Over Huisverraad kan niet gezegd worden dat de karakters tot leven komen, de geschetste wereld een werkelijkheid wordt of dat het lijkt alsof je je in die wereld bevindt. Nee, er gebeurt veel meer dan dat. De personages in de gedichten van Andriessen worden niet geïntroduceerd, ze bestaan simpelweg meteen. In heldere, grammaticaal correcte, haast prozaïsche zinnen worden hun handelingen beschreven door een ik-persoon. Dit gebeurt zo geraffineerd, dat je aan het eind van de bundel het gevoel hebt dat je kennissenkring is uitgebreid. 

Je bent erbij

Met enkele woorden zet Andriessen zijn karakters neer alsof we ze al jaren kennen. Ze worden bij hun voor- of bijnaam genoemd (Jonathan, Joram, Kai, Harm, de Kale), waardoor onze verhouding tot hen amicaal wordt. Door simpele maar messcherpe beschrijvingen van handelingen zijn het personen met karaktereigenschappen en persoonlijkheden. Bijvoorbeeld: ‘De linker met het loensende oog / vroeg hoeveel sigaretten ik nog had, / en nam er een meer dan ik aanbood.’ De mensen in Huisverraad zijn allemaal bekenden, of zelfs meer dan dat, misschien zijn we het zelf.

De situaties in Huisverraad zijn beklemmend en je komt er als lezer niet van los. Je voelt de onmacht wanneer je naast een boer staat die zijn oogst in vlammen laat opgaan, want ‘[v]an het land dat het zijne was en geel zag als een woestijn / zou heel het jaar worden geleefd.’ Je voelt het onverwachte optimisme wanneer je peddelt door een ondergelopen straat ‘zoals wij allemaal / in een boot, / in een winkelwagentje / en sommigen, zij het kort, / in een kartonnen doos.’ Je voelt de pijn wanneer je zonder kleren naar huis loopt van het strand , ‘kou zo diep in het lijf / dat er geen haast meer is, alleen / een doel, de weg naar huis, / het opvolgen van voetstappen, / de een na de ander, tot ooit, / eindelijk’. Er is geen twijfel mogelijk in een goed gedicht. De dingen zijn zoals ze zijn en jij bent erbij.

Alles en niets suggereren

Het geweldige aan de bundel is dat er een onbenoembare maar constante dreiging heerst. Alles wringt, je voelt je ongemakkelijk, voortdurend op je hoede. Maar waarvoor? Juist het feit dat er geen concrete oorzaak is voor de angst maakt het lezen van Huisverraad zo’n indrukwekkende ervaring. Alles en niets wordt gesuggereerd. Dit komt niet alleen doordat de Tweede Wereldoorlog in vele gedichten doorschemert. Het zit in de kleinste details, vooral in de cyclus ‘Cavalerie’, over een groep jongens die ’s winters door het bos zwerft. Er wordt veel gezwegen in de gedichten, vaak weggekeken, dingen worden verstopt, er wordt gewezen naar objecten buiten het zicht van de lezer. Wanneer er iemand lacht is het zelden duidelijk waarom, maar altijd onheilspellend.

Er vindt geweld plaats, maar doorgaans buiten de contouren van het gedicht: ‘”Hoor jij iets?” vroeg ik Kai, / die sneeuw wreef over de vingers / waarop ik zojuist was gaan staan.’ Wanneer er wel geweld wordt beschreven, wordt het verbeeld als een dans of blijft het impliciet (‘Zijn handen / bedekten niet wat hij bedekken wilde, / braken zijn val niet, toen ik, / opnieuw, harder nu.’). Wat gebeurt er precies met de jongens in het bos? Bij elke lezing beleven ze iets anders.

Heilsgebed

Er gebeurt veel in Huisverraad, veel meer dan wij weten: ‘Te zien is het niet, / niet met het blote oog’. Hoe thematisch verschillend de gedichten ook zijn, met ogenschijnlijk onbelangrijke woorden zoals ‘sneeuw’, ‘koffie’, ‘hond’ en ‘koffer’ worden de drie delen van de bundel onlosmakelijk met elkaar verbonden. De verschillende personages komen elkaar hierdoor op een hoger niveau boven de individuele gedichten tegen. Is het dezelfde sneeuw waar ze in staan? Dragen ze dezelfde koffer? Het geeft de bundel een extra dimensie: het geheel is meer dan de som der delen.

Het is een bundel om te lezen en te herlezen, te genieten van het onoplosbare mysterie dat Huisverraad is. Herlezen totdat de dreiging zo groot is dat het wordt als ‘in die dagen dat splitsing dreigde, / een stem in het portiek genoeg was / om de ramen te sluiten, lucifers te tellen / 1-1-2 te mompelen als een heilsgebed.’

Enkele weken voordat het zestigjarig jubileum van kindertehuis Kongslund gevierd wordt, ontvangen verschillende publieke figuren een pakketje. In het pakketje vinden zij onder andere een foto van Kongslund en een kopie van een formulier uit 1961 met daarop de naam John Bjergstrand. Het zorgt ervoor dat onder andere journalist Knud Tåsing en tv-persoonlijkheid Peter Trøst op zoek gaan naar de afzender van het pakketje. Al snel heeft het er alle schijn van dat er sprake is van een groot geheim dat tot dan toe verborgen is gebleven. Een geheim dat te maken heeft met de zeven baby’s die in 1961 samen op de zogenaamde ‘zuigelingenkamer’ lagen.

Het is meteen duidelijk dat de Kongslund-affaire iets te maken heeft met de mysterieuze dood van een onbekende vrouw in 2001. Verschillende betrokkenen proberen de identiteit van de vrouw te achterhalen en erachter te komen wie verantwoordelijk is voor haar dood. Wat dat betreft heeft Het zevende kind aspecten van de klassieke whodunit in zich.

Politieke thriller
Ook de politiek bemoeit zich met de zaak. Wanneer Orla Berntsen, stafchef van het ministerie van Nationale Zaken, het mysterieuze pakketje ontvangt, wordt alles in werking gesteld om de afzender te vinden en de aandacht van de zaak af te leiden. Ole Almind-Enevold, minister en geldschieter van Kongslund, is niet van plan zich op weg naar het minister-presidentschap tegen te laten houden door een dergelijk schandaal. Alle mogelijke machtsspelletjes worden uitgevoerd om te voorkomen dat Oles aandeel aan de affaire niet bij het grote publiek bekend wordt.

En dat is niet moeilijk in het moreel bankroete Denemarken dat  Valeur beschrijft. Het land is de idealen van weleer verloren en leeft in de waan van de dag. De bevolking klampt zich vast aan smeuïge en opzienbarende artikelen en reportages die elkaar in sneltreinvaart opvolgen en Ole speelt daar handig op in. Tel daar de egoïstische motieven van de andere personages om zich bezig te houden met de Kongslundzaak bij op en de machtsstrijd die daar op volgt en je hebt alle ingrediënten voor een politieke thriller.

Spanning en mysterie
Daar is het nog niet mee gedaan. Valeur besteedt veel aandacht aan de geschiedenissen van de degenen die in het beruchte jaar op de zuigelingenkamer lagen. Voor hen betekent de confrontatie met het schandaal een confrontatie met hun eigen verleden. Het is de zoektocht van de geadopteerden naar hun biologische ouders die voor een derde lijn in het verhaal zorgt. Want wie zijn zij zelf eigenlijk? Hebben hun adoptieouders informatieachtergehouden?

Deze verschillende verhaallijnen worden samengebracht in de persoon van Marie Ladegaard, verteller van het verhaal. Marie was één van de zuigelingen van 1961 en heeft haar hele leven op Kongslund gewoond. Ze weet meer dan wie ook van Kongslund en het verleden van het kindertehuis. Maar ook Marie heeft zo haar geheimen en verzwijgt veel voor de lezer. Het zorgt ervoor dat het verhaal tot de laatste pagina’s op alle eerdergenoemde fronten spannend en mysterieus blijft.

Het zevende kind is een roman die geen moment verveelt. De verschillende verhaallijnen zijn interessant, spannend en komen op een goede manier samen. Enige minpuntje: Valeur had het constante verwijzen naar ‘Het Lot’ achterwege mogen laten. Het is ook zonder dit verwijzen duidelijk dat we met een reeks toevallige gebeurtenissen te maken hebben. Tip aan de Denen: maak ook hier een televisieserie van. Succes gegarandeerd.

Terwijl de Donaumonarchie kraakt in haar voegen is Wenen het middelpunt van de Europese omwenteling. De paardentram verdwijnt, de straatverlichting wordt elektrisch, het antisemitisme floreert als nooit tevoren, Gustav Klimt vertegenwoordigt de nieuwe schilderkunst, de vrouwenbeweging is in opkomst en Sigmund Freud legt de basis voor de moderne psychoanalyse.

Wonderkuur
In de Weense kliniek voor geesteszieken werkt Edwin Feiniger als hersendokter in opleiding. De patiënten in dit instituut worden, zoals tot dan toe gebruikelijk, platgespoten en opgesloten en na hun dood gebruikt voor anatomisch en pathologisch onderzoek. Men is ervan overtuigd dat de oorzaak van alle psychische aandoeningen – ingedeeld als melancholie, degeneratie, hysterie en krankzinnigheid – letterlijk te vinden moet zijn tussen de hersenkwabben.

Feininger zet vraagtekens bij deze werkwijze en haakt aan bij Freud en Breuer die onlangs, een paar straten verderop, een geheel nieuwe praatmethode hebben ontwikkeld. Deze ‘wonderkuur’ bestaat uit diepgaande gesprekken, deels onder hypnose, waarbij de geestelijke aandoening van de patiënt wordt behandeld door de psychische oorzaken bloot te leggen.

Twijfel
Tot zover de boeiende opening van dit boek. Vervolgens heeft de auteur een raamwerk nodig om zijn onderwerp in een verhaal te gieten. Dokter Feininger krijgt de opdracht in het diepste geheim keizerin Elisabeth van Oostenrijk (Sisi voor kerstfilmkijkers) te behandelen met de door hem omarmde nieuwe methode. De keizerin lijdt aan ernstige depressies na het overlijden van haar zuster Sophie en de zelfmoord van haar zoon, kroonprins Rudolf. Het leven aan het strenge Habsburgse hof heeft haar veranderd van een bruisende vrouw in een zwaarmoedige gedaante.

Pagina’s lang beschrijft Eric Bos het reilen en zeilen van zijn hoofdpersoon die maar niet door lijkt te kunnen dringen tot de diepste zieleroerselen van de keizerin. De moeizame afspraken doen hem zelfs belanden in het vakantiepaleis op Korfu waar hij deelgenoot wordt van haar uiterst verwarde mythologische dromen. Ondertussen neemt bij Feiniger langzaam de twijfel toe over de effectiviteit van de praatmethode, er komt hem zelfs ter ore dat Freud zijn bewijsvoering voor de therapie grotendeels uit zijn duim gezogen zou hebben.

Losse eindjes
Waar gaat de schrijver heen met deze geschiedenis, is de opkomende vraag halverwege het boek. Hij raakt danig in de knoop met de grote lijn en probeert hier en daar wat thrillerachtige elementen in te passen. Zo wordt Feininger steeds vaker gevolgd op straat, vermoedelijk door de geheime dienst, en wordt er zelfs ingebroken in zijn praktijkruimte. Zijn vrouw is inmiddels aanhangster van de pas opgerichte vrouwenbeweging die op geheime plaatsen bijeenkomt. Deze nauwelijks uitgewerkte draden blijven als losse eindjes zonder gevolg en verdwijnen gewoon weer in het niets.

Ook enige pikanterie wordt nog ingevoegd. Zoals Freud afwijkend gedrag als hysterie zonder omwegen verklaart uit seksuele trauma’s en blokkades, zo gaat Feininger omzichtig op zoek naar seksuele onvolkomenheden uit de vroegste jeugd van de keizerin. Is er dan toch een verband te leggen met de relatie tot haar vader? Het levert niets op, behalve een nieuw los eind in een steeds warriger wordend verhaal.

Perspectief
Dat Bos ervoor kiest om twee hoofdstukken te schrijven vanuit het perspectief van de keizerin, met obligate bezweringen over haar eigen gemoedstoestand, maakt het geheel alleen maar meer bevreemdend. Teveel ontzag voor de geschiedenis is wat deze schrijver in de weg heeft gestaan. Hij had met vrije hand en stevige pen een eigen verhaal moeten zien te construeren, terwijl hem nu slechts een boek vol vragen rest, zowel van de hoofdpersoon als van de lezer. Oorzaak is de bekende valkuil waar al velen in terechtkwamen: in het ijzeren harnas van historische feiten moet je van goeden huize komen om geloofwaardig te blijven met een fictieve verhaallijn. Laat staan om een overtuigend einde te fabriceren.