luisteren die vanaf het strand het overzicht heeft. Mijn redacteur heeft me van heel nuttige feedback voorzien. En uiteindelijk moet je heel veel schrijven en veel schrappen. Een verhaal creëren is als beeldhouwen, door blijven hakken tot alleen de kern, de essentie overblijft.’

Je weet waar je over spreekt wat betreft het bandleven. Je bracht immers zelf een cd uit en je hebt getoerd. Ben je nog steeds actief?
‘Ik speel nog steeds gitaar en doe dat in twee bands. Wegens werk- en gezinsverplichtingen staan die momenteel echter op een laag pitje. In de jaren negentig heb ik met Girlfriend Misery een plaat uitgebracht op een Spaans label. We hebben daar toen twee weken getoerd.’ Lachend: ‘De Spanjaarden dachten dat de band Diks heette, omdat dat op de zijkant van het busje stond, het was de naam van het autoverhuurbedrijf. Het is de meest prachtige tijd uit mijn muzikantenbestaan. Dat is toch wel de ultieme droom, vijf jongens in een busje.’