Michaël en zijn neef Nadav zijn deze twee uitersten. Michaël leeft in vrijheid en reist dankzij een erfenis van een rijke oom uit Amerika de wereld over – van Australië tot Canada, van Brazilië tot Spanje. Nadav is twee weken later dan zijn vrienden aan zijn dienstplicht begonnen, omdat zijn vader hem een concentratiekamp wilde laten zien. Eenmaal in dienst verzet Nadav zich tegen zijn meerderen en belandt hij als straf op een basis diep in de woestijn, de meest troosteloze van Israël.

Langs elkaar heen communiceren
De twee mannen – geen bloedverwanten, Michaëls ex-vrouw is Nadavs tante – e-mailen elkaar zo’n drie jaar lang. De roman is opgebouwd uit de e-mails die ze elkaar sturen. Deze vorm houdt de twee personages op afstand van de lezer, en van elkaar: zo gaan ze niet altijd in op wat de ander schrijft. Ze praten zelfs opvallend veel langs elkaar heen. Zo zijn daar Michaëls adviezen aan zijn neef Nadav om positief te blijven denken, die hij bijvoorbeeld zo verwoordt:

Vergeet niet dat we zonder de pijn van slechte tijden, in goede tijden het genot niet op juiste waarde kunnen schatten! De pijn van vandaag bestaat zodat we ons die herinneren op andere dagen, bij een glas bier aan het strand, omgeven door goede vrienden, als we volmondig lachen en we misschien met enige weemoed terugdenken aan die moeilijke periode.

Het is een pijnlijke raad voor iemand die het niet naar zijn zin heeft in het leger. Nadav wekt dan ook niet de indruk dat wat zijn oom zegt echt bij hem landt, en schrijft vooral terug over zijn ontberingen op de basis. Soms wijst hij zijn oom terecht, wanneer die weer eens een avontuurtje met een vage vrouw heeft beleefd bijvoorbeeld. Van deze berispingen trekt Michaël zich weinig aan, hij volgt een spirituele mantra om in het moment te leven. Doordat ze zich allebei niet zo veel van de gegeven adviezen aantrekken werkt het lezen van de roman nogal op de zenuwen. Waarom blijven zij elkaar doorschrijven?

Formuleringsproblemen
Op andere momenten wordt er juist te veel gezegd. Nadav schrijft aan zijn oom in Canada: ‘Ik heb je laatste brief ontvangen, en het bijbehorende pakketje (een scherf van de spiegel die een straaltje zon had opgevangen […], een servetje doordrenkt met een restje crème brûlée uit het restaurant in het natuurreservaat…).’ Michaël weet dit, hij heeft het immers opgestuurd. Overbodig.  

Er zijn meer elementen in de roman die niet goed werken. Nadav reageert in de aanhef van zijn e-mails op hetgeen zijn oom hem daarvoor verteld heeft. Na diens deelname aan een seance schrijft Nadav aan zijn ‘zeer geliefde Michaël-het-Medium’, en later begroet hij met ‘hallo daar man der zielen.’ Allicht dat dit grappig bedoeld is, maar het komt eerder onhandig over. Datzelfde gevoel komt naar voren wanneer Michaël zichzelf op de borst klopt wanneer hij een computer- of ‘formuleringsprobleem’ overwonnen heeft. In de herhaling schuilt verveling. Over het algemeen heeft het proza van Ver weg geen last van dergelijke problemen, al is het soms dus wel wat knullig.

Onwaarschijnlijk
De titel van het boek draagt een dubbele betekenis. Als Michaël en Nadav e-mailen, zijn ze altijd in twee verschillende landen. Als Michaël een keer terug is in Israël wordt er gelijk niet meer gecorrespondeerd. Ze bellen, of ontmoeten elkaar. Dit wordt dan later, als ze weer van elkaar verwijderd zijn, in de e-mails gememoreerd. Daarnaast bestaat er ook een mentale afstand tussen de mannen, die niet nader tot elkaar komen.

Des te verrassender is dan ook de ontknoping in de epiloog, waarin de mentale afstand tussen Michaël en Nadav overbrugd blijkt te zijn. Dat de twee mannen naar elkaar gegroeid zijn, komt uit de lucht vallen. Er is geen sprake geweest van toenadering in de voorafgaande jaren (en dus e-mails), dus is deze wending niet alleen verrassend, maar ook onverwacht en zelfs onwaarschijnlijk. Met één klap stort alles wat de roman eerder opgebouwd had in elkaar.

Een leegte
De vraag hoe een mens zijn leven moet of kan leven, is in elk tijdsgewricht zeer prangend. Het is dan ook de grondkwestie in veel romans en verhalen. Zo is er de treurige en tegelijkertijd prachtige herhaling van de tijd in romans als Mrs Dalloway van Virginia Woolf en Michael Cunninghams The Hours. Of neem de melancholieke bespiegelingen over de tijd en verlies van de hoofdpersonages in romans van Cees Nooteboom zoals Rituelen en Allerzielen.

Waar die romans vertrekken vanuit de ontwikkeling van een hoofdpersoon, heeft Hilu in Ver weg een idee als uitgangspunt genomen: het in contact brengen van de spirituele oom met de nuchtere neef. Omdat de twee briefschrijvers zo weinig op elkaar reageren bloedt deze opzet al snel dood. Al hebben ze begrip voor elkaar, ze zijn uiteindelijk alleen maar met zichzelf bezig. Dat begrip wordt nooit beïnvloeding en daardoor ontwikkelt geen van beide personages zich tot iets anders dan ze al waren – en als na al dit stilstaande water de epiloog volgt, is dat een ontgoocheling. Dat maakt deze roman tot een leeg boek, gelijk de lege woestenij rondom Nadavs basis.

Marie heeft een vriendin die haar pusht, kleineert en manipuleert. Toch bewondert ze vriendin Fanny en heeft ze zichzelf aan haar vastgeklampt. Als Fanny afstand neemt, nadat zij niet door mag naar het volgende jaar van de toneelschool en Marie wel, wordt zichtbaar hoe eenzaam Marie eigenlijk is.

Fanny is het soort vriendin dat je hele leven opeist alvorens ze je inwisselt voor een ander. Een giftige, manipulatieve vriendschap die Marie alleen en eenzaam achterlaat. Maar dat wist ze eigenlijk al. Toch is ze er in meegegaan. Fanny noemt haar haar tweelingziel, en Marie wil maar al te graag geloven in deze zogenaamde hechte band. Tegelijkertijd haalt Fanny Marie constant naar beneden met sneren als:

Ik ben te eigenzinnig en te autonoom om op die school te blijven. (…) Mijn geest is niet te snoeien: ze kunnen me niet kneden zoals jou en al die andere brave madammekes!

En bedankt.

De orde van de yoni
De vriendschap tussen de twee balanceert op het zieke. Is het slechts bewondering of is er ook sprake van enige lust? De ‘zusters’ hebben elkaar geproefd, onder druk van Fanny, en zijn ‘zusters in de orde van de yoni’. Toch niet. De vriendschap is scheef. Marie mag geen geheimen hebben en moet Fanny altijd op de eerste plek hebben staan terwijl Fanny dagenlang verdwijnt en ‘oude vrienden’ heeft van wie Marie niets afweet, zoals Raf, voor wie Fanny Marie op het einde verlaat.

Van Nimwegen laat de aantrekkingskracht en de negativiteit van Fanny voldoende zien om als lezer te begrijpen waarom iemand haar grollen zou tolereren, maar ook om te begrijpen waarom Marie er op het cruciale moment van de roman niet is voor Fanny. Je zou haar zelf ook niet meer serieus nemen. De vriendschap heeft meer weg van een destructieve liefdesrelatie. Je bent blij dat Marie uiteindelijk voor zichzelf kiest.

Bittere nasmaak
De smaak van ijzer is een debuutnovelle die lekker wegleest. Toch is er meer nodig om het echt een aanrader te noemen. Op de momenten dat Marie opgaat in haar toneelspel en haar mannetje staat, wordt ze een interessant personage, maar daarbuiten is ze niet heel boeiend. Ook de plot is weinig verrassend. Maar de novelle laat wel zien dat van Nimwegen kan schrijven.

Vooral in de afsluitende hoofdstukken schrijft ze goed. Met een simpele ‘Ze past verdomme ook in elk decor’, laat Van Nimwegen Maries frustratie en Fanny’s wispelturigheid zien, geheel passend binnen de setting van de toneelschool. Simpel en doeltreffend. Hetzelfde gebeurt in de zin ‘Het laatste wat ik zie als ik nog een keer omkijk is Raf.’ Die Fanny die Marie kende, is er niet meer, op dit moment in het verhaal is Maries Fanny omgetoverd tot Rafs Fanny. Die zal ze blijven, tot ze ook hem zal inwisselen voor iemand anders.

De eerste smaak in Maries mond die de lezer meekrijgt is de smaak van Fanny’s fanny, de laatste die van het bloed uit de stukgebeten lip van haar docent die tussen haar en Fanny in is komen te staan – de smaak van ijzer. Marie bijt letterlijk van zich af als deze docent – die Fanny van school heeft gestuurd terwijl hij het bed met haar deelde – probeert van Marie zijn nieuwe liefje te maken. Het laatste wat Marie nodig heeft is nog zo’n destructieve relatie in haar leven. Dus hoewel de novelle sluit met een eenzame bittere nasmaak, is er ook een gevoel van vrijheid, want dat Marie beter af is zonder Fanny of deze docent moge duidelijk zijn.