Kronkjaar is een merkwaardige, gesloten man die vooral met zichzelf bezig is. Zijn vrouw heeft hem het huis uitgegooid en sindsdien woont hij alleen. Bezoek ontvangt hij niet, want ‘dat verschoonde hem van de plicht op te ruimen en gezellig te kokkerellen’. Maar Kronkjaar is niet alleen erg op zichzelf, hij is ronduit raar.

Op vakantie met een vreemdeling

Wanneer Kronkjaars nieuwe buurvrouw op een zondagochtend bij hem aanbelt en hem meevraagt op vakantie heeft hij het in eerste instantie niet door. Doordat hij een bepaalde verwachting van de vraag heeft, hoort hij niet wat ze daadwerkelijk vraagt. Hij denkt aanvankelijk de kat te moeten verzorgen en heeft ‘ja’ geantwoord op de vraag. En dus gaat hij mee naar Kroatië.

Hoewel de vakantie goed begint, raken de reisgenoten snel gebrouilleerd. Niet vreemd overigens, aangezien Kronkjaar niet bij machte lijkt om van een vooraf bedacht plan af te wijken. Ook zijn gedachten helpen niet: hij denkt eraan om te vragen van onderbroek te ruilen, nadat hij achter het stuur is klaargekomen. Dan heeft hij een vervanging voor het slipje dat hij van het balkon van zijn reisgenote heeft gestolen. Wanneer Kronkjaars kamer later overhoop gehaald is en hij zijn reisbescheiden kwijt is, besluit hij op stel en sprong terug te gaan naar Nederland, zonder bericht achter te laten voor zijn buurvrouw.

Hoezo raar?

Kronkjaar geniet van zijn machtspositie als leidinggevende op de afdeling Vergunningen, vooral van vergunningen niet toekennen. Dat maakt hem vervelend, maar raar wordt hij door de rest van zijn gedrag. In een flashback wordt verteld hoe hij naar zijn kinderen ging kijken: ’s avonds, in een donker hoekje, waar niemand hem ziet, daarvoor heeft hij een lamp onklaar gemaakt. Daar heeft niemand last van, toch? De rechter – ‘altijd een vrouw’ – denkt daar anders over en ‘had hem zijn plekje afgenomen’.

Dat zijn huwelijk gestrand is ligt dan aan weer heel andere dingen. Dat ligt meer aan verkrachting binnen het huwelijk. Kortom, Kronkjaar is gewoon bot, ruw en creëert een realiteit die hem ligt. Hij heeft geen enkel vermogen om zich in anderen in te leven. Getroebleerd zou een te vriendelijk woord zijn.

Kern van de zaak

De diefstal van zijn reisbescheiden heeft een reeks van gebeurtenissen in gang gezet waarin Kronkjaar van zwartrijden, diefstal en vrouwenhandel beschuldigd wordt. Zijn strijd om zijn onschuld aan te tonen ontaardt in een reis die hem naar Zagreb voert. Op zoek naar de dief van zijn identiteit drinkt hij vooral veel, laat zichzelf verslonzen en besteelt een museum. Nadat hij zijn hospita heeft verkracht – hij denkt dat ze gewillig is, want alle Kroatische vrouwen willen hem – nemen haar zonen wraak.

Heel zachtjes, ergens op de achtergrond, wordt geïnsinueerd dat Kronkjaar trouwens geen slachtoffer is, maar de dader. Dat hij een soort van gespleten persoonlijkheid heeft. Gedurende het boek krijgt hij steeds vaker de opmerking dat hij wel een Kroaat zou kunnen zijn, of Roma. En daarin ligt ook de grootste gruwel van het boek. In plaats van een kloppend einde – een berouwvolle zelfmoord bijvoorbeeld – keert Kronkjaar terug waar hij thuishoort. Bij mensen die zijn zoals hij is, Kroatische Roma.

Niet acceptabel

Dat Kronkjaar een eikel is, dat mag. Dat het van kwaad tot erger gaat in het boek, dat mag ook. Maar dat het vreemde karakter van een onaardige man verklaard wordt door zijn afkomst, dat alle misstappen die hij maakt daarmee verklaard worden, dat is onacceptabel. Doordat Kronkjaar ’thuiskomt’ worden zijn misstappen hem vergeven. Zijn gedrag is niet vreemd, hij is Roma – die zijn nu eenmaal zo. Dat verklaart. En buiten die misplaatste en wanstaltige boodschap lijkt Kronkjaar weinig te zeggen.

De meeste vijftigjarige schrijversjubilea worden gevierd met een luxe-editie van het belangrijkste werk, een heerlijk avondje in een roemrucht cultureel centrum waar de tabaksrook van intussen lang vergeten kunstbroeders nog steeds in de gordijnen hangt en een liber amicorum met schalkse gelukwensen van de nieuwe generatie, die ook alweer op de eenrichtingsweg naar vergetelheid zit.

Die roman met een H

Bernlefs gouden huwelijk met de schrijverij wordt gevierd met het uitbrengen van een bundel nagelnieuwe verhalen, geheel in de traditie van de kalme, noest doorschrijvende auteur wiens oeuvre de laatste jaren groeit met het tempo van een goed katholiek gezin van voor de oorlog. Alleen al in de laatste tien jaar publiceerde Querido zestien nieuwe Bernlef-titels, van essays en gedichten tot verhalenbundels en romans. En dan is er natuurlijk nog die ene roman, die roman met een H, dat grootse verhaal over een steeds mistiger wordend geheugen, de roman die erin slaagt de rest van zijn omvangrijke oeuvre ook een kleine dertig jaar na verschijnen nog in de schaduw te stellen.

Het nieuwe werk dan. Zelden heeft een titel de lading beter gedekt dan Help me herinneren, deze nieuwste Bernlef. De verzameling bevat zestien verhalen rond dat ene onderwerp dat inmiddels wel het kernthema van de auteur genoemd kan worden. Ieder verhaal is een terugblik, een melancholische trip down memory lane.

Ellenlange brieven

Help me herinneren bevat vertellingen over een geconstrueerde jeugdherinnering aan een jeugdliefde, een concertpianist die lijdt onder het slijten van zijn gehoor, een tanende studentenliefde, een slepende dialoog tussen ober en barpianist in restaurant dat van vergane glorie aan elkaar hangt, een terugblik op een jeugd in een bekrompen milieu die leidde tot een huwelijk in een diezelfde bekrompenheid, twee bejaarde zussen die hun ouderlijk huis bezoeken, een man die verliefd wordt op de geur van zijn onzichtbare werkster, een man die naar Nederland terugkeert voor de begrafenis van zijn moeder, een jazzmuzikant die zichzelf wilde vergeten, een Italiaanse ober in New York wiens analfabete moeder ellenlange brieven stuurt uit zijn geboortedorp, een vrouw die van haar noodlijdende hotelletje een bordeel maakt, een gesprek tussen twee vrienden van vroeger die elkaar nooit eerder hebben ontmoet, een reünie, een man die wacht op een verloren geliefde en een verhaal over de slachtoffers van een bizar ongeluk.

Herinneringen kortom, gedachten over dat wat voorbij is, wat alleen nog bestaat in de hoofden van zij die erbij waren.

Jongleren met herinneringen

De bundel is een ode aan de melancholie, een lofzang op de herinnering, maar niet alléén. Het niveau wisselt. Wat heet ‘wisselend niveau’: het verhaal over de man die uit Dakar terugkeert en in Nederland opeens bij een Turkse groenteboer terecht moet, is een voorbeeld van holle retoriek waar het gemiddelde PvdA-gemeenteraadslid uit Wolfheeze zich niet aan waagt en het verhaal over de twee bejaarde zussen sleept zich als een oude Eend naar een voorspelbaar einde.

Daar staan enkele bijzonder aangename verhalen tegenover die langer bijblijven, waar de ervaren schrijver, de jongleur met herinneringen, steeds weer zijn talent bewijst. Het titelverhaal is fraai en blijft ondanks de lengte boeien tot het eind, evenals het bordeelverhaal: origineel, sfeervol en met een onverwacht einde. Af en toe is de koning van de couleur locale in topvorm, vaak voldoende en soms ondermaats. Tip: onthoud vooral die paar parels uit vijftig jaar herinneringen en poets de rest in je geheugen stiekem een beetje op.